Sao chổi bí ẩn 3I/ATLAS bay ngang qua Trái Đất và tạm biệt hệ mặt trời

Vào thứ Sáu (19/12), khi sao chổi liên sao 3I/ATLAS đạt tới khoảng cách gần Trái Đất nhất, cuộc tranh luận về danh tính của “vị khách ngoài Trái Đất” này đã bước vào giai đoạn căng thẳng nhất. Giới khoa học nhìn chung cho rằng mức độ phức tạp của sự kiện lần này có thể được xem là “ʻOumuamua 2.0”, thậm chí trên nhiều phương diện còn vượt xa hiện tượng trước đó.

Xét riêng về quy mô, thiên thể liên sao ʻOumuamua lướt qua Trái Đất năm 2017 chỉ dài vài trăm mét; trong khi đó, lõi rắn của 3I/ATLAS được ước tính có đường kính lên tới 5 km, tương đương bề rộng của toàn bộ đảo Manhattan (New York).

Giáo sư Avi Loeb của Đại học Harvard cho biết khối lượng của thiên thể này lớn hơn ʻOumuamua khoảng một triệu lần. Ông ví von đây là một “phiên bản khách viếng thăm tăng cường”: nếu đó là một thiết bị thăm dò, thì động năng và khả năng mang thiết bị của nó đủ để gây ra mối quan tâm chiến lược ở quy mô toàn cầu.

Từ 2 nghi vấn lên 15 bất thường

Nếu như ʻOumuamua trước đây chỉ gây tranh cãi vì “hình dạng kỳ lạ” và “gia tốc không do lực hấp dẫn”, thì 3I/ATLAS hiện đã được liệt kê tới 15 dữ liệu bất thường, khiến các nhà khoa học hết sức bối rối.

Tốc độ cực đoan: Vận tốc của 3I/ATLAS vượt xa hai “vị khách liên sao” trước đó. So với ʻOumuamua (khoảng 26 km/giây) và 2I/Borisov (được phát hiện năm 2019, có hành vi giống một sao chổi thông thường), 3I/ATLAS lao vào Hệ Mặt Trời với tốc độ trên 60 km/giây.

Đặc biệt, độ lệch tâm quỹ đạo của nó lên tới 5.0, cho thấy nó gần như xuyên qua Hệ Mặt Trời theo một “đường thẳng” cực đoan, thay vì bị uốn cong mạnh bởi lực hấp dẫn như các thiên thể thông thường. Quỹ đạo vừa nhanh vừa chính xác này gợi ý rằng nó có thể đến từ những vùng sâu và cổ xưa hơn của Ngân Hà, hoặc từng trải qua một quá trình “bắn văng” bằng năng lượng cực lớn.

Dòng phụt “đuôi ngược” phi lý: Hình ảnh mới nhất từ kính thiên văn Hubble cho thấy 3I/ATLAS sở hữu một “đuôi ngược” (anti-tail) dài tới 1 triệu km, hướng thẳng về phía Mặt Trời. Giáo sư Loeb nhấn mạnh rằng đây không phải là ảo giác phối cảnh, mà là một dòng phun vật lý có thật, tập trung cao độ.

Theo ông, hiện tượng này thể hiện đặc điểm động lực học còn khó giải thích hơn cả ʻOumuamua, rất giống với một dạng lực đẩy có định hướng.

Điểm dị thường hóa học và tín hiệu “hợp kim”: Dữ liệu mới nhất từ kính thiên văn James Webb (JWST) cho thấy hàm lượng CO₂ trong thành phần của 3I/ATLAS cao bất thường, đồng thời xuất hiện hiện tượng cực đoan: “có niken nhưng gần như không có sắt”.

Loeb cho rằng tỷ lệ niken tinh khiết cao như vậy trùng khớp đáng kinh ngạc với các hợp kim hàng không vũ trụ cao cấp do con người chế tạo, và gần như không thể tồn tại trong các thiên thể tự nhiên.

Sự trùng hợp quỹ đạo chính xác đáng ngờ: Quỹ đạo của 3I/ATLAS chỉ lệch chưa tới 5 độ so với mặt phẳng hoàng đạo của Hệ Mặt Trời. Loeb nhận định xác suất để một vật thể tự nhiên đạt được mức “căn chỉnh chính xác” này dưới 0,2%, làm dấy lên nghi vấn quỹ đạo đã được hiệu chỉnh có chủ đích.

Mâu thuẫn “chết người” giữa động lực và phun khí

Trọng tâm tranh cãi hiện nay xoay quanh hiện tượng gia tốc không do hấp dẫn của 3I/ATLAS. Trước đây, ʻOumuamua bị nghi là “buồm ánh sáng ngoài hành tinh” vì có gia tốc nhưng không quan sát thấy dòng phun. Còn với 3I/ATLAS, dù có phát hiện dòng phụt, các số liệu lại hoàn toàn không khớp.

Trong phân tích công bố hôm nay, Loeb dẫn dữ liệu mới từ mạng kính thiên văn ALMA cho thấy vị trí thực tế của 3I/ATLAS lệch 4 giây cung so với quỹ đạo dự đoán bằng hấp dẫn, xác nhận sự tồn tại của lực đẩy bổ sung. Tuy nhiên, nếu lực này đến từ sự thăng hoa của băng (phun khí), thì theo tính toán nhiệt động học, thiên thể phải phóng ra lượng khí khổng lồ trong thời gian ngắn, làm mất ít nhất 1/6 tổng khối lượng, đồng thời tạo ra một đám bụi khổng lồ bao trùm không gian.

Trớ trêu thay, trong những hình ảnh độ phân giải cao chụp lúc nó tiếp cận Trái Đất nhất, lõi của 3I/ATLAS lại trông trơn nhẵn, nguyên vẹn một cách bất thường, hoàn toàn không có dấu hiệu của một đám khí – bụi (coma) lớn như dự đoán. Mâu thuẫn vật lý kiểu “lực đẩy lớn nhưng lượng phun cực nhỏ” này thậm chí còn gây chấn động hơn cả vụ ʻOumuamua, và được xem là bằng chứng mạnh nhất cho giả thuyết vật thể nhân tạo.

Diễn biến mới nhất: Đang rời khỏi Hệ Mặt Trời

Rạng sáng thứ Sáu, 3I/ATLAS đạt điểm cận Trái Đất ở khoảng cách 170 triệu dặm (xấp xỉ 1,8 đơn vị thiên văn). Hiện nó đang nằm trong chòm Sư Tử (Leo), ngay bên dưới ngôi sao sáng Regulus (Sao Hiên Viên Thập Tứ).

Trong buổi hỏi đáp Reddit AMA do NASA tổ chức hôm thứ Sáu, những người ủng hộ giả thuyết của Loeb đã tranh luận gay gắt với các nhà khoa học chính thống. Trước hàng loạt câu hỏi xoay quanh 15 điểm bất thường, NASA vẫn khẳng định 3I/ATLAS là “một sao chổi liên sao hiếm gặp nhưng hoàn toàn tự nhiên”, trong khi phe Loeb phản bác rằng đây là một thiết bị thăm dò bí ẩn mang theo quá nhiều câu hỏi chưa có lời giải.

Khi 3I/ATLAS dần tiến về quỹ đạo Sao Mộc và cuối cùng rời khỏi Hệ Mặt Trời, các đài thiên văn trên toàn cầu đang tiến hành những đợt quan sát cuối cùng trong một “cuộc thu thập dữ liệu điên cuồng”, với hy vọng kịp giải mã bí ẩn của cuộc tranh luận thiên văn lớn nhất thế kỷ trước khi thiên thể này biến mất vào không gian sâu thẳm.