Các bản lễ nhạc trong truyền thuyết thời thượng cổ

Trong hàng ngàn năm lịch sử, mỗi vị quân vương lại có những cách trị vì thiên hạ khác nhau, có lúc dựa vào luật lệ hà khắc, cũng có khi lại dựa vào sự lơi lỏng khoan hòa. Theo truyền thuyết vào thời cổ đại, các bậc thánh vương vì để giáo hóa dân chúng đã sáng tác nên những bản lễ nhạc. Đây cũng là một cách trị vì thiên hạ. 

“Thừa vân” của Hoàng Đế

Sau khi Hoàng Đế đánh bại Xi Vưu đã thống nhất được thiên hạ. Nhưng lúc ấy, mặt đất khắp nơi bị hủy hoại, lòng người bị chiến loạn làm cho tha hóa, trở nên tham lam, kiêu ngạo. Trước tình cảnh ấy, Hoàng Đế đã cho triệu kiến Thần sử đến và nói: “Hãy đi lấy lá cờ của ta – hình ảnh đám mây để chế tác ra một pháp khí thanh tẩy tâm linh con người!”

Một ngày, tiếng nhạc du dương bỗng vang vọng khắp không trung, những đám mây cát tường tụ tập trên bầu trời, một cánh cửa từ từ mở ra giữa không trung. Qua khe hở ấy, cảnh sắc kỳ diệu của thiên quốc hiện ra, thật tinh khiết và tươi đẹp. Dân chúng kinh ngạc ngẩng đầu lên, hiểu ra những lợi ích nhỏ nhặt và tranh giành ở nơi thế gian thật dơ bẩn và vô nghĩa. Trong khoảnh khắc, thân tâm họ như được gột rửa bởi một dòng nước ngọt và quên đi mọi mưu đồ.

Hoàng Đế đặt tên cho nhạc khúc này là “Thừa vân” hay còn gọi là “Vân môn đại quyển” hay “Vân môn”. Tương truyền rằng nhạc khúc này rộng lớn và khoáng đạt, lấy cung điệu tượng trưng cho Đế vương làm chủ thể. Bản nhạc được hợp tấu bởi sáo trúc, đàn cầm đàn sắt và trống sấm chế tác thời thảo phạt Xi Vưu. Về sau, vào mùa đông lạnh giá, người ta lại diễn tấu bản “Vân môn” ở trên đỉnh gò đất hình tròn tượng trưng cho bầu trời, đến lượt biểu diễn thứ sáu thì các vị Thần sẽ giáng xuống như những đám mây và nghi lễ sẽ được cử hành. Điều này được ghi chép trong “Chu lễ. Thiên quan. Tông bá. Đại ti nhạc”.

“Đại hàm” của Đế Nghiêu

Đế Nghiêu được Thần báo cho biết trước là một trận đại hồng thủy sẽ xảy ra, vì thế ông đích thân dẫn dắt người dân di tản lên núi, nhờ vậy mà nhiều người đã tránh được kiếp nạn. Tuy nhiên, thiên tai vô cùng lớn, người dân ai nấy đều rất tuyệt vọng. Cũng trên vùng đất hoang vu này, mọi người dần dần trở nên ích kỷ và lạnh lùng.

Trước tình cảnh ấy, Đế Nghiêu mong muốn có thể khôi phục lại sự ấm áp và lòng tốt đã từng tồn tại trong nhân loại. Cuối cùng, ông lấy cây đàn cầm của mình ra và bắt đầu tấu. Từng dây đàn ngân vang như lời dặn dò của một người cha yêu thương và nhân từ. Dân chúng bỗng cảm thấy có ánh nắng mặt trời xuyên qua cơ thể khiến cho trái tim lạnh lẽo của họ ấm dần lên, họ bắt đầu hiểu nhau và chia sẻ, giúp đỡ nhau.

Bản nhạc của Đế Nghiêu tấu chính là “Đại hàm” hay còn gọi là “Hàm trì”. “Hàm” mang ý nghĩa là cảm thông, chia sẻ. Đế Nghiêu đã lấy nhân đức giáo hóa dân chúng, khiến cho người nghe có thể đặt mình vào vị trí của người khác, làm cho mọi khoảng cách được tan biến. Dưới sự khích lệ không ngừng của Đế Nghiêu, các gia tộc đã gạt bỏ mâu thuẫn và chung tay cùng những người sống sót sau thảm họa bước vào một kỷ nguyên mới.

Trong cuốn “Chu lễ. Đại ti nhạc” viết rằng sau này cứ vào mùa hè khi người ta diễn tấu bản “Hàm trì” trên gò đất hình vuông, khi biểu diễn đến lượt thứ tám thì Thần linh trên mặt đất sẽ bị cảm động mà hiện thân và nghi lễ sẽ được cử hành.

“Đại thiều” của Đế Thuấn

Đế Thuấn là một vị vua vô cùng khiêm nhường hòa nhã. Ông luôn tự vấn và tìm kiếm những thiếu sót của mình. Ngay từ khi còn là trẻ nhỏ, tác dụng cảm hóa mà ông đem đến cho dân chúng đã rất lớn. Bất cứ nơi nào ông đi qua, người dân đều trở nên lương thiện và chân thành 

Nghe nói đến đức hạnh của Thuấn, Đế Nghiêu đã muốn nhường ngôi cho. Tuy nhiên, Thuấn cảm thấy mình không thể sánh bằng Đế Nghiêu. Vì luôn nghĩ đến sự vĩ đại của Đế Nghiêu, nên Thuấn cũng tự nhủ phải cố gắng đảm bảo cho người dân có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Với suy nghĩ này, Đế Thuấn đã diễn tấu bản “Thiều”. Tương truyền khi diễn tấu xong 9 chương “Thiều”, phượng hoàng bay lượn và trăm loài vật nhảy múa.

“Thiều” mang ý nghĩa là tốt đẹp. Bản nhạc “Thiều” còn được gọi là “Đại thiều”, gồm 9 chương. Nó rất thuần khiết và đẹp đẽ, khiến người nghe quên đi những ý nghĩ xấu xa, quên đi những ác niệm và có thể nghĩ đến việc làm sao để trở thành một người tốt hơn.

“Đại hạ” thời Đại Vũ

Đại Vũ được Hoàng Đế sai đi trị thủy. Ông miệt mài làm việc không biết mệt mỏi nhiều năm, ba lần đi ngang qua nhà mà không vào. Trải qua mười chín năm gian khổ, hồng thủy cuối cùng cũng rút, dân chúng lại có thể được an cư. 

Đại Vũ thực sự là một người tận tụy quên mình. Khi Đế Thuấn về già, ông đã không chút do dự mà truyền ngôi cho Đại Vũ. Đại Vũ đã ủy thác cho Cao Dao sáng tác bản nhạc “Đại hạ” và ông đã trình diễn trên đàn tế.

Trong “Sử ký. Ngô Thái Bá thế gia” viết: Vào thời Xuân Thu, công tử nước Ngô là Quý Trát có duyên được thưởng thức  nhạc khúc “Đại hạ” này đã cảm động mà thốt lên rằng: “Thật tuyệt vời! Âm nhạc này vừa cần mẫn mà lại không tự cho là công của mình, ngoài Đại Vũ ra còn ai có thể phù hợp đây!”

“Đại hoạch” thời Thương Thang

Vào cuối nhà Hạ, vua Hạ Kiệt là một bạo quân vô đạo, Thương Thang thuận theo Thiên mệnh mà diệt nhà Hạ. Sau khi nhà Thương được thành lập, hạn hán nghiêm trọng kéo dài suốt 5 năm liền, sông ngòi ao hồ đều cạn khô nước, dân chúng lâm vào cảnh đói kém. 

Trong “Hoài Nam Tử. Chủ thuật huấn” viết: Thái sử xem bói xong đã bẩm báo lên vua Thang: “Cầu mưa thì phải dùng mạng người làm vật hiến tế.” Vua cự tuyệt, nói: “Ta cầu mưa để cứu dân, sao có thể giết người? Nếu chỉ có cách này mới thành công, thì ta xin tự mình làm vật hy sinh!”

Trong “Lã Thị Xuân Thu. Thuận dân” viết: Vua tắm rửa, ăn chay và thành tâm sám hối: “Tất cả là lỗi của ta. Xin Thần linh đừng liên lụy đến con dân. Dù cho vạn dân có tội, cũng xin hãy trừng phạt một mình ta. Xin đừng vì sự không hoàn thiện của một mình ta mà làm hại đến tính mạng của tất cả dân chúng”. Ông cắt tóc, trói tay và tự hiến mình làm vật tế. Khi Vua còn chưa cầu nguyện xong, một trận mưa như trút nước đã đổ xuống. 

Về sau, hiền thần của nhà Thương là Y Doãn đã sáng tác nhạc khúc “Đại hoạch” để ghi lại tình yêu thương của vua Thang dành cho dân chúng. “Hoạch” nghĩa là “bảo vệ”. Nhạc khúc ca ngợi lòng nhân từ của đế vương dành cho thần dân.

“Đại vũ” của Chu Vũ Vương

Trong “Sử ký. Chu bản kỷ” ghi chép rằng: Vào những năm cuối thời Ân Thương, Trụ Vương bạo ngược. Các cận thần trung thành của Trụ Vương lần lượt chết, các hiền thần bỏ đi, anh em giả điên, còn các Đại sư và Thiếu sư của ông ta thì mang theo đồ tế lễ và nhạc cụ chạy trốn sang nước Chu. Tin rằng thiên mệnh đã được giao cho mình, thủ lĩnh nhà Chu là Cơ Phát giương cờ, tập hợp nghĩa quân ở Mục Dã.

Quân đội nhà Thương được trang bị tốt và có quân số gấp nhiều lần. Nhưng Cơ Phát, với lòng chính nghĩa kiên định, đã liệt kê các tội ác của Trụ Vương trước khi tiến quân. Quân Thương bị uy lực của quân nhà Chu chấn nhiếp nên đã buông vũ khí quy hàng. Bị đánh bại, Trụ Vương khoác lên mình bộ y phục lộng lẫy, leo lên Lộc Đài và tự thiêu. 

Nhà Ân từng được Thần Linh chiếu cố nhưng bởi vì đạo đức bại hoại mà đánh mất Thiên mệnh. Cơ Phát lập ra nhà Chu và lên ngôi, hiệu là Chu Vũ Vương. Chu Vũ Vương đến tông miếu, cử hành vũ nhạc long trọng để an ủi tổ tiên, khúc nhạc này được đặt tên là “Đại vũ”. “Đại vũ” mang ý nghĩa vũ đức chí cực. Mỗi khi “Đại vũ” được trình diễn trong tông miếu, nó đều nhắc nhở các bậc quân vương đời sau: Đế vương phải thuận theo thiên ý, trong tâm phải có dân chúng.

“Thừa vân”, “Đại hàm”, “Đại thiều”, “Đại hoạch”, “Đại vũ” là những điển phạm cho lý tưởng mà các bậc thánh vương đã đề ra trong suốt cuộc đời: bao dung, thuần thiện, vô tư, vị tha, uy đức. Những lý tưởng này dẫn dắt con người trên con đường “phản bổn quy chân”, trở về với bản chất chân thật của mình. Đây là nhã nhạc sớm nhất, được đời sau xưng tụng là “Lục đại vũ”. Thông qua đó, con người được thanh lọc tâm linh, thấu hiểu đạo lý, và từ đó mở ra cánh cửa trở về thiên đường. 

Theo Sound Of Hope
Tác giả: Văn Dật Phi
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Âm nhạc có sức mạnh giáo hóa và chính lại đạo đức con người

Mời xem video: