Trí tuệ cổ nhân: Biết được chỗ thiếu sót mới là người cao minh

Lão Tử bàn rằng: “Tri nhi bất tri, thượng hĩ; bất tri nhi tri, bệnh dã.”, đại ý là biết bản thân còn chỗ nào không biết thì đó chính là cao minh, không biết mà tự cho là mình biết thì đây thực sự là tai hại.

Triết gia Hy Lạp cổ Socrates nổi tiếng về tri thức cũng khiêm tốn nhận rằng mình còn kém hiểu biết. Khổng Tử thì dạy rằng: “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri dã”, biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, đây mới thực sự là biết. Trang Tử cũng nói: “Ngô sinh dã hữu nhai, nhi tri dã vô nhai”, sinh mệnh của con người là hữu hạn, nhưng những điều cần học lại vô cùng vô tận.

Một người nếu không biết mà cho là biết, tự cho mình là đúng, nói lời vô căn cứ, suy nghĩ phiến diện, nhỏ thì sẽ phô trương bản thân, hùa theo lấy lòng; lớn thì sẽ làm hại người vô số. Người làm thầy, không biết mà cho là biết tất sẽ dẫn học trò đi lạc đường; người có quyền, không biết mà cho là biết tất sẽ làm hại bách tính thiện lương.

Không biết mà cho mình là biết, đây là một trong những nhược điểm của nhân tính. Biểu hiện của nó là cố chấp, khăng khăng giữ ý mình. Còn bậc trí giả e sợ bản thân không thể nhìn thấy chỗ thiếu sót của mình cho nên họ luôn tìm kiếm và cải sửa lại bản thân. Nhờ đó mà bậc trí giả không bị chỗ thiếu sót quấy nhiễu. Trái lại, người thường e sợ chỗ thiếu sót của mình bị bại lộ, cả ngày đều lo cách che đậy thiếu sót mà hoảng loạn thì đó mới là người vô minh. Con người nên có nhận thức đúng đắn đối với những thiếu sót của bản thân mình và dũng cảm đối mặt với điều ấy, như thế mới tránh được tai họa về sau.

Sách “Hoài Nam Tử” ghi lại câu chuyện “Tần Mục Công binh bại” để làm rõ lời của Lão Tử như sau:

Tần Mục Công chuẩn bị đi đánh nước Trịnh.

Đại phu Kiển Thúc can ngăn Tần Mục Công, nói:

“Không thể làm như vậy. Muốn tập kích nước Trịnh thì binh xe hành quân không được vượt quá một trăm dặm, và binh lính hành quân không được vượt quá ba mươi dặm, như vậy thì mới không bị bại lộ, quan binh và quân đội mới không bị quá mệt nhọc, quân nhu cũng không đến mức cạn kiệt, bách tính ở trong nước cũng không kiệt sức. Hiện giờ quân đội phải hành quân mấy ngàn dặm, lại còn phải nhiều lần vượt qua lãnh thổ của chư hầu khác, không biết tấn công nước Trịnh theo cách này có khả thi không.”

Tần Mục Công không nghe theo ý kiến của Kiển Thúc, quyết điều quân đánh chiếm nước Trịnh. Kiển Thúc đành phải đi tiễn biệt quân binh, khoác áo tang mà khóc lóc.

Quân đội Tần Mục Công dưới sự dẫn dắt của ba tướng lớn là Mạnh Minh, Tây Khất Thuật và Bạch Ất Bính tiến về phía đông qua kinh đô nhà Chu. Khi đến đất Hoạt, nhà buôn nước Trịnh là Huyền Cao thấy quân Tần tập kích nước mình, vội mang 20 con trâu dâng cho quân Tần, giả là vâng mệnh Trịnh Văn Công đến đón và phao tin nước Trịnh đã phòng bị rồi.

Ba vị tướng lĩnh của nhà Tần cho rằng sự tình đã bị bại lộ, bàn bạc với nhau: “Quân ta đi cả ngàn dặm đến tập kích nước họ, còn chưa đến đích mà nước Trịnh đã biết rồi. Như vậy họ nhất định là đã có sự phòng bị, xem ra chúng ta không thể tiếp tục được nữa.” Thế là ba người họ dẫn quân quay trở về.

Đúng lúc ấy, Tấn Văn Công vừa mới qua đời, còn chưa chôn cất xong. Chủ soái của quân Tấn là Tiên Chẩn đã nói với Tấn Tương Công là con của Tấn Văn Công:

“Trước kia tiên vương cùng Tần Mục Công có quan hệ tốt, thiên hạ không ai không biết. Hiện giờ tiên vương qua đời, nước Tần không phái người đến phúng viếng mà còn không xin mượn đường, tự ý đi qua để tấn công nước Trịnh. Thỉnh xin dẫn quân phục kích họ.”

Tấn Tương Công đồng ý làm theo.

Vì thế Tiên Chẩn đã dẫn quân đến gặp quân Tần tại Hào Sơn. Sau một trận giao tranh, quân của Tiên Chẩn đã đánh bại quân Tần, bắt sống được ba tướng quân nhà Tần và thắng lợi trở về. Tấn Tương Công vốn định giết chết ba tướng nhưng mẹ ông cho rằng giết họ như thế là bất nhân nên đã thả ba vị tướng này về.

Tần Mục Công sau khi nghe được tin quân đội bị thất bại thảm hại thì mặc trang phục tang đi đến tổ miếu khóc.

Vậy nên, ở phương diện trị quốc, nếu cứ cố chấp, không biết mà tự cho là mình biết thì đây thực sự là tai hại.

Theo Vision Times tiếng Trung
Tác giả: Thân Tư Minh
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Cuộc nói chuyện “tưởng tượng” giữa Lão Tử và Socrates

Mời xem video: