Đạo trị quốc của cổ nhân: Trọng dụng người có đức

Cổ nhân cho rằng người không có đức thì không thể làm nên việc gì bởi vì đức chính là điều quan trọng nhất trong việc tu thân. Trong nền văn hóa truyền thống lâu đời thâm thúy thì việc “thực hành đức chính, chọn người hiền tài” là cốt lõi của việc trị quốc bình thiên hạ.

“Hiền nhân” thường thường là để chỉ những người có khả năng giúp dân giúp nước, có đức hạnh cao thượng. Tiêu chuẩn chọn người hiền của cổ nhân gồm nhiều mặt cả đức lẫn tài, nhưng không bao giờ xếp đức và tài ngang nhau. “Tài giả đức chi tư, đức giả tài chi soái”, người có tài chỉ là phụ, người có đức mới là quan trọng.

Tể tướng, nhà sử học nổi tiếng thời Bắc Tống, Tư Mã Quang, đã căn cứ theo quan hệ giữa đức và tài mà chia người ra làm 4 loại. Một là người đức tài toàn vẹn thì là bậc Thánh nhân. Hai là người mà đức tài đều kém thì là người ngu dốt. Ba là người có đức trên tài thì là người quân tử. Bốn là người có tài hơn đức thì là kẻ tiểu nhân. Về cách dùng người, Tư Mã Quang cũng viết: “Tốt nhất là lựa chọn thánh nhân, sau đó là quân tử, nếu như đều chẳng có, thì thà chọn người ngu dốt còn hơn chọn tiểu nhân. Bởi vì có tài mà vô đức là loại người nguy hiểm nhất, so với loại người không tài không đức thì còn tồi tệ hơn.”

Về việc dùng người tài thì Hoàng đế Khang Hy thời nhà Thanh có một tiêu chuẩn nhất quán rằng: “Quốc gia dùng người, cần phải lấy đức làm căn bản, tài nghệ chỉ là thứ yếu”, “Tài đức đều cao thì tốt, nếu có tài mà kém đức, thì cũng không bằng có đức mà không có tài”.

Có một câu chuyện xảy ra vào thời Chiến Quốc được ghi chép trong Sử Ký về đạo dùng người của bậc quân chủ như vậy.

Ngụy Huệ Vương hỏi Tề Uy Vương: “Ngài là Vua nước Tề, chắc hẳn là thu thập được nhiều bảo vật?”

Tề Uy Vương đáp: “Không có”.

Ngụy Huệ Vương nói: “Nước nhỏ như nước tôi cũng đều có mấy viên minh châu lớn, có thể chiếu sáng phía trước xe, có 12 xe gắn ngọc như vậy. Ngài là Vua nước lớn như thế, tại sao một chút bảo vật cũng chẳng có?”.

Tề Uy Vương nói:

“Châu báu quý nhất của nước tôi là người tài, bảo vật này so với bảo vật mà ngài nói thì không như nhau. Tôi có một bề tôi tên là Đàn Tử, phái đi trấn thủ Cao Đường, người nước Triệu ở phương Bắc không dám xâm phạm. Có một bề tôi khác tên là Kiềm Phu, phái đi đóng ở Từ Châu, có thể quản lý hơn 7000 hộ dân từ bốn phương trời lui tới. Tôi còn bề tôi tên là Chủng Thủ, dưới sự quản lý của ông ta trăm họ an cư lạc nghiệp, đồ vật đánh rơi trên đường không ai nhặt lấy, đêm ngủ không cần phải khóa cửa. Châu báu như thế, quang minh chói lọi nghìn dặm, chứ đâu chỉ có 12 cỗ xe?”

Những lời này của Tề Uy Vương cũng chính là nguyên nhân khiến nước Tề đạt đến trạng thái cực thịnh thời đó, có thể đứng đầu chư hầu.

Thừa tướng Gia Cát Lượng thời Thục Hán lúc lâm chung bèn tiến cử Tưởng Uyển làm Tướng quốc. Gia Cát Lượng nói rằng bình thường Tưởng Uyển luôn chú trọng việc tu thân, có đức hạnh cao thượng, trung thành, làm việc vô tư.

Sau khi Gia Cát Lượng qua đời, Tưởng Uyển mỗi ngày xử lý ngàn việc, lấy việc chính sự và chăm sóc cho dân chúng làm cơ bản, độ lượng khoan dung, không phụ hy vọng của mọi người. Lúc đó nước Thục yếu nước Ngụy mạnh, nước Ngụy có rất nhiều nhân tài kiệt xuất, nhiều lần đánh Thục, vậy mà Tưởng Uyển có thể bảo vệ được nước Thục trong suốt mười mấy năm, khiến cho đất nước hòa bình yên ổn. Điều này đã chứng minh Gia Cát Lượng dùng người rất chính xác.

Gia Cát Lượng bản thân cũng là một nhân tài trọng đức, “cúc cung tận tụy, đến chết mới thôi”. Trong “Xuất sư biểu” trao cho Vua, ông có viết:

“Nhà thần có 800 cây dâu tằm, áo cơm con cháu có thể tự lo được. Ngày thần chết, không muốn trong nhà có dư dả lụa là gấm vóc hay tiền của lợi tức, cũng giúp được cho bệ hạ”.

Làm việc chính sự có dựa trên đức hạnh hay không, chính là một người có thể dùng quyền hạn trong tay mà mưu lợi cho dân chúng hay không, ảnh hưởng đến tác phong và uy tín của quan lại hay không, ảnh hưởng đến sự an nguy của triều chính hay không.

Từ xưa đến nay, quan lại có đức hạnh cao, phẩm cách tốt là cơ sở của một vương triều liêm khiết sáng sủa. Họ vào bất kỳ lúc nào cũng có thể đặt lợi ích của muôn dân trăm họ lên hàng đầu. Đây cũng là giá trị chân chính của việc lựa chọn dùng người tài đức. Ngược lại, chỉ chọn dùng người không có đức hạnh thì sẽ làm cho quốc gia và dân tộc suy yếu nguy vong. Người như thế lấy lợi ích cá nhân làm căn bản, khiến lòng ích kỷ ham muốn cá nhân của những người xung quanh bành trướng, khiến những kẻ kém cỏi hoành hành, vô cùng tai hại. Những loạn thần tặc tử xưa nay phần nhiều không phải là vì kém tài mà là vì kém đức. Vô đức mới là mối họa lớn nhất của người, dân tộc và quốc gia.

Thái Kinh thời Bắc Tống có sở trường là thư họa, lúc ấy ông rất có danh tiếng. Thái Kinh lấy các bức thư họa của mình đem tặng cho Hoàng đế Tống Huy Tông, các cung phi và hoạn quan, dựa vào cách này mà dần dần được lên làm Tể tướng.

Thái Kinh hoang phí rất nhiều tiền của quốc gia để xây dựng mở rộng Hoàng cung. Cho đến lúc trước khi triều Bắc Tống bị diệt vong thì ông ta đều vẫn là đang xây dựng, vàng bạc tham ô còn nhiều hơn cả ngân khố triều đình. Để thỏa mãn lợi ích của mình, ông ta hãm hại trung thần, kết bè kéo đảng, chỉ chọn dùng toàn người thân thích thuận tay.

Thái Kinh từng nói: “Đã làm quan to mà còn muốn làm người tốt, sao có thể như vậy được?”

Thời kỳ Thái Kinh nắm quyền triều chính là thời kỳ đen tối nhất trong lịch sử nhà Bắc Tống. Nói về tài năng của Thái Kinh, Trung thư thị lang Hầu Mông từng bàn: “Nếu như Thái Kinh có thể mưu tính một cách đoan chính, thì dù là Tể tướng hiền lương từ thời cổ đại cũng không hơn được! Đáng tiếc là ông ta không theo con đường chính đạo”.

Từ đó có thể thấy, bất kể là người tài năng tới đâu, nếu như trong lòng không chính, thì không những không thể cống hiến cho đất nước, mà ngược lại sẽ tạo thành nguy hại to lớn. Đây là do không tu dưỡng đức hạnh mà ra.

Ngày nay, đạo đức xã hội mỗi ngày một trượt dốc, có những người không việc ác nào không dám làm. Đó là bởi vì pháp luật chỉ ràng buộc hành vi của con người, còn đạo đức mới là yếu tố ràng buộc tâm con người. “Pháp trị tiểu nhân, đức trị quân tử”, người giữ vững đạo đức mới có thể đi trên con đường chính đạo, mới có được tương lai tươi sáng, vạn sự được hưng vượng phồn vinh. Vua quan làm được điều ấy còn có thể giúp cho thiên hạ được ấm no và thái bình.

Theo Vision Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Đạo làm quan thời xưa: Xử chặt chân người, người vẫn cảm ân
• Đạo trị quốc: Người nhân nghĩa cũng cần nói về “lợi ích”

Mời xem video: