Phát triển đô thị và nghĩa trang cũ, người Âu – Mỹ giải quyết bài toán này thế nào?

Trong quá trình đô thị hóa, việc các khu dự án gặp phải các ngôi mộ cũ là điều không tránh khỏi. Điều này không chỉ phổ biến ở các nước như Việt Nam, mà cũng thường thấy ở các nước phát triển Âu – Mỹ. Phát triển và bảo tồn là một bài toán không dễ giải. Vậy đâu là việc các nhà đầu tư nên làm khi bất ngờ gặp phải những ngôi mộ vô chủ mà bản thân họ không muốn sở hữu?

Dưới đây là một vài cách xử lý của một số doanh nghiệp khi họ tình cờ phát hiện dưới nền đất của các dự án xây dựng có những hài cốt vô chủ.

• Nếu di dời mộ vợ vua Tự Đức, dòng họ Nguyễn Phước sẽ kiến nghị lên Thủ tướng và UNESCO

Giữ nguyên trạng khu mộ trong lòng khu dân cư

Năm 2004, DAC Enterprises, một công ty nhỏ chuyên phát triển nhà có trụ sở tại tiểu bang Georgia, Hoa Kỳ đã mua khoảng 118 mẫu đất ở hạt Hall, phía nam thành phố Lula, với ý tưởng phân lô bán làm nhà ở cho các hộ gia đình nhỏ.  

Tuy nhiên, dự án xảy ra phát sinh. Trong một khu đất bị che khuất sau các bụi cây có một nghĩa trang cũ với 22 ngôi mộ từ khoảng giữa thế kỷ 19, trong đó có mộ phần của Neverson Cook – một cựu chiến binh tham gia cuộc chiến tranh năm 1812. Chỉ có hai ngôi mộ được đánh dấu bằng những bia đá khắc tên.

Công ty DAC Enterprises Gunnin đã thuê một nhà khảo cổ để xác định số ngôi mộ và các ranh giới chính xác của nghĩa trang. Chủ tịch của DAC Enterprises, ông Ray W. Gunnin nói họ đã dọn dẹp sạch sẽ nghĩa trang và xây dựng các hàng rào bao quanh. Điều này không phải là do yêu cầu pháp lý mà là vì sự tôn trọng người chết. “Chúng tôi không muốn mọi người đi xe đạp hoặc một việc nào đó tương tự thế qua nghĩa trang”, ông Gunnin nói.

Ông ước tính rằng công ty đã chi hơn 5.000 USD để xác định ranh giới và xây rào chắn các ngôi mộ. Ông Gunnin nói thêm rằng ông đã mất khoảng 35.000 USD vì không thể bán được diện tích đất của nghĩa trang, nơi có vị trí rất đẹp nếu lựa chọn để xây các căn hộ.

Cuối cùng, toàn bộ mảnh đất của công ty DAC Enterprises có được 88 ngôi nhà, với giá thành từ 130.000 USD đến 160.000 USD. Hiện khu nghĩa trang nằm trên cùng khu đất với những ngôi nhà mới. Ông Gunnin cho biết: “Người đàn ông chủ của ngôi nhà cạnh nghĩa trang nghĩ rằng nó rất tuyệt”.  

Mất một năm để di dời phần mộ tới nghĩa trang chuyên nghiệp

Không phải trường hợp nào các công ty đầu tư bất động sản cũng có thể duy trì nguyên trạng các ngôi mộ được phát hiện tại khu đất họ đang có dự án. Đôi khi các nhà phát triển bất động sản phải di dời các ngôi mộ tới một khu vực khác.

Năm 2016, Nancy Kinsey, một nữ giám đốc điều hành của Công ty Phát triển Nhà ở của Hạt Waltom, Monroe, khu vực giữa Atlanta và Athens, phải tìm phương án giải quyết một khu nghĩa trang nhỏ ở giữa mảnh đất mà công ty này đang chuẩn bị bán cho các nhà đầu tư tư nhân.

Nghĩa trang này có từ cuối thế kỷ 19 hoặc đầu thế kỷ 20, gồm có mộ của 5 người lớn và 4 trẻ em, trong đó có 1 trẻ sơ sinh. Các ngôi mộ đã được tìm thấy sau khi một công nhân đang đào đất phát hiện thấy có hài cốt. Trước đó, không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy ở đây có một nghĩa trang tồn tại.

Cô Kinsey nói: “Tôi đã rơi vào trạng thái cực sốc”. Cảnh sát đã tiến hành điều tra nhưng không phát hiện có dấu hiệu của hiện trường tội phạm. Cô Kinsey đã nhờ ông Thomas Gresham, một nhà khảo cổ học có công ty Dịch vụ Khảo cổ miền Đông Nam, trụ sở tại Athens, bang Georgia tới giúp xử lý các ngôi mộ.  

Sau nhiều tháng không xác minh được thân nhân của những người quá cố, ông Gresham đã cho đào các ngôi mộ. Tất cả những gì còn sót lại trong đó – bao gồm hộp sọ, răng giả, một chiếc lược và những chiếc chốt đã để lại từ những cái hòm bằng gỗ bị rạn nứt – đã được đưa tới nơi an nghỉ cuối cùng trong nghĩa trang hiện đại của Monroe, có tên Hill Haven.

Cô Kinsey cho biết quá trình di dời mộ gây nên khoản chi phí từ 30.000 USD đến 40.000 USD đối với công ty và phải mất gần một năm mới thực hiện xong. Khi các ngôi mộ được phát hiện, khu đất mới đang chuẩn bị giao bán và việc giao dịch khu đất phải tạm dừng.

Nguyên tắc tôn trọng quá khứ

Khác với trường hợp của Nancy Kinsey, ông Jason van Kirk, chủ một doanh nghiệp phát triển bất động sản Elm Street Development gặp nhiều khó khăn trong dự án di dời mộ phần của mình. Công ty Elm Street Development tìm thấy một mảnh đất ở Elkridge, hạt Howard, bang Maryland, và dự định xây 42 ngôi nhà để bán. Trong một khu đất với đầy bụi cây mâm xôi và cọ vẽ, có ít nhất 9 ngôi mộ, có niên đại từ giữa đến cuối thế kỷ 19.

Sau khi phát hiện khu mộ và thuê một nhà khảo cổ để phân tích địa hình, công ty của ông Van Kirk xin phép chính quyền địa phương để được đào và di dời hài cốt của ngôi mộ có tên Charles Reimensnider Sr. và vợ của ông, Catherine Reimensnider, và các thành viên khác trong gia đình mà trên mộ không khắc tên tới Công viên nghĩa trang Meadowridge ở Elkridge.  

Tuy nhiên, việc di chuyển các ngôi mộ này tới nơi khác là không dễ dàng. Các nhóm cộng đồng địa phương đã lên án việc di dời vì họ cho rằng kế hoạch này khác với cách giải quyết thường thấy là xây dựng hàng rào xung quanh các khu mộ để bảo tồn nguyên trạng chúng.

Ông Van Kirk lập luận rằng việc di dời các ngôi mộ tạo được không gian cho sự phát triển, bao gồm 42 căn nhà cho các gia đình nhỏ trên khoảng 15 mẫu đất, và bảo tồn các ngôi mộ cũ bằng cách chuyển chúng tới khu nghĩa trang tập trung, nơi có điều kiện chăm sóc chuyên nghiệp và lâu dài, điều mà chắc chắn trong khu dân cư mới sẽ không thể có.

Ông Van Kirk nói: “Tôi thực sự tin rằng cách xử lý tốt nhất cho những hài cốt này là đưa vào trong nghĩa trang chuyên nghiệp, nơi sẽ được chăm sóc thường xuyên và lâu dài, thay vì để hiệp hội của các chủ sở hữu nhà quản lý các ngôi mộ ở yên vị và sau đó họ lại lờ đi mà không chăm sóc chúng, điều mà tôi thấy đã xảy ra ở một vài khu vực trong hạt Howard này”.

Mặc dù vậy, một số nhà bảo tồn địa phương không đồng ý và hết sức phản đối kế hoạch của công ty Elm Street Development.  

Eileen McGuckian, Chủ tịch của Liên minh Bảo tồn các khu vực chôn cất của Maryland nói rằng bảo tồn các nghĩa trang và theo đuổi sự phát triển không loại trừ lẫn nhau.

“Các gia đình di cư đi nơi khác và họ bảo tồn nơi chôn cất cho gia đình ở chỗ cũ để các thế hệ tương lai có thể đến và thăm viếng. Họ mong đợi các ngôi mộ ở nguyên trạng. Họ chưa từng nghĩ đến việc có ai đó thậm chí sẽ xem xét việc di dời các ngôi mộ ấy. Đó là sự kết nối từ quá khứ. Tôi thực không hiểu tại sao mọi người lại muốn thay đổi điều đó”, ông McGuckian nói.

Grace Kubofcik, Chủ tịch của Greenway Heritage Patapsco, cho biết đề xuất này đặc biệt đáng quan ngại bởi vì nó sẽ di chuyển ít nhất 9 ngôi mộ. “Các nhà phát triển thường rất hào phóng trong việc tìm hiểu cách kết hợp không gian mở khi có phát hiện hơn hai ngôi mộ trong khu đất và kết hợp chúng vào một cộng đồng dân cư để cho thấy những người quá cố luôn được tôn trọng trong tương lai”, ông Kubofcik nói.

Theo tờ Baltimore Sun, đây không phải là lần đầu tiên một nhà phát triển bất động sản phải xử lý vấn đề liên quan đến nghĩa trang cũ ở địa phận hạt Howard. Đề xuất di dời Nghĩa trang St. Mary để nhường chỗ cho Thung lũng Turf Valley ở thành phố Ellicott đã gây ra sự tức giận của cư dân nơi đây vào đầu những năm 1990. Việc giải tán nghĩa trang đã không thể thực hiện và khu vực đó cuối cùng đã được dành riêng như là không gian mở.

Fred Dorsey, Chủ tịch cơ quan Bảo tồn hạt Howard, cho biết trong vài năm gần đây, ông không nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nguy hại nào tại nghĩa trang Elkridge. Ông Dorsey cho rằng đó là một tài sản có giá trị cho cộng đồng dân cư xung quanh.

Chính công ty Elm Street Development cũng đã bảo tồn một công viên nghĩa trang trong một khu đất khi họ phát triển khu đô thị Stratford – một cộng đồng dân cư với nhà ở cho gia đình nhỏ hoàn thành vào năm 2003, gần Rocky Gorge Reservoir ở Bắc Laurel.

Ông Van Kirk cho biết công ty đã thiết kế dự án của mình quanh khu nghĩa trang trong cộng đồng Stratford vì diện tích lô đất lớn hơn khiến cho việc phát triển xây dựng khu nghĩa trang dễ dàng hơn.

Ở Elkridge, nhà phát triển không có nhiều không gian để dành cho khu nghĩa trang bởi vì một phần đất phải được dành riêng cho một cơ sở chứa nước mưa để sẵn sàng đối phó với một cơn bão mưa bão 100 năm – một cơn mưa khủng khiếp có xác suất xảy ra là 1%. Các kích thước lô cũng nhỏ hơn nên việc bảo tồn nghĩa trang là cực kỳ khó khăn cho chủ đầu tư.

Công ty Elm Street Development hy vọng sẽ được di chuyển các ngôi mộ cũ vào khu vực dành cho các gia đình lịch sử của Hạt Howard tại Meadowridge. Trong khi di dời, việc sắp xếp các ngôi mộ sẽ phải đối chiếu hướng hiện tại của mộ cũ, ba ngôi mộ cũng sẽ được tân trang lại và công ty sẽ xây dựng thêm một tượng đài.

Chủ đầu tư phải khảo sát khu đất trước khi được cấp phép xây dựng

Liên quan đến việc có thể có những ngôi mộ vô danh trong một khu dự án, giới chức tại thành phố Cork đã yêu cầu một chủ dự án phải tiến hành kiểm tra kỹ khu đất rồi mới cấp phép triển khai.

Theo tờ Iish Examiner (Ai Len), các nhà phát triển bất động sản của một khu phức hợp căn hộ dự kiến triển khai trên nền đất của tiệm giặt là Magdalene ở thành phố Cork, Ai Len phải thực hiện đánh giá về việc “có thể tồn tại các ngôi mộ trẻ em không ghi lưu hồ sơ” trên địa điểm triển khai dự án trước khi chính quyền cấp phép triển khai.

Vào tháng 2/2017, Công ty Moneda Developments đã đệ trình xin cấp phép xây dựng 234 căn hộ trong một dự án phức hợp các tòa nhà gia đình, nhà trẻ mồ côi, nhà thờ.

Tuy nhiên, trước khi có thể cấp phép, Hội đồng thành phố Cork cho rằng khả năng có những ngôi mộ trẻ em được chôn trong khu đất này nhưng không ghi lưu hồ sơ nên chủ đầu tư cần phải khảo sát toàn diện.

Ngoài ra, Hội đồng đã yêu cầu chủ đầu tư  “phát triển và tăng cường” nghĩa trang Magdalene ngay trong khuôn viên dự án.

Khi phát hiện thấy hài cốt, đầu tiên cần báo cho chính quyền và nhà khảo cổ

Khi dân số phát triển, tại các vùng ngoại ô và các khu thị tứ của một số tiểu bang ở miền Nam, Hoa Kỳ, các nhà phát triển bất động sản đôi khi phải rất vất vả vật lộn với những việc cần làm vì có nghĩa trang cũ nằm ngay trên những mảnh đất đẹp.

Ông Thomas Gresham, một nhà khảo cổ học có công ty Dịch vụ Khảo cổ miền Đông Nam, trụ sở tại Athens, Georgia nói rằng vấn đề này đặc biệt phổ biến ở miền Nam, nơi “trong phần lớn thế kỷ 19, khá nhiều các gia đình chôn cất người thân đã khuất trong khu đất sinh sống“. Ông Gresham nói rằng ở quận hạt Oglethorpe – nơi ông sống, cứ mỗi 2km2 có một nghĩa trang nhỏ.

Ông Michael Trinkley, Giám đốc Quỹ Chicora – một nhóm bảo tồn nghĩa trang có trụ sở tại Columbia, tiểu bang Nam Carolina – cho hay các nhà phát triển bất động sản lớn có thể gặp phải các nghĩa trang cũ trong một dự án với tỷ lệ khoảng 10 năm/lần. Trong khi đó các công ty bất động sản nhỏ hơn có thể gặp chuyện này thường xuyên hơn, bởi vì họ ít khi kiểm tra kỹ toàn bộ khu đất trước khi mua.

Đã có những trường hợp các công ty vì lợi nhuận mà xúc phạm đến người quá cố. Đây là một vi phạm về đạo đức và cũng được xếp là trọng tội ở tất cả các tiểu bang ở Hoa Kỳ. Các chủ đất vô đạo đức có thể loại bỏ các bia mộ để làm cho các khu đất của họ có thể bán được nhiều hơn và không làm gì khác, hoặc các nhà phát triển bất động sản có thể phát hiện xương cũ trong khi thi công nhưng vẫn tiếp tục cày xới. Đây là chất liệu để các nhà làm phim Hoa Kỳ sản xuất bộ phim “Poltergeist” (Quỷ hiện hình). Bộ phim được sản xuất năm 1982, trong đó nói về một khu phố được xây dựng trên một nghĩa trang cũ bị ma ám bởi vì chủ đầu tư bất động sản đã đập bỏ các bia mộ nhưng không di dời hài cốt, thay vào đó vẫn tiến hành xây dựng các công trình dân sinh.

Việc xử lý mộ phần trong khu dân cư được đưa vào nguyên tắc tôn trọng những người đã khuất và theo quy định pháp luật. Ông Michael Trinkley, Giám đốc Quỹ Chicora cho biết: “Tại hầu hết các tiểu bang, nếu bạn phát hiện ra hài cốt, yêu cầu bạn phải thông báo cho các nhà chức trách trước để xác định xem đó có phải là hiện trường tội phạm hay không. Thậm chí một vài bang như Bắc Carolina, họ còn yêu cầu phải thông báo cho các nhà khảo cổ”.

Các nhà phát triển bất động sản thường quyết định xây dựng bao quanh các ngôi mộ cũ thay vì di chuyển chúng đi nơi khác vì cách làm này thường rẻ hơn, ít phức tạp hơn và cũng ít gây khó chịu cho công chúng. Trước khi di chuyển các ngôi mộ, các chủ đất phải cố gắng tìm bất kỳ con cháu, họ hàng nào của của các ngôi mộ và tham khảo ý kiến của họ. Chủ đất phải trả tất cả chi phí của việc di dời, và phải nhận được sự chấp thuận từ chính quyền hạt hay thành phố.

Tân Bình (Theo New York Times, Baltimore Sun, Iish Examiner)

Xem thêm: