Không chỉ vào thời bình mà cả những lúc nguy nan, dòng họ Nguyễn Cửu vẫn theo sát phò tá triều Nguyễn, nhiều người trong số đó vì trung thành mà hy sinh.
Khi Nguyễn Cửu Kiều vào nam theo chúa Nguyễn thì được chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên gả Công nữ Ngọc Đỉnh cho. Sau này hậu duệ Nguyễn Cửu cũng nhận được sự tin tưởng và nhiều người được Chúa gả Công nữ, phong làm Phò mã như:
8 đời chúa Nguyễn có công lớn khai phá mở rộng lãnh thổ, di dân về phương nam, sau khoảng 200 năm thì trải dài đến tận vùng cực Nam, định hình nên nước Việt Nam ngày nay. Dân chúng được an cư lạc nghiệp, văn hóa phát triển, binh lực hùng mạnh.
Tuy nhiên chúa Võ vào cuối đời bị cậu là Trương Phúc Loan dụ dỗ dẫn vào con đường ăn chơi sa đọa, việc Triều chính để mặc cho Phúc Loan lo liệu. Từ đó Trương Phúc Loan mặc sức thao túng vơ vét khiến Đàng Trong ngày càng suy yếu, dân chúng ca thán.
Năm 1771 nổ ra cuộc khởi nghĩa Tây Sơn với khẩu hiệu diệt Trương Phúc Loan, phò hậu duệ chúa Nguyễn là Nguyễn Phúc Dương. Dân chúng do bất mãn với Trương Phúc Loan nên đi theo khởi nghĩa rất đông.
Chúa Nguyễn Phúc Thuần điều quân quân đánh dẹp nhưng không được, sau phải nhờ đến Nguyễn Cửu Thống, Nguyễn Cửu Sách xuất quân mới dẹp yên được Tây Sơn trong một thời gian, diệt được các tướng người Hoa trong hàng ngũ quân Tây Sơn. Cuốn gia phả “Vân Dương kinh phổ” của họ Nguyễn Cửu ghi chép rằng:
“[Đức Duệ Tôn] (tức chúa Nguyễn Phúc Thuần) đặc biệt sai Tiết chế Chưởng dinh Phò mã Kế Quận công Nguyễn Phúc Thống điều hành bộ binh, Tiết chế Chưởng doanh Phò mã Thạc Quận công Nguyễn Cửu Sách điều hành Thủy binh, Tiên phong Tổng Nhung [tên] Thành và Tán lý [tên] Đán cùng tiền quân thẳng đến giữ Thạch Tân (tục gọi là Bến Đá), bắn chết tướng của “Ngụy” [Tây Sơn] người nhà Thanh tên là Nhiễu, Đào, Hiến, Tiệp.”
Cuối năm 1773, Tiết chế quân Nguyễn là Tôn Thất Hương đưa quân đến núi Bích Kê (ở Bình Định) nhằm đánh quân Tây Sơn nhưng bị đội quân người Hoa trong hàng ngũ Tây Sơn là Tập Đình và Lý Tài đánh bại, Tôn Thất Hương tử trận.
Trên đà thắng, quân Tây Sơn chiếm luôn Bình Thuận, Diên Khánh, Bình Khang và chuẩn bị chiếm Quảng Nam vốn rất giàu có nhờ cảng biển Hội An. Tuy nhiên Nguyễn Cửu Dật nhân đêm tối đưa quân đánh úp quân Tây Sơn và giữ được Quảng Nam.
Nhân cơ hội Đàng Trong có biến, chúa Trịnh ở Đàng Ngoài đưa quân tiến vào nam, đưa ra khẩu hiệu diệt Trương Phúc Loan để lấy lòng dân chúng.
Quân chúa Nguyễn hai đầu thọ địch, phải đối phó cả quân Tây Sơn và quân chúa Trịnh. Năm 1774, quân chúa Trịnh tiến đánh Kinh thành Phú Xuân, chúa Ngyễn Phúc Thuần phải chạy vào Quảng Nam.
Theo sát bên chúa Nguyễn vào Quảng Nam lánh nạn chính là các thành viên của gia tộc Nguyễn Cửu như Doãn Đức hầu Nguyễn Cửu Pháp giữ chức Phụ chính cùng các con là Thạc quận công Nguyễn Cửu Sách, Nguyễn Cửu Thân, Nguyễn Cửu Dật, ngoài ra còn có Nguyễn Cửu Tuấn, Nguyễn Cửu Đàm…
Sau này Cửu Đàm, Cửu Tuấn, Cửu Dật, Cửu Thống đều vì trung thành với chúa Nguyễn mà hy sinh.
Sau khi đánh bại nhà Tây Sơn, năm 1802, Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi Vua, hiệu là Gia Long, lập ra nhà Nguyễn. Con cháu dòng họ Nguyễn Cửu tiếp tục phò tá cho nhà Nguyễn như, có thể kể tới nhiều cái tên:
Bởi vì những công lao này, dòng họ Nguyễn Cửu làng Vân Dương được xem là một trong những danh gia thế tộc nổi bật nhất của triều Nguyễn. Nhiều danh nhân được đưa vào đền thờ phụng như Nguyễn Cửu Dật, Nguyễn Cửu Tuấn, Nguyễn Cửa Đàm được đưa vào đền thờ “trung tiết công thần”. Nguyễn Cửu Hanh, Nguyễn Cửu Kỷ được đưa vào đền “Trung hưng công thần”.
Năm 1849, vua Tự Đức sắc phong cho dòng họ Nguyễn Cửu bức hoành phi “Nhất môn trung nghĩa” để ghi nhận tấm lòng trung nghĩa và công lao của dòng họ này.
(Hết)
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
TP.HCM dự kiến xây dựng 42 công viên dọc hành lang sông Sài Gòn để…
Đoạn bờ biển dài khoảng 300m ở xã Phú Thuận bị sạt lở nghiêm trọng,…
Bão Trà Mi mạnh lên từ áp thấp nhiệt đới ngoài khơi Philippines, sẽ vào…
Trong năm 2023, tổng số chi của Quỹ Bảo hiểm y tế là hơn 140.000…
Có 56/68 thửa đất tại Thanh Oai và 8/19 thửa đất tại Hoài Đức (Hà…
Trước áp lực tỷ giá USD/VND tăng liên tục 3 tuần gần đây, NHNN bắt…