Phương án Ukraine “trao đổi đất” và thỏa thuận ngừng bắn

Tạp chí phố Wall (Mỹ) hôm Thứ Sáu loan tin từ quan chức giấu tên rằng phía Nga đã đưa ra phương án “trao đổi đất” cho phía Mỹ. Phía Kiev cho hay họ sẽ không chấp nhận mất đất cho Nga. Hiện nay, trên thực địa, hầu hết 4 tỉnh phía Đông của Ukraine cùng bán đảo Crimea đã nằm trong kiểm soát của Nga.

Theo báo cáo hôm Thứ Sáu của Tạp chí Phố Wall (WSJ), dẫn nguồn quan chức Châu Âu giấu tên, thì phía Nga đã đề xuất phương án cho đặc phái viên Mỹ, tỷ phú Steve Witkoff, khi ông tới gặp mặt Tổng thống Nga Vladimir Putin vào Thứ Tư.

Phương án này là Nga đồng ý ngừng bắn, nhưng Kiev phải rút quân khỏi 4 tỉnh phía Đông, nơi mà Nga đã tuyên bố sáp nhập vào lãnh thổ của mình từ năm 2022 sau cuộc trưng cầu dân ý. Như vậy 4 tỉnh, cộng với bán đảo Crimea mà Nga sáp nhập vào năm 2014, sẽ chiếm khoảng 1/5 diện tích lãnh thổ Ukraine, nếu so với bản đồ năm 1991, khi Ukraine tách ra làm quốc gia độc lập.

Theo WSJ, đề xuất của phía Nga bao gồm hai giai đoạn. Giai đoạn đầu tiên sẽ bao gồm việc quân đội Ukraine rút khỏi các tỉnh mà Nga đã tuyên bố sáp nhập, và sau đó đóng băng đường biên. Giai đoạn thứ hai sẽ bao gồm việc thảo luận giữa Trump và Putin, để đạt được đồng ý với một kế hoạch hòa bình cuối cùng, và tiếp đó sẽ được đàm phán với Tổng thống Volodymyr Zelensky.

Chưa rõ chi tiết câu trả lời từ phía Mỹ là như thế nào, nhưng như tin đã đưa, hiện nay hai nước đã có dự kiến tổ chức gặp mặt giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin vào Thứ Sáu tuần tới.

“Vâng, chúng ta đang nhìn vào vùng lãnh thổ đã bị tranh giành suốt ba năm rưỡi… Vì vậy, chúng tôi đang xem xét điều đó, nhưng thực ra chúng tôi đang tìm cách lấy lại một phần,” ông Trump nói trong một cuộc họp báo ngày 8/8, theo truyền thông Ukraine đưa tin. “Việc trao đổi một số vùng lãnh thổ, rất phức tạp.”

“Chúng ta sẽ lấy lại một số. Chúng ta sẽ trao đổi một số. Sẽ có một số trao đổi lãnh thổ để cả hai bên đều được hưởng lợi,” ông Trump nói thêm. Ông không nói cụ thể “trao đổi” (swap) này là gì, và cũng rất khó đoán nó nghĩa là gì.

Như tin đã đưa, truyền thông Ba Lan đã loan tin một rò rỉ về nội dung đàm phán hiện nay, và nói rõ rằng Mỹ và các đồng minh của Mỹ ở Châu Âu đã tán thành nội dung này. Về điều khoản quyền kiểm soát lãnh thổ, phiên bản này cho hay Nga tiếp tục kiểm soát phần lãnh thổ họ đang kiểm soát, và phương Tây cũng như Ukraine sẽ không thừa nhận điều đó là hợp pháp (de jure), nhưng cam kết sẽ không đưa nó ra tranh cãi trong 49 năm hoặc 99 năm tới.

Tuy nhiên, sau đó truyền thông Anh đã cho đăng bài “Cần mời Anh tham gia đàm phán nếu không Zelensky sẽ bị bắt nạt”, trong đó lập luận rằng Anh, với tư cách là một cường quốc có vũ khí hạt nhân ở Châu Âu, nên được mời, và có tiếng nói trong đàm phán cấp cao.

Tiếp đó Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đăng thông điệp trên mạng xã hội rằng: “Bất kỳ quyết định nào chống lại chúng tôi và không có chúng tôi, không có Ukraine, đều là quyết định chống lại hòa bình […] Câu trả lời cho vấn đề lãnh thổ của Ukraine đã có trong Hiến pháp Ukraine. Không ai được phép và không thể đi chệch khỏi điều này. Người dân Ukraine sẽ không trao đất đai của họ cho kẻ chiếm đóng.”

Theo ông, “Tất cả các đối tác phải hiểu thế nào là một nền hòa bình xứng đáng. Cuộc chiến này phải chấm dứt, và Nga phải chấm dứt nó. Nga đã khơi mào và đang kéo dài nó, không tuân theo bất kỳ thời hạn nào, và đây chính là vấn đề, chứ không phải điều gì khác.”

Hồi tháng 3, những gì diễn ra là cũng có phần nào tương tự như hiện nay: Phía Châu Âu và Kiev không đồng ý phương án mà Mỹ và Nga đề xuất. Không đạt được thỏa thuận nào tiến tới hòa bình, nên chiến tranh vẫn tiếp diễn.

Hồi tháng 10 năm ngoái, như tin đã đưa, ngay sau khi rời khỏi cương vị Tổng Thư ký NATO, thì Jens Stoltenberg đã ám chỉ Kiev nên cân nhắc khả năng cắt đất cầu hòa khi ông lấy ví dụ về việc Phần Lan đã làm như vậy trong lịch sử: “Phần Lan chiến đấu chống Liên Xô năm 1939. Họ gây ra tổn thất cho Hồng Quân lớn hơn dự kiến. Chiến tranh kết thúc khi họ từ bỏ 10% lãnh thổ. Nhưng họ đổi được một đường biên giới an ninh.”

Một số nhà bình luận trung lập như giáo sư John Mearsheimer hay đại tá Douglas Macgregor từ cuối năm ngoái, cũng cho rằng phía Kiev nên sớm tìm tới giải pháp hòa bình, bởi vì kéo dài chiến tranh sẽ không có lợi cho Kiev.

Ông Mearsheimer thường nhìn nhận chiến tranh Ukraine trong bối cảnh thế giới chuyển từ hình thế đơn cực sang đa cực. Nguyên nhân và kết quả của cuộc chiến phản ánh diễn biến trên hình thế lớn, chứ không chỉ phụ thuộc vào mâu thuẫn cục bộ.

Như tin đã đưa, mấy hôm trước Tổng thống Séc Petr Pavel khi trả lời phóng viên BBC đã nói “[Ukraine] không thể nào thắng cuộc chiến này trên chiến trường thực địa” và phương Tây nên “chấp nhận phần lãnh thổ đó sẽ bị tạm thời bị chiếm đóng” (ông nói về khoảng 1/5 lãnh thổ mà trước đây từng thuộc về Ukraine trong khoảng mấy chục năm và nay đã sáp nhập trở lại Nga) để Ukraine có thể “sống sót như một quốc gia có chủ quyền.”

Pavel, cũng giống Stoltenberg, đều là người ủng hộ Kiev rất mạnh và thường xuyên lên án Moskva trong những năm qua.

Nhật Tân