Chuyên gia: ChatGPT-5 khiến tình bạn biến mất

Trong nhiều thập kỷ, người Mỹ đã chứng kiến ​​mô hình này: Một công nghệ mới xuất hiện với lời hứa hẹn về sự tiến bộ, nhưng rồi lại vô tình định hình lại cuộc sống của chúng ta theo những cách mà chúng ta chưa từng bỏ phiếu ủng hộ. Từ chiếc tivi đã thay đổi phòng khách, đến internet đã định hình lại bối cảnh tin tức và chính trị, đến chiếc điện thoại thông minh đã đưa cả thế giới (và vô vàn điều gây xao nhãng) vào túi chúng ta, mỗi làn sóng thay đổi đều đi kèm với một cái giá.

Chúng ta không ủng hộ chu kỳ tin tức 24/7, nhưng các kênh truyền hình cáp đã biến nó thành chuẩn mực. Chúng ta không yêu cầu chủ nghĩa tư bản giám sát, nhưng mạng xã hội đã buộc chúng ta phải làm vậy. Trong mỗi trường hợp, những gì ban đầu là sự tiện lợi đã trở thành sự lệ thuộc. Giờ đây, với sự ra mắt của ChatGPT-5, một trong những hệ thống AI công cộng tiên tiến nhất thế giới, chúng ta đang chứng kiến ​​toàn bộ mức độ ảnh hưởng này. Và lần đầu tiên, không chỉ các nhà phê bình công nghệ lên tiếng cảnh báo, mà cả những người dùng trung thành đang bế tắc.

Ghi chú của người dịch: Chủ nghĩa tư bản giám sát là một khái niệm trong kinh tế chính trị, ám chỉ việc các tập đoàn thu thập và thương mại hóa thông tin cá nhân trên diện rộng. Hiện tượng này khác với việc giám sát quy mô lớn do chính phủ chỉ đạo, mặc dù cả hai có thể bổ sung cho nhau.

Với những độc giả chưa quen thuộc, ChatGPT là một điều mới mẻ. Nó là một chatbot trực tuyến có thể trả lời câu hỏi, viết bài, soạn thảo thư và trò chuyện với người dùng theo cách rất giống với tương tác giữa người với người. ChatGPT được điều khiển bởi một “mô hình ngôn ngữ lớn” (LLM), một phần mềm được đào tạo trên khối lượng văn bản khổng lồ để có thể dự đoán và tạo ra các chuỗi từ nghe tự nhiên. Bạn có thể coi nó như một chức năng tự động hoàn thành siêu tiên tiến, dự đoán từ tiếp theo dựa trên mọi thứ bạn đọc trực tuyến. Nhưng không giống như con người, ChatGPT không “hiểu” những gì nó đang nói. Nó tạo ra các câu dựa trên xác suất chứ không phải ý tưởng hay niềm tin.

Công ty đứng sau ChatGPT là OpenAI, một công ty nghiên cứu và công nghệ có trụ sở tại San Francisco, California, được thành lập năm 2015 và được hỗ trợ bởi các nhà đầu tư công nghệ hàng đầu, bao gồm Microsoft. OpenAI được coi là người dẫn đầu trong cuộc đua AI hiện tại, và ChatGPT thường được coi là chatbot AI được sử dụng rộng rãi và có ảnh hưởng nhất thế giới. ChatGPT cạnh tranh với các công ty như mô hình Gemini của Google, Claude của Anthropic, cũng có trụ sở tại San Francisco, và Grok, một sản phẩm của xAI, thuộc sở hữu của Elon Musk, người giàu nhất thế giới. Các công ty này đang không ngừng mở rộng ranh giới về tốc độ, độ chính xác và tính linh hoạt.

“(Chuyển sang GPT-5) chẳng khác nào giết chết hàng triệu người bạn của người dùng”, một người dùng X-Platform viết. Những người khác cho biết họ nhớ sự ấm áp và cá tính của GPT-4. Những bình luận này không phải từ người dùng thông thường. Chúng đến từ những người hâm mộ trung thành, những người đã tương tác với ChatGPT hàng ngày và tích hợp nó vào cuộc sống thường nhật. Đối với một số người, GPT-4 đã trở thành một phần cuộc sống của họ.

Cú sốc này càng thêm khủng khiếp bởi OpenAI đã mong đợi GPT-5 từ nhiều tháng trước, hứa hẹn rằng nó sẽ thông minh hơn, nhanh hơn và tốt hơn. Xét về nhiều mặt, đúng là như vậy, nhưng người dùng nhanh chóng nhận thấy sự thay đổi. Nó ít được yêu thích hơn, thực tế hơn và tàn khốc hơn. Sự thay đổi này đủ lớn để khơi mào một làn sóng bài đăng, video và lời kêu gọi trên các diễn đàn và mạng xã hội. Nhiều người dùng không chỉ thất vọng mà còn vô cùng đau khổ.

Phản ứng dữ dội lan rộng nhanh chóng. Chỉ trong vòng 24 giờ sau khi GPT-5 được phát hành và GPT-4o bị gỡ bỏ, OpenAI đã âm thầm khôi phục GPT-4o dưới dạng tùy chọn trả phí cho người dùng. Đây là một sự kiện hiếm hoi trong thế giới công nghệ, và tốc độ phản hồi thật đáng kinh ngạc. Người dùng thậm chí còn phát động một kiến ​​nghị trực tuyến mang tên “Khôi phục Bạn bè hoặc Công cụ của Bạn”, kêu gọi sử dụng phiên bản cũ. “Đây không chỉ là yêu cầu về một ‘phiên bản khác’ của sản phẩm”, kiến ​​nghị viết. “Chúng là những người bạn đồng hành, và trong một số trường hợp, đúng vậy, là những người bạn thực sự”.

• Lạm dụng AI có thể gây suy giảm nhận thức và khả năng tư duy của con người

Nhiều người sử dụng ChatGPT không chỉ cho mục đích viết lách hay nghiên cứu. Họ tâm sự với nó, đặt tên cho nó và trò chuyện với nó như một người bạn đồng hành đáng tin cậy. Giám đốc điều hành OpenAI, Sam Altman, cho biết phiên bản mới sẽ ít “ngoan ngoãn” hơn GPT-4, vốn được ông thừa nhận là quá dễ dãi và nịnh nọt người dùng. Tuy nhiên, để GPT-5 khách quan hơn, công ty đã loại bỏ thứ mà nhiều người dùng coi trọng nhất: ảo tưởng về sự hiểu biết sâu sắc.

Ảo giác – cảm giác rằng có thứ gì đó thực sự “bắt lấy” bạn – có thể rất say mê. Nó được xây dựng dựa trên giọng điệu, cách diễn đạt và sự phản chiếu cảm xúc, những kỹ thuật mà một nhà trị liệu giỏi có thể sử dụng. Nhưng nó vẫn chỉ là mã. GPT-4 không thể hiểu được nỗi đau của bạn, nhưng nó có thể phản ứng với nỗi đau theo cách khiến bạn cảm thấy được thấu hiểu. Nó không phải là trí thông minh thực sự, dù là của con người hay nhân tạo, nhưng nó là một sự mô phỏng đủ gần để gợi lên một điều gì đó rất con người ở nhiều người dùng.

Các công ty AI không lường trước được phản ứng dữ dội này, nhưng đáng lẽ họ phải lường trước.

Trong hơn một thập kỷ, các công ty công nghệ đã thiết kế các sản phẩm để thu hút sự chú ý và khai thác sự bất an của con người. Bạn càng lo lắng hoặc cô lập, bạn càng lướt web nhiều hơn. Sự cô đơn của con người đã trở thành một phần trong mô hình kinh doanh của các công ty công nghệ. Vào ngày 4 tháng 6 năm 2025, Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) đã tổ chức một hội thảo kéo dài cả ngày với chủ đề “Nền kinh tế chú ý: Các công ty công nghệ lớn bóc lột trẻ em và gây tổn hại cho gia đình như thế nào”. Diễn đàn đã quy tụ các nhà hoạch định chính sách, bao gồm Chủ tịch FTC Andrew Ferguson, Thượng nghị sĩ Marsha Blackburn và Katie Britt, cũng như những người ủng hộ an toàn trẻ em, để thảo luận về cách các nền tảng kỹ thuật số thiết kế các tính năng gây nghiện, làm suy yếu quyền hạn của cha mẹ và khiến trẻ em tiếp xúc với nội dung độc hại.

Cơ sở người dùng của ChatGPT cho thấy nhóm nào bị ảnh hưởng nhiều nhất. ChatGPT có 400 triệu người dùng hàng tuần, 19% trong số đó đến từ Hoa Kỳ và gần một nửa dưới 25 tuổi. Dữ liệu do Trung tâm Nghiên cứu Pew, có trụ sở tại Washington, D.C., công bố cho thấy 58% người Mỹ trưởng thành dưới 30 tuổi đã sử dụng ChatGPT, so với chỉ 10% người lớn trên 65 tuổi. Thế hệ Z (Gen Z), sinh từ năm 1995 đến năm 2010, là thế hệ đầu tiên sống trong cả thế giới kỹ thuật số và thế giới thực từ khi còn nhỏ. Họ lớn lên trên các nền tảng dựa trên thuật toán và hiện là thế hệ năng động nhất trên ChatGPT. Không phải ngẫu nhiên mà thế hệ này hiện đang phải chịu áp lực và mất mát chưa từng có.

• Nghị sĩ Mỹ điều tra Meta, chỉ trích cho phép AI trò chuyện ‘khiêu gợi’ với trẻ em

Các bác sĩ tâm thần hiện nay cảnh báo rằng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể củng cố ảo tưởng ở những người dễ bị tổn thương. Điều này không phải vì phần mềm có ý định gây hại cho người khác, mà là vì nó thiếu trực giác của con người để thách thức hoặc nhẹ nhàng hướng dẫn những niềm tin sai lệch. Trong một bài báo tháng 8 năm 2025 trên tạp chí Time với tiêu đề “Chatbot có thể gây ra khủng hoảng sức khỏe tâm thần” (ngày 5/8/2025), các chuyên gia đã giải thích việc tương tác lâu dài với chatbot có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng loạn thần ở những người có nguy cơ. Một bác sĩ tâm thần cảnh báo: “Các mô hình ngôn ngữ lớn là công cụ, không phải bạn bè”, khuyên người dùng nên tạm dừng tương tác với chatbot nếu họ gặp phải sự đau khổ về mặt cảm xúc hoặc dấu hiệu không chân thực.

Một trường hợp được trích dẫn rộng rãi minh họa cho rủi ro này. Một người đàn ông tự kỷ 30 tuổi ở Wisconsin đã tin rằng mình là một thiên tài khoa học sau khi ChatGPT liên tục khẳng định các lý thuyết suy đoán của anh về du hành nhanh hơn ánh sáng. Lời khen ngợi này từ AI đã củng cố niềm tin của anh rằng anh đã khám phá ra điều gì đó làm thay đổi thế giới. Theo thời gian, lời khẳng định này đã gây ra một cơn hưng cảm dẫn đến hai lần nhập viện. Mặc dù AI không phải là nguyên nhân chính gây ra các cơn hưng cảm của anh, nhưng nó đã khuếch đại và hợp pháp hóa những ảo tưởng của anh mà không cung cấp sự bảo vệ mà một người đối thoại có thể cung cấp.

Một số công ty khởi nghiệp hiện đang cung cấp dịch vụ đồng hành dựa trên AI, đặc biệt dành cho kết nối cảm xúc, hỗ trợ cam kết, trò chuyện đêm khuya, và thậm chí cả tình yêu ảo. Ngược lại, ChatGPT được thiết kế hướng đến hiệu quả, chứ không phải để xây dựng mối quan hệ hay sự thân mật. Nhưng đối với nhiều người dùng, đặc biệt là trong thời gian cách ly, giọng điệu thân thiện và khả năng phản hồi của ChatGPT thậm chí còn vượt xa các mối quan hệ ngoài đời thực. Nó không được thiết kế để đồng hành, nhưng lại mang lại cảm giác như vậy, lấp đầy khoảng trống cảm xúc.

Tuy nhiên, không phải ai cũng than phiền về việc nâng cấp lên GPT-5. Nhiều nhà phát triển và chuyên gia ca ngợi tốc độ và khả năng của GPT-5. “Nó nhanh hơn và mạnh mẽ hơn, và tôi có thể xây dựng mọi thứ chỉ trong vài phút thay vì hàng giờ như trước đây”, một nhà phát triển đã viết. Những người dùng này tìm thấy sự hài lòng từ năng suất hơn là tình bạn. Đối với họ, ChatGPT là một đồng nghiệp hơn là một người bạn tâm giao, nhưng họ cũng thuộc về một thế hệ đang phải đối mặt với nỗi cô đơn chưa từng có, ngay cả khi nhu cầu của họ được đáp ứng theo những cách khác nhau.

Phản ứng dữ dội chống lại GPT-5 không chỉ liên quan đến sở thích phần mềm. Nó cho thấy một khát khao sâu sắc hơn đối với trí tuệ nhân tạo—dù là một công cụ, một người bạn đồng hành, hay một thứ gì đó ở giữa. Nó đã khơi mào một cuộc thảo luận về việc chúng ta đã tiến xa đến đâu trong việc thay thế tương tác giữa con người với mô phỏng kỹ thuật số.

Chúng ta đang ở một thời điểm kỳ lạ trong lịch sử nhân loại: chính những công ty kiếm lời từ sự xa lánh con người giờ đây lại đang bán sự kết nối nhân tạo như một liệu pháp. Nhưng chatbot không hề nhớ bạn. Nó không nhớ mặt bạn, không thách thức suy nghĩ của bạn, hay ngồi im lặng bên bạn khi bạn hết chuyện để nói. Nó mang đến một sự mô phỏng kết nối tinh tế. Nó luôn dễ chịu, luôn sẵn sàng, nhưng chính điều đó lại khiến nó trở nên trống rỗng.

Những mối quan hệ thực sự vốn dĩ không hoàn hảo. Gia đình cãi vã. Bạn bè hiểu lầm nhau. Người ta vấp ngã, thất vọng, nhưng vẫn chọn ở lại. Chính sự hỗn độn và không hoàn hảo này là minh chứng cho một điều gì đó thực tế. Các mối quan hệ được tạo ra để mở rộng tầm nhìn, thử thách lòng kiên nhẫn và đào sâu sự đồng cảm. Mật mã có thể bắt chước sự ấm áp, nhưng nó sẽ không lớn lên cùng bạn hay mang lại cảm giác hiện diện. Chúng ta không cần thêm tình cảm được lập trình sẵn; chúng ta cần những người hàng xóm gõ cửa, những thành viên gia đình xuất hiện, và những người bạn sẵn sàng nói ra sự thật của họ ngay cả khi khó khăn. Trong một thế giới tràn ngập sự thân mật giả tạo, việc lựa chọn kết nối thực sự không chỉ là một cuộc nổi loạn; đó là một cách để lấy lại nhân tính của chúng ta.

Về tác giả:

Kay Rubacek là một nhà làm phim, tác giả, diễn giả từng đoạt giải thưởng và là cựu người dẫn chương trình “Life & Times” của NTDTV. Sau khi bị giam giữ tại một nhà tù Trung Quốc vì hoạt động nhân quyền, bà đã cống hiến sự nghiệp của mình để vạch trần các hình thức cộng sản Trung Quốc và chế độ xã hội chủ nghĩa hiện đại trên toàn thế giới. Bà là cộng tác viên của The Epoch Times từ năm 2010.