Hạ đường huyết sau khi ăn quá nhiều?

Mọi người đều biết rằng nhịn ăn, ăn quá ít hoặc khẩu phần ăn thiếu dinh dưỡng kéo dài có thể gây hạ đường huyết. Tuy nhiên, đối với một số người, việc ăn quá nhiều cũng có thể gây ra hậu quả tương tự. Dưới đây là một trường hợp thực tế bị tụt đường huyết sau một bữa ăn thịnh soạn vào buổi trưa. 

Bệnh nhân nam, ngoài 50 tuổi có tiền sử ung thư dạ dày đã cắt toàn bộ dạ dày cách 3 tháng. Ngày qua người bệnh đã ăn một lượng lớn thức ăn vào buổi trưa. Khoảng 2 tiếng sau, bệnh nhân xuất hiện mệt mỏi, choáng váng, vã mồ hôi, nhịp tim nhanh, huyết áp tăng cao 190/100 mmHg. Kết quả kiểm tra đường máu mao mạch là 2.91 mmol/l (mức bình thường nằm trong khoảng 3.9 đến 5.4 mmol/l). 

Sau khi thăm khám, bác sĩ kết luận người bệnh có hội chứng Dumping muộn. Đây là một tình trạng xảy ra sau khi ăn, thường gặp ở những người đã phẫu thuật dạ dày (như cắt dạ dày hoặc phẫu thuật giảm cân). 

1. Nguyên nhân của hội chứng Dumping muộn – hạ đường huyết sau ăn

Hội chứng Dumping là một tình trạng xảy ra khi thức ăn, đặc biệt là các loại thực phẩm giàu đường, di chuyển quá nhanh từ dạ dày vào ruột non. Hội chứng này thường gặp ở những bệnh nhân đã trải qua phẫu thuật cắt dạ dày một phần hoặc toàn phần, chẳng hạn như cắt dạ dày do ung thư, loét dạ dày hoặc phẫu thuật giảm cân như cắt bỏ dạ dày hình ống (Sleeve Gastrectomy) và nối tắt dạ dày (Gastric Bypass).

Hội chứng Dumping có thể được chia thành hai dạng là Dumping sớm và Dumping muộn. Hội chứng Dumping muộn chủ yếu xảy ra do sự thay đổi trong cơ chế tiêu hóa sau phẫu thuật dạ dày.

Sau khi dạ dày bị cắt một phần hoặc toàn bộ, quá trình tiêu hóa thức ăn bị rút ngắn, khiến thức ăn, đặc biệt là đường và tinh bột, đi thẳng xuống ruột non mà không qua quá trình tiêu hóa đầy đủ trong dạ dày. Lượng đường hấp thụ nhanh chóng vào máu, làm tăng mức đường huyết đột ngột. Cơ thể phản ứng bằng cách tiết ra một lượng lớn insulin, khiến đường huyết giảm xuống mức quá thấp, dẫn đến các triệu chứng của Dumping muộn.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc hội chứng Dumping muộn được biết đến bao gồm ăn thực phẩm chứa nhiều đường đơn (như bánh kẹo, nước ngọt, nước ép trái cây) hoặc không cân bằng các nhóm chất trong bữa ăn, thiếu protein và chất béo tốt.

2. Triệu chứng

Các triệu chứng của Dumping muộn thường xuất hiện 1-3 giờ sau khi ăn, bao gồm:

• Hạ đường huyết (đường huyết giảm đột ngột)
• Chóng mặt, hoa mắt
• Đổ mồ hôi lạnh
• Run rẩy
• Tim đập nhanh
• Đói cồn cào
• Cảm giác yếu mệt

3. Chẩn đoán hội chứng Dumping muộn

Bác sĩ sẽ dựa vào tiền sử phẫu thuật dạ dày, triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm đường máu tại thời điểm có xuất hiện để chẩn đoán. Một số xét nghiệm khác có thể được thực hiện để hỗ trợ đưa ra chẩn đoán trước khi các triệu chứng lâm sàng xảy ra:

• Nghiệm pháp dung nạp glucose: Bệnh nhân uống dung dịch đường và bác sĩ theo dõi mức đường huyết sau đó. Nếu có sự hạ đường huyết đột ngột sau 1–3 giờ, có thể là dấu hiệu của Dumping muộn.
• Kiểm tra lượng insulin trong máu để xem có sự tiết insulin quá mức hay không.
• Siêu âm hoặc nội soi để kiểm tra cấu trúc đường tiêu hóa sau phẫu thuật.

4. Điều trị và dự phòng

• Chia nhỏ bữa ăn: Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày thay vì ăn một lượng lớn.
• Hạn chế tinh bột nhanh: Giảm đường đơn (bánh kẹo, nước ngọt) để tránh tăng đường huyết đột ngột.
• Tăng protein và chất béo lành mạnh: Giúp ổn định đường huyết.
• Tránh uống nước ngay khi ăn: Uống nước giữa các bữa ăn để tránh làm thức ăn trôi nhanh vào ruột non.
• Ăn chậm, nhai kỹ: Giúp tiêu hóa tốt hơn và tránh tăng đường huyết nhanh.
• Trong trường hợp nặng: Có thể cần dùng thuốc hoặc can thiệp y khoa khác.

Ngoài hội chứng Dumping muộn, bệnh nhân sau phẫu thuật cắt dạ dày cũng có thể gặp phải hội chứng Dumping sớm. Dumping sớm thường xuất hiện 30-60 phút sau ăn, gây đầy bụng, tiêu chảy, buồn nôn do thức ăn vào ruột non quá nhanh. Nghiên cứu cho thấy, ở các bệnh nhân sau phẫu thuật cắt dạ dày, khoảng 70% có các triệu chứng sớm và 30% có các triệu chứng muộn của hội chứng Dumping. Một số bệnh nhân gặp cả hai loại triệu chứng. 

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Người bệnh nên thăm khám bác sĩ trong những trường hợp dưới đây:

• Xuất hiện các triệu chứng giống với hội chứng Dumping, ngay cả khi không có phẫu thuật.
• Giảm cân do hội chứng Dumping. Khi này, bệnh nhân có thể sẽ cần thêm ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn phù hợp.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống nhưng vẫn không kiểm soát được các triệu chứng.

ThS. BS Nguyễn Thanh Hà