Nét đẹp trong văn hóa trầu cau của người Việt

Dựa theo truyền thuyết cùng các thư tịch cổ, thì tục ăn trầu của người Việt đã có từ thời cổ lập quốc, gắn liền với “sự tích trầu cau”. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, cho đến nay, ăn trầu và mời trầu vẫn là một trong những phong tục độc đáo của người Việt.

Tục ăn trầu cũng khá phổ biến ở các vùng thuộc châu Á, nhưng văn hóa của mỗi dân tộc có nét khác nhau. Với người Việt, trầu cau là biểu tượng của tình người – vợ chồng chung thủy, anh em gắn bó vượt non, lội suối tìm nhau, cuối cùng hóa thành cây cau, dây trầu, tảng đá quấn quít. “Sự tích trầu cau” đã đi vào lòng người Việt đẹp như thế.

Trầu cau thể hiện quan hệ tình cảm trong gia đình, việc mời trầu thể hiện ứng xử trong giao tiếp, là phương thức để biểu hiện tình cảm với nhau, “miếng trầu là đầu câu chuyện”, miếng trầu đi đôi với lời chào, lời thăm hỏi hay làm quen:

Tiện đây ăn một miếng trầu
Hỏi rằng quê quán ở đâu chăng là
Có trầu mà chẳng có cau
Làm sao cho đỏ môi nhau thì làm

Qua miếng trầu và cách mời trầu, người xưa đã gửi gắm các cung bậc tình cảm yêu hay ghét, xã giao hay chân tình một cách tế nhị:

Yêu nhau cau sáu bổ ba
Ghét nhau cau sáu bổ ra làm mười

Chỉ là miếng trầu thôi nhưng khiến cho người lạ mà thành quen:

Gặp nhau ăn một miếng trầu
Gọi là nghĩa cũ về sau mà chào

Miếng trầu cũng là ngôn ngữ biểu đạt nghệ thuật nhận lời hay chối từ trong tình cảm nam nữ:

Đi đâu cho đổ mồ hôi
Chiếu trải không ngồi, trầu để không ăn
Thưa rằng bác mẹ em răn
Làm thân con gái chớ ăn trầu người

Miếng trầu cũng góp mặt trong hôn nhân. Một khi nhà gái đã đồng ý nhận trầu cau của nhà trai thì cũng có nghĩa là đồng ý lời cầu hôn của nhà trai, hai nhà đã có giao ước với nhau rằng: “Miếng trầu nên dâu nhà người”.

Từ ngày ăn phải miếng trầu
Miệng ăn môi đỏ, dạ sầu đăm chiêu
Biết rằng thuốc dấu bùa yêu
Làm cho ăn phải nhiều điều xót xa
Làm cho quên mẹ, quên cha
Làm cho quên cửa, quên nhà
Làm cho quên cả đường ra, lối vào
Làm cho quên cá dưới ao
Quên sông tắm mát, quên sao trên trời

Theo tục lệ, nhà ai có con gái gả chồng, sau khi ăn hỏi xong cũng đem trầu cau biếu hàng xóm và bà con nội ngoại. Vì miếng trầu là tục lệ, là tình cảm nên ăn được hay không cũng không ai từ chối. Trong lễ tơ hồng, cúng ông Tơ bà Nguyệt, khi náo cũng phải có buồng cau và lá trầu:

Trầu têm cánh phượng cau vừa chạm xong
Miếng trầu có bốn chữ tòng
Xin chàng cầm lấy vào trong thăm nhà.
Nào là chào mẹ chào cha
Cậu, cô, chú, bác mời ra xơi trầu.

Ngày xưa, những ai sành trầu, chỉ cần nhìn và ăn trầu cũng có thể đoán biết được tính cách của người têm trầu:

Miếng trầu têm để trên cươi
Nắp vàng đậy lại đợi người tri âm
Miếng trầu kèm bức thư cầm
Chờ cho khách thấy, khách tri âm sẽ chào
Miếng trầu têm để trên cao
Chờ cho thấy khách má đào mới cam
Miếng trầu têm ở bên Nam
Mang sang bên Bắc mời chàng hôm nay
Miếng trầu xanh rõ như mây
Hạt cau đỏ ối như rau tơ hồng
Miếng trầu như trúc như thông
Như hoa mới nở như rồng mới thêu

Miếng trầu gồm bốn loại nguyên liệu: Cau (vị ngọt), lá trầu không (vị cay), rễ (vị đắng), vôi (vị nóng). Cây cau vươn cao biểu tượng của trời (dương). Vôi chất đá biểu tượng của đất (âm). Dây trầu mọc từ đất, quấn quýt thân cây cau, biểu tượng cho sự trung gia.

Thông thường miếng trầu bao gồm lá trầu xanh được têm sẵn có quệt chút vôi trắng cùng với miếng cau vàng. Sự kết hợp này mang lại vị ngọt của cau; vị cay, thơm của tinh dầu từ lá trầu; vị chat của vỏ và hạt. Sự hòa quện này khi ăn làm cơ thể ấm lên bởi sinh khí từ vôi và cảm giác hơi chếnh choáng men say được tạo ra từ chất arécoline trong hạt cau.

Các nghiên cứu khoa học cho thấy chất polyphenol trong lá trầu có tác dụng kháng khuẩn, chất arécoline trong hạt cau bị chất vôi trung hòa, làm cho miếng trầu có sắc đỏ tươi giúp người ăn thắm môi, hồng má, kích thích hệ tuần hoàn và hệ thần kinh, giúp tăng sinh lực. Vì thế mà khi ăn trầu xong câu chuyện cũng được cời mở hơn.

Ngày nay thay vì dùng trầu thì bia rượu được dùng phổ biến để mở đầu câu chuyện, không chỉ lãng phí tiền của mà còn mang lại rất nhiều tệ nạn xã hội, cũng không thể nào thay thế được nét độc đáo của phong tục ăn trầu.

Trần Hưng tổng hợp

Xem thêm:

• Có một nét đẹp trong hôn nhân gọi là tu khẩu
• Hôn nhân truyền thống: Hàm nghĩa sâu xa của ân ái vợ chồng

Mời xem video: