Truyền thuyết và lịch sử của cây đàn hạc

Trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại, đàn hạc luôn là một biểu tượng của sự thanh cao, trí tuệ và sức mạnh thần bí. Không chỉ là nhạc cụ với âm thanh du dương, đàn hạc còn đóng vai trò sâu sắc trong truyền thuyết, văn hóa, và triết học phương Tây – đặc biệt là tại Ireland, nơi cây đàn hạc trở thành quốc huy của một đất nước.

Dagda và cây đàn hạc thần thoại

Trong thần thoại Ireland, cây đàn hạc xuất hiện gắn liền với hình tượng vị Thần Dagda – một thành viên của nhóm các Thần Tuatha Dé Danann. Cây đàn hạc của ông mang tên Uaithne được làm bằng gỗ sồi, chạm trổ tinh xảo và ẩn chứa quyền năng siêu nhiên. Chỉ cần một lần gảy dây, Dagda có thể lay động cảm xúc con người hoặc điều khiển cả thời tiết.

Truyền thuyết kể rằng khi bộ tộc Fomorian hung tợn muốn đánh đuổi Tuatha Dé Danann, họ đã lên kế hoạch đánh cắp cây đàn hạc của Dagda với hy vọng làm suy yếu sức mạnh của ông. Sau khi chiếm đoạt được nhạc cụ này, họ tin rằng vận may đã nghiêng về phía mình.

Khi phát hiện cây đàn bị mất, Dagda cùng các Thần khác đã lập tức tìm kiếm bảo vật. Họ tìm được những người Fomorian được cử đi đánh cắp cây đàn khi đội quân này đang say ngủ. Trong khoảnh khắc, Dagda dang rộng vòng tay và kêu gọi cây đàn hạc của mình. Ngay lập tức, cây đàn tự giải thoát, bay về với chủ nhân. Bị đánh thức bởi âm thanh, các chiến binh Fomorian lao vào tấn công các Thần.

Thấy vậy, Dagda bắt đầu gảy đàn. Giai điệu vui vẻ mà cây đàn phát ra khiến kẻ thù nhảy múa đến mức đánh rơi cả vũ khí. Giai điệu tiếp theo tràn đầy nỗi buồn khiến những chiến binh Fomorian hung tợn không thể kiềm nước mắt. Và cuối cùng, Dagda kết thúc bằng tiếng nhạc ru ngủ, khiến toàn bộ quân địch chìm vào an tĩnh. Các Thần Tuatha Dé Danann an toàn thoát khỏi hiểm cảnh và từ đó, không ai còn dám động đến cây đàn hạc của Dagda nữa.

Đàn hạc trong lịch sử và văn hóa Ireland

Qua nhiều thế kỷ, âm thanh của đàn hạc gắn bó mật thiết với truyền thống và dân ca Ireland.

Vào năm 1185, khi Hoàng tử John của Anh đến thăm thành phố Waterford ở miền nam Ireland, ông đã không khỏi ngạc nhiên trước tài nghệ chơi đàn hạc của người bản địa. Ông từng nhận xét: “Người Ireland chơi đàn hạc điêu luyện hơn bất kỳ dân tộc nào tôi từng thấy.”

Trải qua nhiều biến động, cây đàn hạc vẫn giữ vị thế đặc biệt trong tâm thức dân tộc Ireland. Năm 1541, khi Ireland còn thuộc quyền cai trị của Anh, Vua Henry VIII đã chính thức công nhận đàn hạc là biểu tượng của Vương quốc Ireland. Đến năm 1922, sau khi nước này giành độc lập, cây đàn hạc một lần nữa trở thành quốc huy chính thức của Ireland.

Nguồn gốc lâu đời

Tuy nổi bật trong văn hóa Ireland, đàn hạc không chỉ là sản phẩm của riêng vùng đất này. Dấu tích đầu tiên của đàn hạc có thể được truy ngược về tận năm 15.000 trước Công nguyên. Nhạc cụ này từng xuất hiện tại nhiều nền văn minh cổ đại, từ Lưỡng Hà, Ba Tư, đến Trung Quốc và Ấn Độ.

Một trong những biến thể cổ xưa nhất là đàn hạc chơi bằng vĩ của Ai Cập, chỉ có năm dây và trông giống một chiếc muôi lớn. Trong khi đó, đàn hạc hiện đại ngày nay được thiết kế với khung gỗ hình tam giác, 47 dây và 7 bàn đạp để điều chỉnh tông nhạc. Từ “harp” trong tiếng Anh xuất phát từ các ngôn ngữ cổ, mang nghĩa là “gảy dây”.

Không chỉ là nhạc cụ, đàn hạc còn trở thành hình ảnh ẩn dụ trong nhiều tác phẩm triết học phương Tây.

Đàn hạc như một biểu tượng triết học

Aristotle từng ví von rằng đức hạnh cũng như nghệ thuật chơi đàn hạc – không phải bẩm sinh mà cần rèn luyện. Trong “Ēthika Nikomacheia”, ông viết: “Chúng ta trở thành người chơi đàn bằng cách chơi đàn, trở thành người công bằng bằng cách thực hành sự công bằng.”

Triết gia Francis Bacon cũng từng so sánh sức khỏe thể chất con người với một cây đàn hạc phải được lên dây đúng cách. Trong tác phẩm “Of the Proficience and Advancement of Learning, Divine and Human”, ông viết: “Nhiệm vụ của y học là điều chỉnh cây đàn hạc tinh tế của cơ thể con người và đưa nó về trạng thái hài hòa.”

Vai trò trong dàn nhạc giao hưởng

Trong dàn nhạc giao hưởng, đàn hạc là một nhạc cụ vừa mang tính trang trí âm thanh vừa tạo điểm nhấn cảm xúc, góp phần làm phong phú màu sắc âm nhạc và mở rộng khả năng biểu đạt cho toàn bộ dàn nhạc. Dù không thường xuyên xuất hiện như các bộ dây hay bộ kèn, nhưng mỗi khi vang lên, âm thanh của đàn hạc đều mang lại một giá trị nghệ thuật rất đặc biệt.

Những âm gảy, rải hợp âm hay hiệu ứng vuốt nhanh dọc dây đàn tạo nên cảm giác như âm thanh của thiên giới hoặc những giấc mơ. Trong dàn nhạc giao hưởng, không có nhạc cụ nào khác tái tạo được âm thanh giống đàn hạc, vì vậy, nó thường được dùng để gợi nên không gian thần thoại, kỳ ảo, huyền bí; tô điểm cho những khoảnh khắc tinh tế, trữ tình; làm cầu nối chuyển cảnh âm nhạc mượt mà; tạo hiệu ứng âm thanh đặc biệt, như tiếng suối chảy, làn gió hay ánh sáng.

Ngoài âm thanh, đàn hạc còn có vai trò như một biểu tượng thẩm mỹ trên sân khấu. Với hình dáng cong uốn thanh nhã, đàn hạc thường được xem như một phần “trang sức” của dàn nhạc, tạo nên sự sang trọng.

Có một số bản concerto đã được viết riêng cho đàn hạc, cả độc tấu với dàn nhạc giao hưởng lẫn kết hợp với các nhạc cụ khác. Mời quý khán giả cùng lắng nghe:

*

Từ huyền thoại thần thánh cho đến đời sống hiện thực, từ triết học cổ điển đến bản sắc dân tộc – cây đàn hạc đã và đang tiếp tục ngân vang qua thời gian như một biểu tượng vượt thời đại. Không đơn thuần là một nhạc cụ, nó là tiếng nói của ký ức, văn hóa, và cả tâm hồn con người.

Dựa theo “The origins of the harp“
Đăng trên Epoch Times
Tác giả: Rebecca Day

Xem thêm:

• Cây đàn violin: Hành trình đến biểu tượng âm nhạc cổ điển

Mời xem video: