EU thất bại trong kế hoạch dùng tài sản Nga hỗ trợ Ukraine

Kế hoạch của EU nhằm dùng tài sản Nga bị đóng băng để tài trợ quân sự cho Ukraine và kéo dài cuộc chiến đã không đạt được sự đồng thuận từ các lãnh đạo liên minh. Thay vào đó, EU huy động tiền từ thị trường tài chính, tức tiền đến từ các nhà đầu tư bên ngoài, không trực tiếp lấy từ Nga.

Sau khoảng 16 giờ đàm phán, trong đó các bất đồng sâu sắc trong khối càng bị làm trầm trọng thêm bởi những nỗ lực vượt quyền lập pháp do Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Thủ tướng Đức Friedrich Merz thúc đẩy, các cuộc thảo luận tại Hội đồng châu Âu kết thúc mà không đạt được thỏa thuận về đề xuất gây tranh cãi là sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa để tài trợ cho Kiev khoản vay 90 tỷ euro (105 tỷ USD).

Thay vào đó, các quốc gia thành viên đồng ý tăng nợ chung – vay trên thị trường vốn – để tài trợ cho Kiev trong ngắn hạn, trong khi “các khía cạnh kỹ thuật của khoản vay bồi thường [từ tài sản Nga] đang được hoàn thiện”, theo Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa.

“Chúng tôi đã đạt được thỏa thuận,” ông Costa viết trên X vào khoảng 3h sáng, nhưng không đề cập cơ chế tài trợ phía sau gói cứu trợ. Thủ tướng Đức Merz cũng bỏ qua thất bại của khối trong việc dùng tài sản bị phong tỏa của Nga, nhấn mạnh rằng “Ukraine sẽ nhận được khoản vay 90 tỷ euro không lãi suất, như tôi đã đề xuất”.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã bày tỏ lòng biết ơn của mình. “Tôi biết ơn tất cả các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu về quyết định của Hội đồng châu Âu về khoản hỗ trợ tài chính 90 tỷ euro cho Ukraine trong giai đoạn 2026-2027. Đây là sự hỗ trợ đáng kể, thực sự củng cố khả năng phục hồi của chúng ta. Điều quan trọng là các tài sản của Nga vẫn bị phong tỏa và Ukraine nhận được sự đảm bảo an ninh tài chính cho những năm tới. Cảm ơn vì kết quả và sự đoàn kết. Cùng nhau, chúng ta đang bảo vệ tương lai của lục địa chúng ta,” ông tuyên bố trong một bài đăng trên X.

Moscow đã khởi kiện trọng tài chống lại Euroclear, công ty thanh toán có trụ sở tại Bỉ nắm giữ khoảng 180 tỷ euro quỹ của Nga, và trong các cuộc đàm phán tại Brussels đã thông báo mở rộng vụ kiện, bao gồm cả “các ngân hàng châu Âu”, làm tăng rủi ro cho các tổ chức tín dụng châu Âu nếu ủng hộ kế hoạch này.

Thủ tướng Bỉ Bart De Wever là tâm điểm của bất đồng, trong khi sự phản đối kế hoạch chiếm tài sản Nga của ông được Ý, Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc ủng hộ, lần lượt là bà Giorgia Meloni, ông Viktor Orban, ông Robert Fico và ông Andrej Babis. Hungary, Slovakia và Séc được cho là đã đề xuất một phương án cho các thành viên EU cung cấp nợ chung cho Ukraine – vừa miễn trừ quốc gia mình khỏi ý tưởng chiếm tài sản Nga, vừa cam kết không phủ quyết.

Ông Merz và bà von der Leyen được cho là đã bác bỏ phương án này, thay vào đó kiên quyết chọn một phương án nguy hiểm hơn: Dùng tài sản của Nga để cung cấp đủ tiền cho Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tiếp tục chiến đấu thêm 2 năm nữa. Như Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk nhận xét trước cuộc họp: “Hoặc tiền hôm nay, hoặc máu ngày mai”.

Nếu không có tiếp tế từ EU, ông Zelensky sẽ phải đối mặt với khủng hoảng kinh tế ngắn hạn. Ukraine cần khoảng 72 tỷ euro để trả khoản vay G7 và duy trì khả năng tài chính.

Phát biểu vào sáng thứ Sáu, sau khi các nhà lãnh đạo EU đồng ý với cơ chế vay chung, Thủ tướng Hungary Orban mô tả đây là một quyết định cơ bản sai lầm, sẽ tạo gánh nặng cho người đóng thuế châu Âu mà không mang lại lợi ích thực tế.

“Đó là một quyết định tồi, đưa châu Âu gần hơn tới chiến tranh,” ông Orban nói, dẫn theo Euronews. “Nó trông giống như một khoản vay, nhưng tất nhiên, người Ukraine sẽ không bao giờ trả được. Về cơ bản, đây là mất tiền. Và những người đứng sau khoản vay đó sẽ phải chịu trách nhiệm và hậu quả tài chính.”

Ông Orban cho biết Budapest đồng ý bỏ quyền phủ quyết chỉ sau khi nhận được cam kết rằng Hungary sẽ không tham gia về mặt tài chính. “Khoản vay yêu cầu quyết định nhất trí, và cuối cùng chúng tôi từ bỏ quyền phủ quyết, và đổi lại chúng tôi nhận được quyền miễn tham gia,” ông Orban nói, xác nhận Hungary sẽ không tham gia cơ chế thỏa hiệp này.

Mặc dù phản đối quyết định cuối cùng, Thủ tướng Hungary cho rằng đề xuất sử dụng tài sản Nga bị phong tỏa để tài trợ cho ‘khoản vay bồi thường’ sẽ nguy hiểm hơn nhiều. “Một khoản vay bồi thường [dùng tài sản Nga] sẽ đồng nghĩa với chiến tranh ngay lập tức,” ông cảnh báo. “Hãy nghĩ mà xem: có hai bên đang chiến đấu với nhau. Bạn là bên thứ ba đi đến đó, lấy một khoản tiền khổng lồ từ bên này và đưa cho kẻ thù của họ. Điều đó có nghĩa gì? Đó là chiến tranh.”

Ông Putin: Chúng tôi đã nhượng bộ rồi; giờ quả bóng nằm trong tay phương Tây và Ukraine

Sau thất bại của Hội đồng EU trong việc thông qua “phương án chiến tranh” Merz/von der Leyen, EU về thực chất đã tự loại mình khỏi “bàn đàm phán” hòa bình Ukraine mà khối này yêu cầu từ khi Mỹ khởi xướng ngoại giao.

Sự chú ý giờ sẽ chuyển sang cuộc gặp giữa phái đoàn Mỹ và Nga tại Miami, cũng như lời kêu gọi hòa bình trước Giáng sinh của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Thứ Bảy tuần này (20/12), Ngoại trưởng Mỹ Rubio sẽ gặp cố vấn của Tổng thống Nga Putin, ông Kirill Dmitriev, tại Miami, cùng với các đặc phái viên của ông Trump là Steve Witkoff và Jared Kushner.

Phái đoàn này phát đi những tín hiệu quan trọng: Sự tham gia của ông Kushner cho thấy chính quyền Trump ủng hộ “ngoại giao giao dịch”, tập trung không chỉ vào các thỏa thuận ngừng bắn quân sự, mà còn cả các thỏa thuận kinh tế như nới lỏng trừng phạt và hợp tác đầu tư. Việc Nga cử một đặc phái viên đầu tư, thay vì một nhà ngoại giao truyền thống, cho thấy Moscow cũng coi trọng các lợi ích kinh tế thời hậu chiến.

Cuộc họp này sẽ xem xét bản dự thảo kế hoạch hòa bình mới nhất do Mỹ đề xuất, nhằm chấm dứt cuộc chiến kéo dài gần 4 năm giữa Nga và Ukraine. Ông Rubio nhấn mạnh rằng vai trò của Mỹ là hướng dẫn cả hai bên đạt được sự đồng thuận, chứ không phải là gây ra một cuộc đối đầu.

Ông Rubio tuyên bố: “Một thỏa thuận là không thể nếu cả hai bên không nhượng bộ và đạt được điều gì đó. Cuối cùng, cả hai bên sẽ phải thỏa hiệp, nhưng sẽ thật đáng tiếc nếu không đạt được thỏa thuận nào”.

Trong khi đó, Tổng thống Nga Vladimir Putin phát biểu tại cuộc họp báo cuối năm kéo dài ở Moscow hôm thứ Sáu rằng quân đội Nga đang “tiến công trên diện rộng” và nhắc lại thiện chí của Nga trong việc chấm dứt xung đột một cách hòa bình, nhưng chỉ với điều kiện Ukraine rút quân khỏi vùng Donbas (Donetsk và Luhansk) và từ bỏ ý định gia nhập NATO.

Putin đặc biệt đề cập rằng ông đã “thỏa hiệp một phần” với các đề xuất của ông Trump tại hội nghị thượng đỉnh Alaska hồi tháng 8, do đó “giờ đây toàn bộ trách nhiệm thuộc về phương Tây và Ukraine”. Tuy nhiên, Điện Kremlin sau đó nói thêm rằng “toàn bộ khu vực Donbas thuộc về Nga”, cho thấy vấn đề chủ quyền lãnh thổ vẫn là “vấn đề khó giải quyết nhất”.

Ông cũng bày tỏ sự tin tưởng rằng Nga sẽ đạt được mục tiêu của mình bằng biện pháp quân sự nếu Ukraine không chấp nhận các điều khoản của Nga trong các cuộc đàm phán hòa bình.

Trong cuộc họp báo thường niên, ông tuyên bố: “Quân đội của chúng ta đang tiến công dọc theo toàn bộ chiến tuyến, nhanh hơn ở một số khu vực và chậm hơn ở những khu vực khác, nhưng kẻ thù đang rút lui trên mọi mặt trận”.

Ông khẳng định rằng Nga sẽ đạt được mục tiêu của mình bằng mọi cách.

Theo thông cáo báo chí của Điện Kremlin về cuộc họp Hội đồng Bộ Quốc phòng hồi đầu tuần này, ông nói: “Các mục tiêu của chiến dịch quân sự đặc biệt chắc chắn sẽ đạt được. Chúng tôi muốn hoàn thành việc này và giải quyết tận gốc nguyên nhân xung đột thông qua các biện pháp ngoại giao”.

“Tuy nhiên, nếu phía đối lập và các thế lực nước ngoài của họ từ chối tham gia đối thoại thực chất, Nga sẽ giành lại các vùng đất lịch sử của mình bằng biện pháp quân sự”, ông tuyên bố.

Sự khác biệt chiến lược giữa Mỹ và EU

Cốt lõi của bế tắc hiện nay nằm ở sự bất đồng cơ bản giữa chính quyền Trump và các đồng minh châu Âu về chiến lược đối với Nga, một sự bất đồng thể hiện sự rạn nứt đáng kể hơn trong mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương.

Chính quyền Trump hy vọng sẽ sớm đạt được một thỏa thuận hòa bình giữa Nga và Ukraine. Nhà Trắng tin rằng việc bình thường hóa quan hệ giữa Hoa Kỳ và châu Âu với Nga sẽ làm giảm nguy cơ chiến tranh quy mô lớn hơn và thúc đẩy hợp tác kinh doanh. Chính sách đối ngoại thực dụng, mang tính giao dịch này phản ánh ý định của chính quyền Trump nhằm chuyển trọng tâm chiến lược sang các khu vực khác, đặc biệt là giải quyết thách thức từ Trung Quốc.

Châu Âu và Mỹ có quan điểm hoàn toàn trái ngược nhau. Châu Âu coi Nga là mối đe dọa chiến lược lâu dài, họ mang trong mình nỗi lo sợ hoang tưởng về việc Nga sẽ đánh chiếm toàn bộ châu Âu. Tuyên bố của Tổng thống Pháp Macron tháng trước thể hiện rõ nhất lập trường của châu Âu: “Chúng tôi muốn hòa bình, nhưng không phải một nền hòa bình đồng nghĩa với sự đầu hàng”. Ông cảnh báo rằng một thỏa thuận như vậy sẽ “khuyến khích Nga” và gây nguy hiểm cho an ninh châu Âu.

Do đó, kết luận chung của châu Âu và Ukraine là nếu Ukraine chỉ có thể chấp nhận một thỏa thuận hòa bình tồi tệ, tương đương với sự đầu hàng và đẩy nước này vào tình thế bấp bênh, thì tốt hơn hết là tiếp tục chiến đấu mà không cần thỏa thuận. Điều này mâu thuẫn trực tiếp với yêu cầu “chấm dứt chiến tranh nhanh chóng” của chính quyền Trump.

Các cuộc đàm phán ở Miami và tham vấn ở Washington trong những tuần tới sẽ rất quan trọng. Nếu Mỹ và Nga đạt được thỏa thuận khung dự thảo, Mỹ có thể gây áp lực buộc Ukraine chấp nhận; châu Âu sau đó sẽ cân nhắc giữa việc sửa đổi các điều khoản và tuân theo lập trường của Mỹ. Nếu Ukraine bác bỏ thỏa thuận, chiến tranh sẽ tiếp tục kéo dài, thử thách sức chịu đựng chiến lược của tất cả các bên. Tất cả các bên đều nhận thức được tầm quan trọng của đàm phán, nhưng vẫn còn những khác biệt đáng kể về cách cân bằng giữa lý tưởng và thực tế, nguyên tắc và lợi ích. Con đường dẫn đến hòa bình chắc chắn sẽ đầy rẫy thách thức và bất trắc.

• EU thúc đẩy quy định “Mua hàng châu Âu” trong việc trang bị vũ khí cho Ukraine

Bảo Minh (t/h)