Lịch sử chợ Đông Ba, khu chợ lâu đời nhất ở Huế
- Trần Hưng
- •
Chợ Đông Ba là chợ có lịch sử lâu đời nhất ở Huế, là bức tranh phản ánh đầy đủ mọi sắc thái thú vị về đời sống, văn hóa Huế, trở thành biểu tượng của vùng đất Cố Đô. Vì chợ không chỉ là nơi tập trung mọi hàng hóa mà cũng là nơi quy tụ mọi thành phần trong xã hội, trở thành bức tranh thu nhỏ của Huế.
Lịch sử chợ Đông Ba
Thời Tây Sơn loạn lạc, dân chúng ở Phú Xuân ly tán. Năm 1802, Nguyễn Phúc Ánh đánh bại nhà Tây Sơn, lên ngôi Vua lập ra nhà Nguyễn, đóng đô ở Phú Xuân. Thiên hạ thái bình, người vốn ly tán nay lại trở về Phú Xuân, dân chúng đông lên và hình thành một khu chợ ở ngoài cửa phía chính đông của Kinh thành.
Kinh thành có 13 cửa, cửa chánh đông có một xóm gọi là xóm Đông Hoa, vì thế cửa này cũng được gọi là cửa Đông Hoa, chợ được hình thành ở đây được gọi là chợ Đông Hoa. Nhưng vì họp chợ toàn là những người ly tán thời loạn lạc trở về nên dân chúng cũng thường gọi là chợ Quy Giả tức chợ của những người trở về.
Đến thời vua Thiệu Trị, cửa Đông Hoa phạm húy vì trùng với tên mẹ của Vua là Hồ Thị Hoa, nên cửa Đông Hoa đổi tên thành cửa Đông Ba, còn chợ Đông Hoa thì đổi tên thành chợ Đông Gia.
Năm 1885, Pháp đưa quân ra Huế. Trước áp lực của người Pháp, Tôn Thất Thuyết bất ngờ đưa quân tấn công Tòa Khâm Sứ và đồn Mang Cá của Pháp. Dù bị đánh bất ngờ giữa đêm nhưng quân Pháp nhờ có vũ khí vượt trội đã phòng thủ thành công, đến sáng hôm sau thì đẩy lui quân Nguyễn và tiến vào Kinh thành. Tôn Thất Thuyết phải đưa vua Hàm Nghi rời khỏi Kinh thành. Chiếm được Kinh thành, quân Pháp cho đốt sạch chợ Quy Giả (còn gọi là chợ Đông Gia).
Năm 1887, vua Đồng Khánh cho xây lại chợ. Vì tên goi chợ Đông Gia giọng Huế rất khó đọc âm “Gia” nên lấy tên là chợ Đông Ba. Suất đội Nguyễn Đình Nên tình nguyện làm đình chợ và hai dãy quán lợp ngói hai bên tả hữu, vì thế mà khi chợ hoạt động triều đình cho lĩnh trưng luôn thuế chợ trong 6 năm, mỗi năm 1.300 quan. Sau đó viên suất đội này lại được châm chước cho lĩnh trưng thêm 3 năm nữa.
Năm 1899, vua Thành Thái chỉnh trang lại đô thị, cho dời chợ Đông Ba ra bờ sông Hương, đến phố Trường Tiền như hiện nay, còn vị trí cũ của chợ thì xây trường tiểu học. Chợ được xây với chính giữa là lầu chuông 3 tầng có đồng hồ, xung quanh có 48 gian ngói.
Năm 1899 là năm đánh dấu nhiều sự kiện lớn ở Huế. Vua Thành Thái đặt tên cho con phố ở phía bắc sông Hương là Trường Tiền, xây cầu Trường Tiền và chợ Đông Ba. Người dân Huế ghi dấu sự kiện này vào ca dao:
Chợ Đông Ba đem ra ngoài giại
Cầu Trường Tiền đúc lại xi-moong
Đến tết Mậu Thân năm 1968, chợ bị trúng bom đạn chiến tranh, sau đó được tu sửa lại.
Năm 1987, chính quyền tỉnh đã cho trùng tu lại chợ, xây thêm bốn khu nhà hai tầng ở bốn góc chợ, năm dãy nhà kiốt với nhiều khu hàng mới khang trang, diện tích mặt bằng xây dựng là 15.600 m².
Chợ Đông Ba bán hầu như đầy đủ các mặt hàng, lại luôn có mặt hàng mới đáp ứng nhu cầu của người dân Huế. Năm 1985 có 3.122 hộ gia đình trong tỉnh đăng ký kinh doanh trong chợ.
Gắn liền với văn hóa Huế
Là ngôi chợ lâu đời nhất gắn liền với lịch sử thành phố Huế, chợ Đông Ba được nhắc đến nhiều trong vần thơ, lời hát, câu hò:
“Phiên Đông Ba buồn qua cửa chợ
Bến Văn Lâu thuyền vó đơm sầu”
Trích trong “Tiếng sông Hương” của nhạc sĩ Phạm Đình Chương
“Chợ Đông Ba khi mình qua
Lá me bay bay là đà”
Thơ Tôn Nữ Hỷ Cương, phổ nhạc Minh Kỳ
Bài hò mái nhì của người Huế có câu:
“Đò từ Đông Ba, đò qua Đập Đá
Đò về Vĩ Dạ, thẳng ngã ba Sình”
Ngày nay chợ Đông Ba không chỉ là nơi trao đổi mua bán, mà còn là một điểm tham quan của du khách khi đến Huế. Du khách khi đến Huế, tham quan xong trước khi về thường chọn đến chợ Đông Ba, mua các sản phẩm được xem là đặc sản của Huế để làm quà khi về quê nhà.
Người nước ngoài đến Huế cũng rất thích đến chợ Đông Ba để thưởng thức ẩm thực Huế. Nhà ẩm thực nổi tiếng người Mỹ là Anthony Bourdain cũng đã đến ăn bún bò ở chợ Đông Ba và nhận xét rằng bún bò Huế là món súp ngon nhất thế giới.
Ngày nay chợ Đông Ba có diện tích hơn 22.700m2 với hơn 2.700 gian hàng lớn nhỏ. Mỗi ngày chợ đón 7 nghìn đến 10 nghìn người, trong đó rất nhiều là du khách.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Từ khóa Huế chợ Đông Ba
