Quy định mới cực đoan của ông Tập: Giam giữ công chức như con tin

Ngày 29/10, trang web của Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương và Ủy ban Giám sát Quốc gia Trung Quốc công bố tài liệu mới trong “Bách khoa toàn thư về Kỷ luật và Pháp luật” với tiêu đề “Quy định về việc công chức từ chức”. Văn bản này quy định rõ 5 trường hợp công chức “không được phép từ chức”, cho thấy xu hướng kiểm soát ngày càng chặt chẽ của chính quyền Tập Cận Bình đối với đội ngũ cán bộ, làm dấy lên lo ngại rằng hệ thống quan chức Trung Quốc đang bị ràng buộc trong “con tàu cướp biển” – một biểu tượng cho sự mất tự do và sụp đổ tất yếu của một cơ chế cai trị dựa trên kiểm soát cực đoan.

1. Năm trường hợp công chức không được phép từ chức

Theo quy định mới, công chức không được phép từ chức trong các trường hợp:

1. Chưa hoàn thành thời gian phục vụ tối thiểu;

2. Đang nắm giữ vị trí liên quan đến bí mật nhà nước mà thời hạn giải mật chưa kết thúc;

3. Đang bị kiểm toán, giám sát hoặc xem xét trách nhiệm;

4. Chưa hoàn thành công tác quan trọng đang đảm nhiệm;

5. Các trường hợp khác do pháp luật hoặc quy định xác định.

Những quy định này được giới chức mô tả là “cần thiết để duy trì kỷ luật và trách nhiệm”, nhưng nhiều nhà quan sát cho rằng đây là biểu hiện rõ nét của một chính quyền lo sợ mất kiểm soát nội bộ.

2. Phân tích của giới chuyên gia

Theo nhà bình luận Dennis Law trên Yahoo News, quy định mới này đã phá vỡ “ảo tưởng” rằng công chức có thể tự do rời bỏ hệ thống. Quyền lực ở Trung Quốc không chỉ là phương tiện mà còn là gông cùm — một khi đã bước vào, “rời đi” trở thành hành trình khó khăn hơn nhiều so với tưởng tượng.

Nhà bình luận La Đăng Liêm cho rằng nhìn từ góc độ chính thống, quy định này nhằm “khôi phục tính công của quyền lực nhà nước”, đảm bảo công chức không thể lợi dụng vị trí công để trục lợi tư nhân. Tuy nhiên, theo nhiều phân tích, lời giải thích này chỉ là cách ngụy biện cho sự can thiệp sâu hơn vào quyền tự do cá nhân của công chức.

Trái lại, ông Đỗ Văn, cựu Phó Giám đốc Văn phòng Tư vấn Pháp lý Nội Mông, cho rằng quy định này cho thấy xu hướng “khóa chặt hệ thống” của Tập Cận Bình. Theo ông, việc nêu ra điều khoản thứ năm – “các trường hợp khác do pháp luật quy định” – thực chất là một điều khoản mở, cho phép Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) tùy ý cấm bất kỳ ai từ chức. “Nếu họ không muốn bạn rời đi, bạn sẽ không thể rời đi,” ông nói.

Ông Đỗ Văn mô tả hệ thống này như một “con tàu cướp biển”: một khi đã bước lên, quan chức không thể tự do rời khỏi, dù muốn hay không. Ông từng nộp đơn xin nghỉ việc trong hơn một năm mà vẫn không được chấp thuận.

3. Quyền lực không buông tha sau khi rời nhiệm sở

Ngay cả khi được phép rời khỏi vị trí, công chức vẫn phải chịu giám sát chặt chẽ. Những người từng giữ chức vụ lãnh đạo bị cấm làm việc trong các công ty thuộc phạm vi quản lý cũ trong ba năm, và công chức thường bị hạn chế tham gia một số ngành nghề trong hai năm. Trong thời gian này, họ phải báo cáo thường xuyên cho cơ quan cũ, bị giám sát cả trong công việc lẫn đời sống.

Điều này khiến công chức Trung Quốc ngày càng coi “bát cơm sắt” không còn là sự bảo đảm ổn định mà là “lồng sắt quyền lực”, bóp nghẹt cả tự do nghề nghiệp và đời sống cá nhân.

4. Từ chức khó – ra nước ngoài còn khó hơn

Song song với việc kiểm soát nội bộ, chính quyền Trung Quốc còn siết chặt quyền ra nước ngoài của công chức và nhân viên doanh nghiệp nhà nước. Nhiều địa phương đã tịch thu hộ chiếu tập thể, cấm xuất cảnh hoặc yêu cầu phê duyệt đặc biệt cho từng chuyến đi. Càng giữ chức vụ cao, bị coi là “nắm giữ thông tin nhạy cảm”, mức độ kiểm soát càng nghiêm ngặt.

Tờ Financial Times cho biết, từ năm 2023, hàng loạt giáo viên, nhà nghiên cứu và nhân viên khu vực công bị yêu cầu nộp lại hộ chiếu; một số trường học còn ban hành quy định cấm “tiếp xúc với thế lực thù địch nước ngoài” khi ra nước ngoài. Nhiều nhà quan sát nhận định, đây là sự trở lại của chính sách “đóng cửa” kiểu Mao Trạch Đông, thể hiện nỗi sợ hãi ngày càng lớn của giới lãnh đạo đối với khả năng rò rỉ thông tin và “bỏ chạy” ra nước ngoài của cán bộ có thân nhân ngoại quốc.

Theo ông Đỗ, chính quyền Tập Cận Bình đặc biệt cảnh giác với những quan chức có người thân sinh sống ở nước ngoài. Trong vài năm qua, nhiều cán bộ có “liên hệ ngoại quốc” đã bị thuyên chuyển hoặc sa thải. Thậm chí, phạm vi định nghĩa “chức vụ liên quan đến bí mật” ngày càng mở rộng, bao trùm cả các ngành nghề trước đây không bị giám sát gắt gao như báo chí, giáo dục và nghiên cứu khoa học.

5. Làn sóng nợ lương, nghỉ việc âm thầm trong khu vực công

Trong khi ĐCSTQ cấm công chức rời bỏ hệ thống, một thực tế khác đang diễn ra: làn sóng nợ lương, cắt giảm phúc lợi và nghỉ việc ngầm trong khu vực công.

Nhiều công chức trẻ chia sẻ rằng họ phải làm việc liên tục hàng tháng, thậm chí hơn 100 ngày không nghỉ, với mức thu nhập thấp và không có cơ hội thăng tiến. “Thi đậu công chức giờ không còn là niềm tự hào mà là ngõ cụt”, một người tên Bạch Tuyết nói. Cô cho biết áp lực công việc quá lớn khiến nhiều người rơi vào trầm cảm.

Một công chức khác, Lý Thần, kể rằng trong đơn vị anh, chỉ trong vài năm đã có sáu người qua đời, trong đó có một thanh niên hơn 30 tuổi tự tử vì trầm cảm. “Tôi sợ nếu tiếp tục như vậy, liệu mình có thể sống đến lúc nghỉ hưu không?”, anh nói, và quyết định rời bỏ hệ thống để làm truyền thông tự do.

Tình trạng nợ lương không chỉ xảy ra ở cấp địa phương. Theo Newtalk, nhiều doanh nghiệp nhà nước và cơ quan truyền thông chính thống cũng đang bị nợ lương. Tại Đài Phát thanh – Truyền hình Bộc Dương (tỉnh Hà Nam), nhân viên đã tổ chức biểu tình đòi lương, giương khẩu hiệu như: “Người làm truyền hình phải được chính phủ tài trợ” và “Sinh kế của người lao động là ưu tiên hàng đầu”.

Một nhân viên quốc doanh ở Sơn Tây, Khuất Lạc (bí danh), nói rằng chỉ những ngành độc quyền nhà nước mới còn duy trì được hoạt động ổn định, còn lại hầu hết các lĩnh vực đều “thiếu vốn, nợ lương, thưởng và phúc lợi bị cắt giảm”.

6. “Con tàu cướp biển” sẽ chìm

Theo ông Đỗ, việc ban hành các quy định cấm công chức từ chức hay đi nước ngoài là dấu hiệu của nỗi bất an sâu sắc trong nội bộ ĐCSTQ. Ông khẳng định, “Không có quốc gia bình thường nào lại thu hộ chiếu tập thể của công chức”, và hành động này vi phạm chính các quy định về quản lý xuất nhập cảnh của Trung Quốc.

Ông nhận định: “Sự kiểm soát cực đoan này phản ánh tâm lý khủng hoảng của Tập Cận Bình – người luôn nói ‘tự tin vào con đường Trung Quốc’, nhưng lại không hề tin tưởng chính nội bộ của mình”.

Cuối cùng, ông Đỗ kết luận: “Nếu một chế độ phải dựa vào việc giam giữ chính công chức của mình để duy trì ổn định, thì đó là tín hiệu nguy hiểm nhất. Một ‘con tàu cướp biển’ được duy trì bằng sự cưỡng bức sớm muộn gì cũng sẽ bị chìm”. Quy định mới của Trung Quốc cấm công chức từ chức trong 5 trường hợp cho thấy xu hướng kiểm soát cực đoan của Tập Cận Bình. Dưới danh nghĩa “giữ kỷ luật”, chính quyền đang bóp nghẹt quyền tự do cá nhân, giám sát cả sau khi rời chức, tịch thu hộ chiếu và hạn chế ra nước ngoài. Cùng lúc, tình trạng nợ lương, trầm cảm và làn sóng rời bỏ thầm lặng trong giới công chức lan rộng. Giới quan sát coi đây là biểu hiện của một hệ thống đang tự khóa chặt mình — một “con tàu cướp biển” đang trôi dần đến bờ sụp đổ.