Trí tuệ cổ nhân: Ý chí hướng về đạo, nền tảng đặt ở đức

Trong “Luận ngữ – Thuật nhi”, Khổng Tử dạy: “Lấy đạo làm chí hướng, lấy đức làm nền tảng, lấy nhân nghĩa làm điểm tựa thì sẽ tinh thông lục nghệ.” Lời ngắn gọn là thế nhưng chứa đựng quan điểm giáo dục và tu dưỡng sâu xa.

“Đạo”, “đức”, “nhân nghĩa”, “lục nghệ” được nêu ra chính là những điều mà Khổng Tử dạy cho học trò của mình. “Đạo” là con đường để con người tìm thấy sự hài hòa và hợp nhất với vũ trụ. “Đức” chính là nền tảng nuôi dưỡng mọi hành vi, lời nói, từ đó hình thành nhân cách. Tâm hướng về đạo, giữ cho lòng mình trong sáng bằng đức, rồi mới nương tựa vào nhân nghĩa. Cuối cùng mới rèn luyện lục nghệ – tức sáu bộ môn bao gồm lễ, nhạc, xạ, ngự, thư, số.

Ngay từ khi 15 tuổi, Khổng Tử đã đặt ý chí vào việc học tập và cầu đạo, cầu đạo mà đắc được thì chính là đức. Người nhân nghĩa với tâm đức vẹn toàn dốc lòng dốc sức học đạo thì đức sẽ thấm nhuần vào trong tâm. Tiếp theo là chăm chỉ rèn luyện lục nghệ thì không những sẽ thành tài mà còn có thể nâng cao đức.

Nếu coi việc học chỉ là để thành danh, thành đạt, thì chẳng khác nào xây một tòa nhà trên cát. Nhưng nếu bắt đầu từ đạo và đức, thì mọi kỹ năng, mọi tài nghệ sẽ trở thành những viên gạch vững chắc góp phần dựng nên một nhân cách trọn vẹn.

Trong sách “Thế thuyết tân ngữ” có chép chuyện Tống Thế Lâm – một người cùng thời với Tào Tháo. Tống Thế Lâm là người Nam Dương, cuối thời Đông Hán. Ông vốn không ưa cách cư xử của Tào Tháo nên không muốn kết giao.

Sau này, khi Tào Tháo làm quan đến chức Tư Không, nắm trong tay quyền lực của triều đình, Tào Tháo đã nói với Tống Thế Lâm rằng: “Bây giờ thì chúng ta đã có thể kết giao được chưa?” Nhưng Tống Thế Lâm vẫn từ chối rằng: “Ý chí của tùng bách vẫn còn đó”.

“Ý chí của tùng bách” chính là để chỉ khí chất kiên trinh không thay đổi của con người.

Người quân tử khi đã chọn con đường nhân nghĩa và giữ cho mình một nền tảng đạo đức, thì quyền lực hay lợi lộc cũng không thể làm thay đổi chí hướng. Đó chính là minh chứng cho tinh thần mà Khổng Tử đề cao: chí đặt ở đạo, đức làm gốc, không lung lay trước thời cuộc.

Ngày nay ở trường, học sinh được học nhiều môn học khác nhau: Toán, Văn, Ngoại ngữ, Khoa học tự nhiên, Khoa học xã hội, Nghệ thuật, Thể thao… Mỗi môn đều có giá trị riêng, bổ sung cho nhau, tuy nhiên câu hỏi đặt ra là: Triết lý giáo dục của chúng ta là gì? Chúng ta mong muốn đào tạo ra thế hệ học sinh như thế nào?

Nếu lục nghệ thời cổ gồm lễ, nhạc, xạ, ngự, thư, số thì ngày nay, những “nghệ” mới chính là khoa học, công nghệ, ngôn ngữ, nghệ thuật, thể thao…

Sự khác biệt căn bản nằm ở chỗ: tài nghệ chỉ giúp con người “có thể làm”, còn đạo đức mới quyết định con người “nên làm gì” và “làm như thế nào”. Nói cách khác, kỹ năng là đôi cánh, nhưng đạo đức mới là phương hướng. Nếu có cánh mà không có phương hướng, con người sẽ dễ lạc lối. Bởi vậy giáo dục cần song hành giữa tri thức, kỹ năng và nhân cách.

Trong một xã hội phát triển nhanh chóng, khi tri thức và kỹ năng được đề cao, thì việc giữ cho mình một nền tảng đạo đức, một chí hướng phụng sự xã hội càng trở nên quan trọng. Bởi cuối cùng, một con người được tôn trọng không chỉ vì tài năng, mà còn vì cái tâm, cái đức mà họ để lại cho đời.

Dựa theo “Tinh giải luận ngữ: Chí vu đạo, cứ vu đức“
Đăng trên ChanhKien.org
Ninh Sơn biên tập

Xem thêm:

• Sự tu dưỡng của cha mẹ ảnh hưởng đến nhân cách của con cái

Mời xem video: