Dự án đường sắt cao tốc Vành đai Con đường của Indonesia sa lầy trong khủng hoảng nợ

Chính phủ Indonesia đang thúc đẩy các cuộc đàm phán khẩn cấp với Trung Quốc nhằm tái cơ cấu khoản nợ 7,3 tỷ đô la của dự án đường sắt cao tốc “Whoosh”, nối thủ đô Jakarta với thành phố Bandung – thành phố lớn thứ ba của Indonesia. Dự án, được tài trợ chủ yếu bằng các khoản vay từ Trung Quốc, đã liên tục thua lỗ kể từ khi đi vào hoạt động thương mại, khiến Jakarta đứng trước nguy cơ rơi vào “vũng lầy nợ nần”.

Dự án này là một phần trọng điểm trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), được phát triển dưới sự hợp tác giữa các doanh nghiệp nhà nước của Indonesia và Trung Quốc, với sự can thiệp cá nhân của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và cựu Tổng thống Indonesia Joko Widodo. Khoảng 75% chi phí được tài trợ bằng các khoản vay từ Bắc Kinh, nhưng chỉ sau hai năm vận hành, dự án đã gặp khó khăn tài chính nghiêm trọng, khiến nhiều chuyên gia mô tả đây là “quả bom hẹn giờ”.

Theo dữ liệu của Financial Times, tập đoàn nhà nước Indonesia nắm giữ 60% cổ phần dự án báo cáo lỗ gần 4,2 nghìn tỷ rupiah (253 triệu USD) trong năm 2024 và tiếp tục thua lỗ 1,6 nghìn tỷ rupiah (100 triệu USD) trong nửa đầu năm 2025. Phần cổ phần còn lại 40% thuộc sở hữu của một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc. Tổng giám đốc công ty đường sắt nhà nước Indonesia, Bobby Rasyidin, đã gọi dự án là “quả bom hẹn giờ” trong một phiên điều trần của quốc hội. Thực tế, tuyến đường sắt chỉ đạt khoảng một phần ba số hành khách dự kiến, theo nhà lập pháp Darmadi Durianto.

Nguyên nhân khiến dự án khó thu hút hành khách là vị trí các ga nằm xa trung tâm và giá vé quá cao. Vé một chiều rẻ nhất là 250.000 Rupiah (15 USD), cao gấp 5 lần so với tàu địa phương thông thường, khiến những người có thu nhập trung bình hàng tháng khoảng 187–190 USD khó tiếp cận.

Trước áp lực tài chính ngày càng lớn, Bộ trưởng Đầu tư Indonesia Rosan Roeslani cho biết Jakarta đang tìm kiếm một cơ cấu lại nợ “toàn diện” để ngăn ngừa khả năng vỡ nợ và các tình huống tài chính bất ngờ khác. Khoản nợ này được bảo lãnh bởi nhà nước, khiến tình hình càng trở nên nhạy cảm trong bối cảnh kế hoạch chi tiêu lớn của Tổng thống Prabowo Subianto. Bộ trưởng Tài chính Purbaya Yudhi Sadewa đã loại trừ khả năng sử dụng ngân sách nhà nước để cứu trợ trực tiếp dự án. Quỹ đầu tư quốc gia mới thành lập, Danantara, hiện đang dẫn dắt các cuộc đàm phán với Bắc Kinh để tìm giải pháp.

Bẫy nợ khổng lồ từ Trung Quốc

Dự án đã bị nhiều chuyên gia và nhà lập pháp đặt câu hỏi ngay từ giai đoạn lập kế hoạch, bao gồm cả vấn đề về tính cần thiết của tuyến đường sắt giữa hai thành phố gần nhau. Controversial hơn, Indonesia ban đầu chọn Trung Quốc làm nhà đầu tư thay vì Nhật Bản. Nhật Bản đề xuất mức lãi suất thấp 0,1% với điều kiện có bảo lãnh nhà nước, nhưng Indonesia chọn phương án lãi suất 2% từ Trung Quốc vì không cần bảo lãnh. Khi chi phí dự án tăng, chính phủ Indonesia sau đó mới cho phép các tập đoàn nhận bảo lãnh nhà nước.

Các chuyên gia cảnh báo tương lai của dự án vẫn chưa chắc chắn. Nhà nghiên cứu Trissia Wijaya từ Đại học Melbourne cho rằng trong trường hợp xấu nhất, Đảng Cộng sản Trung Quốc có thể tiếp quản dự án, cho phép một công ty Indonesia làm nhà điều hành. Tuy nhiên, việc tiếp quản sẽ không dễ dàng do cuộc khủng hoảng xây dựng và bất động sản tại Trung Quốc.

Trong những năm gần đây, nhiều dự án thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường trên thế giới đã gặp khó khăn tài chính và phải trải qua tái cơ cấu nợ. Bắc Kinh đã phải xóa nợ hoặc hỗ trợ tài chính cho một số dự án. Trường hợp dự án đường sắt cao tốc Indonesia một lần nữa đặt ra câu hỏi về tính bền vững và rủi ro nợ nần của các dự án Vành đai và Con đường khi các quốc gia tham gia có thể bị ràng buộc tài chính nghiêm trọng bởi các khoản vay Trung Quốc.