Nguồn gốc tên gọi các địa danh ở miền Trung, Tây Nguyên (P3)

Nguồn gốc tên gọi các tỉnh miền Trung là từ tiếng người Chăm, Thượng hoặc từ chữ Hán, âm Nôm, đến nay nhiều người không còn rõ ý nghĩa các địa danh này.

• Tiếp theo phần 1, phần 2

Bình Thuận

Năm 1697, chúa Nguyễn cho sáp nhập phần đất của Chiêm Thành đặt tên là phủ Bình Thuận. “Bình” nghĩa là bình định khai phá vùng đất mới, “Thuận” nghĩa là thuận lợi, hòa thuận. Tên gọi “Bình Thuận” với mong muốn có thể hòa thuận khai phá vùng đất mới.

Đắk Nông

Đây là vùng đất cổ của người M’Nông, nằm trên cao nguyên của người M’Nông, hiện có rất nhiều người M’Nông sinh sống ở đây.

“Đắk Nông” theo tên gọi của người M’Nông nghĩa là “nước của người M’Nông”, ý chỉ đây là vùng đất của người M’Nông.

Hồ Lăk

Tên gọi này liên quan đến truyền thuyết của người M’Nông. Đây là hồ nước lớn nhất Tây nguyên, lớn hơn cả Biển Hồ, đây cũng là hồ lớn thứ 2 Việt Nam, chỉ sau hồ Ba Bể. Hồ Lăk ngày nay nằm ở huyện Lăk thuộc tỉnh Đăk Lăk.

Theo truyền thuyết, xưa kia thần lửa và thần nước vì tương sinh tương khắc nên quyết chiến kịch liệt. Thần nước thua trận rút vào hang đá, từ đó suốt mấy năm liền khô hạn không có nước, trời không mưa giọt nào, cây cối sức vật chết hết, người dân chì còn biết ngửa mặt lên trời khóc than. Con trai của thần lửa và người mẹ người M’nông là Lăk Liêng quyết đi tìm nguồn nước cứu dân. Sau thời gian dài tìm kiếm, một lần Lăk Liêng cứu một con lươn mắc kẹt trong khe đá. Con lươn trườn đi đâu Lăk Liêng liền theo đó, khi con lươn biến mất cũng là lúc tìm được hồ nước lớn, đó chính là Hồ Lăk ngày nay. “Lak” nghĩa là “hồ”.

Theo tiếng M’nông “Lak” nghĩa là “hồ”, “Đăk” nghĩa là là nước. Địa danh Đắk Lắk chính là chỉ Hồ Lăk.

Buôn Ma Thuột

Thành phố Buôn Ma Thuộc là thủ phủ của tỉnh Đăk Lăk. Xưa kia vùng đất này của người Ê Đê, chỉ có một buôn với khoảng 50 nhà dài, mỗi nhà có 30 đến 40 người nằm ở bên sông Ea Tam, tù trường là Ama Thuột cai quản. Người Ê Đê lấy tên của người tù trưởng đặt cho Buôn này, gọi là Buôn Ama Thuột, người Việt phiên âm Buôn này là Buôn Ma Thuột.

Sau này vùng này không chỉ có một Buôn, mà phát triển thành hàng chục Buôn, nhưng Buôn Ma Thuột vẫn là Buôn chính và có thế lực mạnh nhất trong vùng.

Cuối thế kỷ 19, người Pháp đến Tây nguyên, thủ phủ ban đầu đặt ở Bản Đôn (huyện Buôn Đôn ngày nay), rồi định mở rộng ra chiếm cả Cao nguyên Đắk Lắk. Tuy nhiên người dân nơi đây không theo Pháp, thủ phủ đặt ở Bản Đôn cách xa trung tâm, lại ở gần biên giới nên hay bị người Lào và người Cao Miên đến cướp bóc.

Người Pháp quyết định chọn đặt thủ phủ mới cho cao nguyên là ở Buôn Ma Thuột. Pháp vừa thương lượng vừa gây sức ép để Tù trưởng Ama Thuột phải đồng ý, đồng thời sẽ giúp bảo hộ cho Buôn của Ama Thuột, để buôn của ông cũng được hưởng nhiều quyền lợi khác. Cuối cùng Ama Thuột đồng ý cho người Pháp đặt cơ quan hành chính ở đây.

Ngày 22/11/1904, Hội đồng tối cao Đông Dương, toàn quyền Đông Dương thành lập Đại lý hành chính Đắk Lắk, và Buôn Ma Thuột được chọn làm thủ phủ của toàn vùng.

Tỉnh Kon Tum

Vùng đất của người Ba Na, xưa kia là vùng trũng dọc theo lưu vực sông Đăk Bla, có nhiều ao, có một hồ lớn (nay đã không còn) nên được người Ba Na gọi là Kon Tum. “Kon” nghĩa là buôn làng, “Tum” nghĩa là ao hồ.

Tỉnh Gia Lai

Xưa kia đây là vùng đất của người Gia Rai, tên Gia Lai là một tên gọi khác cũng chỉ người Gia Rai.

Thành phố Pleiku

Đây là thành phố thủ phủ của tỉnh Gia Lai, thuộc vùng đất của người Gia Rai. Xưa kia cả vùng Tây nguyên đều thuộc về Chiêm Thành, tiếng Gia Rai thuộc phân nhóm ngôn ngữ Chăm.

Theo nghiên cứu của Jaya Thiên thì trong Pleiku, từ “Ku” xuất phát từ cụm từ Chăm cổ “Yam Pom Ku”, trong đó “Yam” nghĩa là Thần; “Pom” có nghĩa là chủ, vua; “Ku” trong tiếng Chăm cổ cũng như tiếng Gia Rai cổ cùng ngữ hệ Nam Đảo có nghĩa là “Tôi”. Như vậy “Yam Pom Ku” có nghĩa là thần chủ của tôi, tức vị Thần bảo hộ cho vương quốc này.

Trong tiếng Chăm, Palei là làng. Người Chăm gọi làng này là Palei Yam Pom Ku tức “Làng thuộc thần chủ của tôi”. Người Gia Rai phiên âm là “Plơi Yang Po Ku”. Do cụm từ này khá dài để gọi địa danh, nên qua thời gian cụm từ dài này đọc ngắn lại thành “Plơi Ku” rồi thành “Pleiku”.

(Hết)

Trần Hưng

Xem thêm:

• Nguồn gốc tên gọi các địa danh ở Nam bộ (P1)

Mời xem video: