Thổ phỉ nhà Thanh ở Đại Nam (P1)

Vào thời nhà Nguyễn, các đám thổ phỉ từ nhà Thanh vượt biên giới cướp phá vùng biên giới, hình thành quân Cờ Đen, Cờ Trắng, Cờ Vàng. Sau này chỉ quân Cờ Đen hợp tác cùng nhà Nguyễn, trở thành đội quân chủ lực chống Pháp ở Bắc hà, lập nên chiến công lớn, đặc biệt là hai lần tiêu diệt 2 chỉ huy toàn quân Pháp ở Bắc Hà là Garnier và Rivière gây chấn động cả nước Pháp. Về nguồn gốc, thì đám quân phỉ này là tàn dư của quân Thái Bình thiên quốc và Đình Lăng quốc.

Đình Lăng quốc

Năm 1847 -1848 cuối thời vua Đạo Quang của nhà Thanh, hai tỉnh Quảng Tây và Quảng Đông bị mất mùa đói kém, giặc cướp nổi lên khắp nơi, nông dân cũng nổi dậy chống lại Triều đình.

Một nhóm nông dân nổi lên chống lại Triều đình nhưng thất bại, phải bỏ chạy trước sự truy lùng của quan quân, may mắn được Ngô Nguyên Thanh che chở mà thoát được.

Ngô Nguyên Thanh là người dân tộc Tráng ở châu Tân Ninh, phủ Nam Ninh, tỉnh Quảng Tây, sinh ra trong một gia đình khá giả và danh tiếng trong vùng.

Năm 1851, bị phát hiện giúp các nhóm quân truy nã, Ngô Nguyên Thanh phải bỏ trốn cùng nhóm người này, sau đó liên hệ với các nhóm quân nổi dậy khác thành lập “Toàn Thắng đường” do mình làm thủ lĩnh, đồng thời đổi tên thành Ngô Lăng Vân.

Năm 1852, Tri châu Tân Ninh đưa quân tấn công Toàn Thắng đường. Ngô Lăng Vân không thể chống lại phải bỏ chạy, chiêu nạp thêm quân nổi dậy, đến tháng 10 thì đem quân tấn công chiếm được châu Tân Ninh. Ông chọn thôn Lũng Phác làm căn cứ, kiểm soát cả hai phủ Nam Ninh và Thái Bình.

Năm 1854, một nhóm quân nổi dậy của Triệu Ứng Phương, Lục Thành Thái tấn công phủ Thái Bình nhưng thất bại, tàn quân còn lại gia nhập vào quân của Ngô Lăng Vân.

Quân Triều đình tiến đánh căn cứ Lũng Phác nhưng thất bại, sau đó phải hô hào các địa chủ giúp người và tiền của, cùng hợp sức tiến đánh căn cứ Lũng Phác. Ngô Lăng Vân phải đưa quân rút đến huyện Sùng Thiện củng cố lại lực lượng.

Đến tháng 7/1856, thấy lực lượng đã đủ mạnh, Ngô Lăng Vân đưa quân một lần nữa tấn công và chiếm được Tân Ninh.

Quan lại nhà Thanh tập trung quân của các địa phương lại cùng tấn công Tân Ninh vào tháng 10. Trước sự đông đảo của quân Thanh, Ngô Lăng Vân không thể chống lại phải đưa quân rút đến thôn Lũng La.

Sau một thời gian củng cố lực lượng, năm 1850, Ngô Lăng Vân lần thứ 3 đưa quân tấn công Tân Ninh. Sau khi chiếm được Tân Ninh, ông lại đưa quân đánh chiếm được phủ Thái Bình thuộc Quảng Tây, thông được biên giới với Đại Nam.

Đến tháng 1/1861, trên vùng đất đã chiếm được của mình ở Tân Ninh và Thái Bình, Ngô Lăng Vân xưng Vương và thành lập Đình Lăng quốc, khắc ấn “Đình Lăng ngọc tỷ”, triều đình đầy đủ bá quan văn võ. Quân sư bên cạnh Ngô Lăng Vân là Lương Quốc Trinh, Nguyên soái La Phẩm Quang chỉ huy toàn bộ quân đội.

Đình Lăng quốc là một vương quốc nằm ngay vùng biên giới giữa nhà Thanh và Đại Nam.

Cuộc chiến với quân Triều đình nhà Thanh

Tháng 6/1861, nhà Thanh đưa quân tấn công Đình Lăng quốc, các trận đánh diễn ra rất ác liệt. Quân của Đình Lăng quốc cố gắng giữ vững khiến quân Thành không tiến vào được.

Cuộc chiến kéo dài từ tháng 6/1861 đến tháng 2/1862 thì quân Thành tràn được vào trong, quân sư Lương Quốc Trinh và Nguyên soái La Phẩm Quang tử trận, Ngô Lăng Vân đưa toàn quân rút đến căn cứ Lũng La.

Tháng 11/1862, quân Thanh tiến đánh căn cứ Lũng La. Quân của Ngô Lăng Vân lợi dụng địa hình hiểm trở phòng thủ, quân Thanh không tiến vào được thì vây chặt xung quanh, tuyệt đường cung cấp lương thực.

Không có nguồn cấp lương thực, tháng 1/1863, Ngô Lăng Vân giao cho con trai là Ngô Á Chung ở lại phòng thủ giữ căn cứ, còn mình cùng một số quân sĩ mở đường máu thoát ra ngoài nhằm tìm sự giúp đỡ của các cánh quân khác. Tuy nhiên Ngô Lăng Vân bị trúng phục binh quân Thanh và tử trận.

Diệt được chủ tướng, tháng 2/1863, quân Thanh dốc toàn lực lấn công vào căn cứ Lũng La, nhiều tướng lĩnh của quân nổi dậy tử trận, Ngô Á Chung cố sức mở được con đường máu chạy thoát ra ngoài.

Các tướng sĩ của Đình Lăng quốc bị lạc không liên lạc được với nhau. Ngô Á Chung đưa số quân của mình đi theo sông đến phủ Quy Thuận ở núi Tam Đài (nay là huyện Tĩnh Tây), cùng hội với quân nổi dậy ở vùng này.

Ngô Á Chung tiếp tục duy trì Đình Lăng Quốc, xưng là Ngô vương. Các tướng sĩ khác cũng tìm được đến đây như Hoàng Sùng Anh, Lưu Vĩnh Phúc.

Năm 1864, cuộc khởi nghĩa lớn nhất chống lại Triều đình nhà Thanh lúc đó là Thái Bình thiên quốc thất bại. Tàn quân cũng chạy đến gia nhập vào quân của Đình Lăng Quốc giúp Đình Lăng quốc ngày càng mạnh, hoạt động khắp vùng Quảng Tây khiến quan quân nhà Thanh không thể làm gì.

Chạy đến Đại Nam

Thời gian này quân của Đình Lăng quốc cũng nhiều lần vượt biên giới tràn vào Đại Nam cướp phá, quân địa phương ở Đại Nam không thể chống nổi, Triều đình nhà Nguyễn phải đưa quân chủ lực đi đánh dẹp rất vất vả.

Tháng 8/1868, nhà Thanh dốc toàn lực tấn công Đình Lăng quốc. Ngô Á Chung thất trận phải mang toàn quân qua biên giới chiếm giữ vùng Cao Bằng của Đại Nam. Tại Cao Bằng, Ngô Á Chung đổi tên thành Ngô Côn nhằm tránh sự truy lùng.

Lúc này ở Lạng Sơn có ngôi chợ rất sầm uất giàu có là chợ Kỳ Lừa. Ngô Á Chung cho quân từ Cao Bằng đánh sang Lạng Sơn nhằm có nguồn của cải từ khu chợ này.

Bấy giờ cả nhà Thanh và nhà Nguyễn đều biết Ngô Côn chính là Ngô Á Chung. Hai nước thành lập một liên quân chống phỉ đặt dưới dự chỉ huy của Đề đốc Quảng Tây là Phùng Tử Tài.

Quân Thanh tràn qua biên giới tiến đánh, Ngô Á Chung đưa quân chạy đến Bắc Ninh.

Đến giữa năm 1869, Tổng đốc Bùi Tuấn và Tuần phủ Ông Ích Khiêm chỉ huy quân Đại Nam tiêu diệt được Ngô Á Chung tại Bắc Ninh.

Sau khi Ngô Á Chung chết, các đám thổ phỉ tan rã, quân Thanh nhanh chóng rút về nước, quân Đại Nam cũng không còn tập trung tiễu trừ nữa.

Các thủ lĩnh tập hợp quân của mình hình thành các đội quân Cờ Đen, Cờ Trắng, Cờ Vàng hoành hoành ở miền bắc.

(Còn nữa)

Trần Hưng

Xem thêm:

• Người Trung Quốc nương nhờ Đại Việt, tham gia chống ngoại xâm
• Hậu duệ Mai An Tiêm nổi danh cả văn lẫn võ thời Hậu Lê

Mời xem video: