Vị Tể tướng tinh thông tử vi, cố giữ cơ nghiệp cho nhà Trần (P1)

Khi nhà Trần bước vào giai đoạn suy vi, Trần Nguyên Đán vẫn gắng giữ lấy cơ nghiệp cho triều đình nhưng không thành. Cháu ngoại và cháu nội của ông sau này đều trở thành những nhân vật lịch sử nổi tiếng.

Sau giai đoạn phát triển rực rỡ với 3 lần đại phá quân Nguyên, đến thời vua Dụ Tông thì nhà Trần bước vào giai đoạn suy. Trong số các tôn thất nhà Trần thì nổi bật có Trần Nguyên Đán là người tài năng, minh trí.

Dòng dõi Trần Quang Khải

Trần Nguyên Đán sinh năm 1325 ở Tức Mặc, phủ Thiên Trường (nay là thôn Tức Mặc, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định). Ông là dòng dõi Hoàng thân quốc thích nhà Trần, tổ 4 đời là Chiêu Minh vương Trần Quang Khải (con vua Trần Thái Tông); ông nội là Văn Túc vương Trần Đạo Tái học giỏi nổi tiếng, 14 tuổi đã đỗ Bảng nhãn; thân phụ ông là Uy Túc công Trần Văn Bích giữ chức Nhập nội Thái bảo.

Cuốn “Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục” có chép rằng:

“Quang Khải lúc làm tướng võ, lúc làm tướng văn, giúp vương nghiệp nhà Trần, uy danh ngang với Quốc Tuấn. Khi mất, hưởng thọ 54 tuổi, có sáng tác tập thơ Lạc đạo lưu hành ở đời. Con cháu Văn Túc vương Đạo Tái cũng có tiếng là người văn hay, cháu là Uy Túc hầu Văn Bích từng làm quan đến thái bảo; chắt là Chương Túc hầu Nguyên Đán danh vọng cũng lừng lẫy.”

Còn Đại Việt Sử ký Toàn thư thì chép rằng:

“Quang Khải ham học hay thơ, có Lạc đạo tập lưu hành ở đời. Con ông là Văn Túc vương Đạo Tái cũng nổi tiếng về văn học thời đó, được Thượng hoàng ưu ái hơn các em thúc bá khác”

“Cháu Quang Khải là Uy Túc công Văn Bích làm Thái bảo thời Minh Tông, chắt là Chương Túc quốc thượng hầu Nguyên Đán là Tư đồ đời Nghệ Tông cũng có danh tiếng.”

Thuở nhỏ Trần Nguyên Đán đã nổi tiếng học giỏi đĩnh ngộ, là dòng dõi tôn thất nên được làm quan từ lúc còn rất trẻ.

Yêu thích Đạo gia, thông tỏ thiên văn, tử vi

Trần Nguyên Đán rất thích tìm hiểu Đạo gia, ông am hiểu tử vi được truyền từ thời Huệ túc phu nhân. Ông cũng là người thông tỏ thiên văn, cùng với Đặng Lộ là một trong những người đặt nền móng sơ khai đầu tiên cho ngành thiên văn học Việt Nam.

Tác phẩm “Bách thế thông kỉ thư” của Trần Nguyên Đán ghi chép những nghiên cứu về thiên văn, chuyển động của các hành tinh cũng như các hiện tượng thiên văn dẫn đến những biến hóa ở nhân loại từ cổ đại đến tận thời nhà Trần. Tiếc rằng sau khi quân Minh đánh bại nhà Hồ đã hủy mất quyển sách quý giá này.

Sách “Nam ông mộng lục” của Hồ Nguyên Trừng có viết rằng:

“Ông thông hiểu lịch pháp, thường xem sách thông kỷ trăm đời, ngược lên khảo đến Giáp Thìn vua Nghiêu, vua Thuấn xuống đến nhà Tống, nhà Nguyên, vạch ra vận hành tiền độ của mặt trăng, mặt trời giao dung so với thời xưa rất phù hợp.”

Ông tự đặt hiệu cho mình là “Băng Hồ Tử” mang ý nghĩa là người có tấm lòng trắng như tuyết. Ông làm quan đến Ngự sử Đại phu, là chức quan chuyên can gián Vua.

Cố gắng giữ vững nhà Trần

Vua Dụ Tông chỉ ham ăn chơi, không lo lắng cho Xã Tắc, cũng không có con nối dõi. Năm 1368 vua Dụ Tông mất, cháu là Trần Nhật Lễ lên ngôi, đây là con của Cung Túc vương Trần Nguyên Dục.

Về xuất thân của Trần Nhật Lễ, trong lịch sử ghi chép rằng, khi Trần Nguyên Dục lấy mẹ của Nhật Lễ thì bà đang mang thai với người họ Dương và sau này sinh ra Nhật Lễ.

Đại Việt Sử ký Toàn thư có ghi chép như sau: Nhật Lễ là “con người phường chèo tên là Dương Khương, mẹ của Nhật Lễ hiệu là Vương mẫu (khi ra làm trò có bản tuồng “Vương mẫu hiến bàn đào”, mẹ Nhật Lễ đóng vai Vương mẫu cho nên gọi thế) đương có thai, Dục ham sắc đẹp lấy làm vợ”. “Ngày Vua, vì không có con, xuống chiếu đón Nhật Lễ vào nối đại thống… Ngày 15 (tháng 6 năm Kỷ Dậu), Hiến Từ hoàng thái hậu sai người đón Nhật Lễ lên ngôi”.

Trong Triều đình hầu như không ai đồng ý Nhật Lễ lên ngôi, vì không phải con ruột của Cung Túc vương Trần Nguyên Dục. Tuy nhiên Hiến Từ thái hậu lại muốn thực hiện theo đúng ý của vua Dụ Tông.

Sau khi lên ngôi Vua, Trần Nhật Lễ rượu chè bê tha, ham chơi bỏ bê triều chính. Không chỉ thế Nhật Lễ còn muốn lấy lại họ Dương, gọi là Dương Nhật Lễ, khiến nhà Trần nguy cơ bị mất.

Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục có ghi chép rằng: Nhật Lễ “ngày ngày rượu chè, dâm dật, trăm sự chơi bời, hay bày ra các trò tạp kỹ, thân cận suồng sã với lũ tiểu nhân, muốn đổi lại họ là Dương. Người tôn thất và các quan đều thất vọng”.

Trần Nguyên Đán nhiều lần khuyên can Nhật Lễ, gửi cả tấu trình nhưng Nhật Lễ đều không đoái hoài. Biết nếu tiếp tục nhà Trần sẽ mất, Trần Nguyên Đán liền từ quan giúp Cung Định Đại vương Trần Phủ (tức vua Trần Nghệ Tông sau này) tập hợp lực lượng.

Thái hậu Hiến Từ rất hối hận vì đã để Nhật Lễ lên ngôi Vua, nên tìm cách thay người khác. Biết chuyện Nhật Lễ bèn hạ độc giết chết Thái hậu ở trong cung.

Đến lúc này các tôn thất nhà Trần không thể ngồi yên, tháng 9 âm lịch năm 1370 một số Hoàng thân làm cuộc binh biến lật đổ Nhật Lễ nhưng bất thành. Nhật Lễ đưa quân đi truy bắt phản loạn nhà Trần ở khắp nơi, nhiều Hoàng thân bị xử tử khiến người người sợ hãi.

Trần Phủ lúc này có con gái được làm Hoàng hậu nên có ý không tham gia, nhưng được Trần Nguyên Đán cùng Thiên Ninh công chúa (con vua Minh Tông) thuyết phục nên đồng ý tiếp tục xây dựng lực lượng.

Cuối cùng, Trần Nguyên Đán cùng Thiên Ninh công chúa tập hợp các Hoàng thân nhà Trần thành một khối thống nhất.

Tháng 11 âm lịch năm 1370, quân của các Tôn thất nhà Trần đánh vào Kinh thành, bắt được Nhật Lễ, đưa Cung Định vương Trần Phủ lên ngôi Vua, hiệu là Nghệ Tông.

Nhà Trần đã có người chính thống kế vị, công chúa Thiên Ninh không màng danh lợi về Thái ấp của mình. Trần Nguyên Đán lập công lớn được phong làm Tư đồ phụ chính tương đương với Tể tướng. Đến đời vua Duệ Tông, ông được ban tước Chương Túc Quốc Thượng hầu.

Trong bối cảnh nhà Trần đang suy sụp, loạn lạc xảy ra, Trần Nguyên Đán đã cố gắng chống giữ cho cơ nghiệp nhà Trần. Nguyễn Trãi đã mô tả rằng: “Vững tay lái trong cơn sóng gió, chống nhà siêu giữa lúc phong ba. Chỉ trong ít năm mà trong nước bình trị. Người trong nước đều khen là hiền tướng, từ đứa trẻ thơ đến người lính tốt cũng đều biết tiếng”.

• Xem phần 2
  

Trần Hưng

Xem thêm:

• Lý giải tường tận con người Trần Thủ Độ qua xuất thân và lá số tử vi

Mời xem video: