Nước cờ địa chính trị dưới cơn bão fentanyl: Hé lộ vai trò của ĐCSTQ

Trên các đường phố ở Bắc Mỹ, người ta thường bắt gặp cảnh tượng những người gục ngã như xác sống ở các góc phố, trạm tàu điện ngầm hoặc ven đường cao tốc — cơ thể cứng đờ, tư thế kỳ dị — đó chính là những người nghiện fentanyl đang rơi vào trạng thái “gập người” (bend-over). Những hình ảnh này chính là minh chứng trực quan rõ ràng nhất cho sự lan tràn của fentanyl. Một bác sĩ cấp cứu tại Đại học Stanford, bang California, cho biết chỉ cần dưới 2 miligam fentanyl cũng đủ để ức chế hô hấp và gây tử vong.

Trong các nguyên nhân tử vong toàn cầu, fentanyl và các loại opioid tổng hợp tương tự đã trở thành nguyên nhân chính gây tử vong cho nhóm người trung niên, trẻ khỏe (18-45 tuổi) tại Mỹ.

Theo thống kê của CDC, từ năm 2013, số ca tử vong trung bình hàng năm là khoảng 3.000 người, đến năm 2016 tăng vọt lên gần 20.000 người, và đến năm 2022 thì bùng nổ lên hơn 76.000 người.

Sự tiến hóa của ma túy: Từ thuốc giảm đau y tế đến “cuộc chiến thuốc phiện ngược”

Fentanyl được nhà hóa học Bỉ Paul Janssen tổng hợp vào năm 1959, từ năm 1968 được sử dụng để giảm đau nặng. Tuy nhiên, thị trường bất hợp pháp đã dần biến fentanyl thành vũ khí chết người. Trong vài năm qua, Trung Quốc trở thành nguồn cung cấp nguyên liệu và cơ sở sản xuất fentanyl, trong khi Mexico thiết lập các tuyến tổng hợp và đóng gói, sau đó buôn lậu vào thị trường Mỹ.

Tổng thống Mỹ Trump mô tả cuộc khủng hoảng này là “cuộc chiến thuốc phiện mới của thế kỷ 21” và “cuộc chiến thuốc phiện ngược”, đồng thời tuyên bố áp thuế cao đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, Mexico và Canada, gọi đó là “biện pháp buộc các chính phủ nước ngoài ngăn chặn dòng chảy fentanyl”. Trong đó bao gồm thuế bổ sung 10% đối với hàng hóa Trung Quốc và 25% đối với hàng hóa từ Canada và Mexico. Tuy nhiên, Trung Quốc và dư luận quốc tế nhiều lần phản đối, cho rằng hành động này là “có xu hướng cưỡng ép quyền lực” và “gây tổn hại đến quan hệ kinh tế thương mại”.

Tuy nhiên, theo nghiên cứu mới nhất, tỷ lệ tử vong do fentanyl trên đường phố Mỹ năm 2025 đã có xu hướng giảm trên toàn quốc, với dấu hiệu giảm ở tất cả các bang; lượng fentanyl bị tịch thu tại biên giới giảm một nửa, nhưng mức sử dụng dường như không giảm, các chuyên gia suy đoán điều này liên quan đến “định hướng chính sách” và “cải cách cơ cấu”.

Trở về từ lằn ranh sinh tử: Những người hồi phục dẫn dắt sự tái sinh

Dù dữ liệu nghiêm trọng, những người hồi phục đã trở thành nguồn lực quý giá nhất của xã hội. Họ dựa vào trải nghiệm bản thân, xây dựng mạng lưới an toàn, cứu vớt những người đang bên bờ vực.

1. Joshua Brathwaite: Từng là nhân viên văn phòng trung lưu, bị cuốn vào biển độc ẩn trong rượu

Brathwaite, 46 tuổi, từng có một công việc ổn định, một gia đình hạnh phúc và 3 người con. Tuy nhiên vào năm 2018, do ảnh hưởng của rượu, ông đã lái xe mang theo súng và bị bắt giam. Sau khi ra tù, ông chuyển sang nghiện heroin. Đến năm 2019, ông vô tình sử dụng heroin có trộn fentanyl, dẫn đến hôn mê suốt 3 giờ và suýt mất mạng.

Hiện nay, ông Brathwaite đang phục hồi tại Trung tâm Joseph McPhee ở San Francisco, đồng thời trở lại tổ chức phục hồi ban đầu với vai trò trợ lý, hỗ trợ những cộng đồng “giống như tôi trước đây”. Khi nói về mối nguy hiểm chết người từ liều fentanyl cực nhỏ, ông thẳng thắn chia sẻ: “Chỉ 2 miligam đã có thể gây tử vong, chỉ cần dùng thêm một lần nữa có thể sẽ là lần cuối cùng”.

2. Krystal Bowen: Bắt đầu nghiện từ năm 14 tuổi, tiêm chích từ năm 23, chạm đáy sau khi tự tử thất bại

Ở tuổi 36, Bowen bắt đầu nghiện ma túy tại Missouri, cuối cùng bị đẩy ra đường phố California. Để có được ma túy hoặc một bữa ăn, cô bán giày, quần áo, và cuối cùng phải bán dâm để sống. Khi không thể tìm được ma túy đá, cô chuyển sang fentanyl và ngay lập tức rơi vào trạng thái “gập người”. Chỉ một hơi hít vào đã khiến cô choáng váng, buồn nôn và ngã xuống đống đổ nát.

Những ngày mưa khiến cô nhớ lại nỗi sợ hãi trên đường phố. Mãi đến khi được nhận vào trung tâm “Ánh Sáng Bến Cảng”, cô mới có thể thổ lộ trong phòng sinh hoạt chung: “Ký ức cứ liên tục hiện về, hai tay tôi siết chặt — mãi đến bây giờ tôi mới có thể đối mặt với quãng đời đó.”

3. Vincent Lamar Jones Sr.: 35 năm nghiện, cái chết của con trai riêng do fentanyl khiến ông tỉnh ngộ

Ông Jones năm nay 63 tuổi, bắt đầu sử dụng thuốc giảm đau từ năm 1995, sau đó sa lầy vào cocaine và rượu. Đến năm 2022, con trai riêng của ông qua đời do sử dụng nhầm ma túy đá pha fentanyl, trở thành hồi chuông cảnh tỉnh.

Tại trung tâm phục hồi, ông gặp Brathwaite, cùng nhau thắp lên hy vọng cho thế hệ nghiện tiếp theo: “Tôi không thể để cái chết của con trai mình trở thành vô nghĩa.”

Ở tuyến đầu cấp cứu và điều trị

Các bác sĩ cấp cứu và nhân viên trung tâm cai nghiện đang chiến đấu ở tuyến đầu của cuộc khủng hoảng:

Rhodes (được nhắc ở đầu bài) quản lý cứu hộ ban đêm tại “Ánh Sáng Bến Cảng”, luôn theo dõi động thái của người nghiện.

Bác sĩ trưởng khoa Cấp cứu tại Trung tâm Y tế Đại học Stanford, Samuel Yang chỉ ra rằng tác dụng phụ chết người nhất của fentanyl là ức chế hô hấp, cần nhanh chóng sử dụng thuốc giải độc như naloxone để duy trì hô hấp cho đến khi đội cứu hộ đến.

Dữ liệu từ phòng thí nghiệm DEA cho thấy, năm 2025 đã chặn được lượng fentanyl đủ để gây tử vong cho khoảng 119 triệu người; mỗi kilogram fentanyl tinh chế có thể giết chết 500.000 người. Nhân viên phân tích hóa học của DEA mô tả đội ngũ như “Walter White của chính phủ”, cố gắng đảo ngược kỹ thuật sản xuất ma túy của các cartel, theo New York Post. (“Walter White” là nhân vật chính trong loạt phim Breaking Bad, một giáo viên hóa học trở thành trùm sản xuất ma túy; “Cartels” chỉ các tổ chức/băng đảng ma túy, chủ yếu là ở Mexico).

Công cụ chính sách và cuộc giằng co của con dao hai lưỡi

Chính quyền Trump sử dụng thuế quan, trừng phạt, chỉ định các tổ chức tương tự Taliban (chỉ các biện pháp cứng rắn như đối phó với Taliban), đồng thời từ chối nhập khẩu giá rẻ và chấm dứt các chính sách giảm giá, nhằm ngăn chặn nguyên liệu và sản phẩm fentanyl xâm nhập vào Mỹ. Kể từ tháng 2/2025, Mỹ áp thuế bổ sung 10% đối với hàng hóa từ Trung Quốc, và 25% đối với hàng hóa từ Canada và Mexico, đồng thời xếp các băng đảng ma túy Mexico vào danh sách tổ chức khủng bố.

Dù năm 2024 chứng kiến số vụ bắt giữ và tịch thu tăng, từ đầu năm 2025, các chiến dịch tuyên truyền chính sách, phân phối naloxone rộng rãi và các chương trình điều trị đã giúp tỷ lệ tử vong do fentanyl tại Mỹ bước đầu giảm.

Tuy nhiên, nếu liên bang cắt giảm ngân sách cho “Cơ quan Quản lý Dịch vụ Lạm dụng Chất gây nghiện và Sức khỏe Tâm thần” (SAMHSA) và “Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ” (CDC), giảm hợp tác thực thi pháp luật quốc tế, hoặc phụ thuộc vào thuế quan thay vì các chương trình khoa học và y tế công cộng, thành quả này có thể bị đảo ngược.

Hạ viện Mỹ đã thông qua “Dự luật Ngừng sử dụng Fentanyl” (HALT Fentanyl), phân loại thường xuyên fentanyl và các dẫn xuất của nó vào danh mục “Chất bị kiểm soát nghiêm ngặt nhất theo Luật Chất kiểm soát của Hoa Kỳ” (Schedule I), đồng thời tăng hình phạt cho những kẻ buôn lậu.

Lối thoát: Một tương lai của sự thấu cảm và tái thiết

Những người phục hồi không chỉ là người sống sót, mà còn đóng vai trò như những người dẫn đường về tinh thần. Bằng chính câu chuyện của mình, họ nói với những người đang rơi vào vực thẳm: “Bạn có thể sống sót, đây chưa phải là hơi thở cuối cùng của bạn.”

Họ tham gia tuần tra cùng cộng đồng vào ban đêm, kiểm tra dư lượng ma túy, phát thuốc naloxone và giấy thử fentanyl.

Họ chủ động đến các trường học, diễn đàn công cộng, chia sẻ rằng: “Chỉ một lần hút cũng có thể mất mạng.”

Họ tổ chức các nhóm hỗ trợ, đồng hành cùng người cai nghiện vượt qua giai đoạn rút thuốc đầy khó khăn, dùng chính trải nghiệm của mình để trao gửi hy vọng.

Những tổn thương xã hội và gia đình do fentanyl gây ra không chỉ nằm ở người nghiện, cũng không chỉ trong tay các chuyên gia phân tích chính sách, mà hiện diện trên mọi con phố, trong từng ký ức — nơi khắc sâu những mất mát và sự hồi sinh.

Chiến lược thuế quan của chính quyền Trump, kết hợp đàm phán quốc tế và lập pháp trong nước, có thể giúp làm chậm dòng chảy của ma túy, nhưng sinh mệnh con người vẫn phụ thuộc vào sức mạnh thực thi của hệ thống phục hồi và y tế cộng đồng, cùng với sự hợp tác quốc tế và lòng thấu cảm của cả xã hội.

Vai trò của ĐCSTQ: Từ nguồn cung đến tranh cãi công cụ địa chính trị

Dù thảm họa fentanyl diễn ra trên đường phố Mỹ, nguồn gốc thường được chỉ đến bờ bên kia Thái Bình Dương — Trung Quốc. Từ đầu những năm 2010, các cơ quan thực thi pháp luật Mỹ đã phát hiện nguồn cung fentanyl bất hợp pháp lớn nhất thế giới đến từ các nhà máy hóa chất và phòng thí nghiệm ngầm tại Trung Quốc. Các thực thể này sản xuất nguyên liệu fentanyl có độ tinh khiết cao (precursors), xuất khẩu sang Mexico để các trùm ma túy chế thành ma túy, rồi buôn lậu qua biên giới Mỹ.

1. Quản lý lỏng lẻo của ĐCSTQ và hoạt động vùng xám

Dù Chính phủ ĐCSTQ năm 2019 tuyên bố liệt toàn bộ các chất liên quan đến fentanyl vào danh mục kiểm soát theo áp lực từ Mỹ, nhưng theo dõi của Bộ An ninh Nội địa Mỹ và DEA cho thấy, hàng trăm công ty Trung Quốc vẫn tiếp tục cung cấp nguyên liệu fentanyl như NPP (1-Phenethyl-4-piperidone) và 4-ANPP ra nước ngoài dưới vỏ bọc hợp pháp và thương mại trung gian. Dù các hóa chất này có công dụng hợp pháp, chúng dễ dàng được chuyển hóa thành fentanyl chết người.

Các quan chức Mỹ thẳng thắn cho rằng Chính phủ ĐCSTQ gần như “thực thi có chọn lọc”: một mặt tuyên bố tăng cường kiểm soát, mặt khác nhắm mắt làm ngơ với mạng lưới xuất khẩu ngầm. Có bằng chứng cho thấy một số nhà cung cấp có mối quan hệ lợi ích với chính quyền địa phương hoặc cơ quan công an, khiến việc thực thi pháp luật càng khó khăn.

2. Fentanyl như “cuộc chiến thuốc phiện ngược” trong ẩn dụ chính trị

Giữa lúc quan hệ Mỹ – Trung xấu đi, một số viện nghiên cứu và chính trị gia Mỹ cáo buộc ĐCSTQ cố ý để fentanyl tuồn ra ngoài, như một “công cụ địa chính trị trả đũa phương Tây”. Một số trang web dân tộc chủ nghĩa Trung Quốc thậm chí xuất hiện các phát ngôn ám chỉ “để Mỹ chìm trong vấn đề ma túy của chính họ”, gây sốc cho dư luận phương Tây.

Tổng thống Trump từng tuyên bố: “Fentanyl là cuộc tấn công thầm lặng của ĐCSTQ vào Mỹ.” Cựu Bộ trưởng Tư pháp William Barr cũng cho rằng Chính phủ ĐCSTQ “phải chịu trách nhiệm chính cho cuộc khủng hoảng fentanyl ở Mỹ”.

Cáo buộc này đã nâng vấn đề fentanyl từ y tế cộng đồng lên thành vấn đề an ninh quốc gia. Các biện pháp thuế quan với Trung Quốc và áp lực lên biên giới Mexico của chính quyền Trump phần nào bắt nguồn từ tư duy chiến lược này.

3. Áp lực quốc tế và giằng co ngoại giao

Từ năm 2023 đến 2025, Mỹ nhiều lần yêu cầu Trung Quốc bổ sung các hóa chất tiền chất và trung gian vào danh mục kiểm soát, nhưng Bắc Kinh từ chối hợp tác toàn diện, cho rằng “áp lực đơn phương là không hợp lý” và “Mỹ phải chịu trách nhiệm hoàn toàn với vấn đề lạm dụng ma túy của chính mình”.

Trong hội nghị APEC 2024, Mỹ và Trung Quốc đã thảo luận kín về vấn đề fentanyl, nhưng theo nguồn tin, hai bên vẫn có bất đồng lớn. Trung Quốc nhấn mạnh “tự do thương mại và mục đích nghiên cứu khoa học không thể bị lạm dụng làm cái cớ cho trừng phạt”, trong khi Mỹ khẳng định: “Nếu Trung Quốc không chặn nguồn cung, chúng tôi sẽ áp dụng chế tài đơn phương và các biện pháp trừng phạt thương mại.”

• Giám đốc FBI: ĐCSTQ cố ý dùng fentanyl để hủy hoại nước Mỹ
• Đàm phán Mỹ – Trung: Ông Bessent dùng đường minh họa cho phía TQ thấy tác hại của Fentanyl

Dương Thiên Tư/ Vision Times
(Tham khảo các bài viết của Reuters và AP)