Opera Die Fledermaus: Hài kịch của những âm mưu và nhầm lẫn

Die Fledermaus (Tạm dịch: Con dơi) là vở operetta nổi tiếng nhất của nhà soạn nhạc người Áo, Johann Strauss II, được viết vào năm 1874. Tác phẩm này là đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của “ông hoàng nhạc waltz”.

Khác với đồng nghiệp Jacques Offenbach, người đem lại hơi thở bình dân cho các vở operetta (một loại opera), Johann Strauss II đã đem đến cho khán giả sự uyển chuyển của những khúc waltz vốn là sở trường của ông trong Die Fledermaus. Điều này được thể hiện rõ nhất ở phần overture, tức khúc dạo đầu, của tác phẩm. Các khúc waltz hiển hiện rõ ràng, lúc vui vẻ, tươi mới, lúc suy tư, trầm lắng. Với “Die Fledermaus”, Johann Strauss II đã mang đến cho nước Áo một phong cách nhạc kịch hoàn toàn mới vào thời bấy giờ.

Die Fledermaus là tác phẩm chiếm vị trí độc nhất trong danh mục opera tiêu chuẩn. Nó không chỉ là một ví dụ rực rỡ cho “kỷ nguyên vàng” của operetta tại Vienna, mà còn là đại diện duy nhất của thời kỳ đó vẫn luôn xuất hiện trên sân khấu. Bấy giờ, hầu như ai cũng đều yêu thích Fledermaus.

Vậy tại sao Die Fledermaus lại có sức hấp dẫn đến như vậy? Đầu tiên tất nhiên phải kể đến những giai điệu tuyệt vời của Strauss. Bạn có thể vẫn sẽ ngân nga chúng khi rời khỏi nhà hát.

Điều tiếp theo tạo nên sức hút của Die Fledermaus chính là nội dung của tác phẩm. Câu chuyện của Die Fledermaus có thể tự nó đứng vững như một vở hài kịch tuyệt vời, được xây dựng dựa trên rất nhiều yếu tố hài kịch kinh điển như ngụy trang, âm mưu và nhầm lẫn.

Yếu tố thứ ba và có lẽ quan trọng hơn cả, là việc khán giả thời bấy giờ có thể nhìn thấy chính họ bên trong Die Fledermaus. Vào cuối thế kỷ 19, người ta bắt đầu chứng kiến sự phát triển của trường phái Verismo (Tạm dịch: Chân thực), trường phái thiên về câu chuyện gần gũi và chân thực với cuộc sống, hơn là kể về những vị vua, hoàng hậu và quý tộc như trong các vở opera trước đó. Các nhân vật trong Die Fledermaus về cơ bản có lối sống, cách ăn mặc cũng như hành xử giống với các khán giả đang theo dõi vở opera.

Strauss bắt đầu sáng tác Die Fledermaus trước khi thị trường chứng khoán sụp đổ năm 1873, khiến cho nền kinh tế rơi vào suy thoái sâu sắc. Die Fledermaus đã gợi cho khán giả sự hoài cổ về một thời gian huy hoàng và giàu sang. Tâm điểm của tác phẩm là một vũ hội hóa trang, một hình thức giải trí đã giảm đáng kể sau khi thị trường chứng khoán sụp đổ. Mặt khác, tác phẩm phản ánh một hình ảnh của riêng nó, với sự vui chơi phù phiếm của một xã hội đang xuống cấp nghiêm trọng, khi rượu mạnh được tìm đến như một thú vui để giải khuây. Đằng sau lớp áo văn minh của xã hội, người ta vẫn nhìn thấy những mặt trái muôn thuở của con người…

Có thể cuộc sống được miêu tả trong Die Fledermaus không tồn tại mãi, nhưng giai điệu tuyệt vời của Strauss sẽ vẫn ghi dấu trong lòng những khán giả được thưởng thức tác phẩm này.

Các nhân vật trong tác phẩm

• Gabriel von Eisenstein (Giọng Tenor hoặc Baritone) – Một người đàn ông giàu có thích giải trí
• Rosalinde (Giọng Soprano) – Vợ của Eisenstein
• Frank (Giọng Baritone) – Quản lý nhà tù
• Orlofsky (Giọng Mezzo-Soprano) – Hoàng tử người Nga
• Alfred (Giọng Tenor) – Giáo viên dạy hát
• Falke (Giọng Baritone) – Công chứng viên, bạn của Eisenstein
• Blind (Giọng Tenor) – Luật sư
• Adele (Giọng Soprano) – Hầu gái của Rosalinde
• Ida (Giọng Soprano) – Chị của Adele
• Frosch (Vai diễn nói) – Cai ngục

Nội dung vở operetta Die Fledermaus

Overture (Khúc dạo đầu)

Khúc dạo đầu của Die Fledermaus là một trong những giai điệu nổi tiếng nhất trong lịch sử sân khấu nhạc kịch và nó thường xuyên được biểu diễn như một khúc hòa tấu độc lập. Nó bao gồm một số giai điệu sẽ được trình diễn trong suốt vở operetta.

Hồi 1

Căn hộ của Eisenstein

Vienna, vào một ngày cuối năm… Bên ngoài căn hộ của Eisenstein, giáo viên dạy hát Alfred bước tới. Anh ta từng yêu Rosalinde, người hiện đã là vợ của Gabriel von Eisenstein.

Bên trong căn hộ, Adele, người hầu gái của Eisenstein, nhận được một lá thư từ chị gái Ida, mời cô đến buổi dạ hội của hoàng tử Orlofsky. Vui mừng vì điều đó, Adele đã tìm cách nói dối cô chủ Rosalinde rằng người cô của mình đang bị ốm nặng để xin nghỉ một buổi tối. Tuy nhiên, Rosalinde không đồng ý.

Alfred xuất hiện, và bày tỏ tình yêu chưa nguôi của mình với Rosalinde, nhưng cô đã kháng cự lại. Người giáo viên dạy hát bắt đầu hát một khúc nhạc chiều để thổ lộ tình cảm của mình. Nghe thấy ai đó đang tới, Rosalinde yêu cầu Alfred dời đi, tuy nhiên anh ta vẫn níu kéo bằng cách xin được quay trở lại.

Eisenstein, chồng Rosalinde về nhà từ tòa án cùng Blind. Eisenstein bị kết án 8 ngày tù bắt đầu từ buổi tối hôm đó, vì xúc phạm một quan chức. Bản án này xảy ra một phần do sự bất lực của Blind, luật sư bào chữa cho Eisenstein. Eisenstein đã giận dữ đuổi Blind đi.

Falke, bạn của Eisenstein tới nói chuyện riêng với Eisenstein, thuyết phục anh ta trì hoãn bản án tới buổi sáng để tham dự buổi dạ hội của hoàng tử Orlofsky. Falke bảo Eisenstein hãy mang theo chiếc đồng hồ bỏ túi của mình để quyến rũ các cô gái.

Tận dụng cơ hội Eisenstein đi thay đồ, Falke lại nói chuyện riêng với Rosalinde, mời cô tham dự buổi dạ hội, và nói rằng nếu cô hóa trang để chồng không nhận ra, thì cô sẽ thấy Eisensteins hư đốn như thế nào. Rosalinde không thích ý tưởng của Falke.

Tuy nhiên, khi chứng kiến Eisenstein trong bộ đồ bảnh bao từ giã vợ và giả vờ rằng mình sẽ đi tới nhà tù, Rosalinde thay đổi ý định. Cô cũng cho phép người hầu gái Adele được “đi thăm bà cô của mình”.

Alfred tới và Rosalinde đã cho phép anh ta vào nhà trong khi chỉ có một mình. Nhưng cuộc nói chuyện của họ lại bị gián đoạn bởi Frank, người quản lý nhà tù. Ông ta tới để áp giải Eisenstein thực hiện bản án 8 ngày.

Để tránh cho danh dự của Rosalinde khỏi bị ảnh hưởng, Alfred đã đồng ý giả vờ làm Eisenstein và đi cùng với Frank.

Hồi 2

Tại biệt thự nghỉ dưỡng của Orlofsky

Trong căn phòng dạ hội, các vị khách mời đang kháo nhau về chủ nhân của bữa tiệc, hoàng tử Orlofsky – người luôn hào phóng vung tay để ai đó có thể giúp ông ta tiêu khiển, nhưng luôn không tìm được thứ đáng cười. Trong khi đó, Orlofsky đang suy ngẫm về Falke, người đã hứa hẹn một trò vui vào dịp này.

Adele tới dạ hội, trong sự bất ngờ của chị gái Ida, một vũ công có tiếng. Ida nói rằng cô chưa bao giờ viết thư mời Adele cả. Tuy nhiên, Ida cũng tạo điều kiện cho Adele, và hóa trang cô thành một diễn viên người Nga có tên là Olga.

Eisenstein tới, hóa trang là một người Pháp lịch thiệp. Eisenstein được giới thiệu với Olga, nhưng lại bối rối vì trông cô rất giống với người giúp việc Adele của mình.

Frank cũng tới trong vỏ bọc của một người Pháp, cố gắng tạo ấn tượng với Ida và “Olga”, nói rằng ông ta là một nhà sản xuất kịch. Frank nhanh chóng làm quen với Eisenstein. Cả hai che giấu danh tính của mình bằng cách lặp lại các cụm từ thông dụng tiếng Pháp. Tất nhiên, vì cả hai đều không biêt tiếng Pháp nên họ đều bị đánh lừa.

Cuối cùng, Rosalinde tới, hóa trang là một nữ bá tước Hungary. Cô nhận ra ngay chồng của mình là Eisenstein đang quyến rũ một người phụ nữ khác – “Olga”. Rosalinde bực bội cất giọng hát một khúc ca đầy cảm xúc.

Thất bại với Olga, Eisenstein bắt đầu quay qua quyến rũ Rosalinde. Nhân cơ hội đó, Rosalinde đã giữ lấy chiếc đồng hồ của chồng mình để làm bằng chứng.

Đêm khuya, Falke bắt đầu kể với mọi người trong dạ tiệc về trò đùa mà Eisenstein đã từng dùng để chơi khăm mình: Một đêm nọ, anh ta đã hóa trang thành một con dơi để đi dạ tiệc cùng Eisenstein. Sau khi buổi tiệc kết thúc, Falke cùng Eisenstein quay về. Nhưng Falke đã say quá đỗi, còn Eisenstein thì để mặc người bạn thân của mình ở giữa đường. Sáng hôm sau, Falke trong trang phục con dơi (tên của tác phẩm này) ngủ trên đường trở thành trò cười của toàn Vienna. Người ta gọi Falke là “Tiến sĩ Falke” (giống như tiến sĩ Frankenstein, người đã tạo ra những con quái vật trong truyện kinh dị).

Đám đông uống và vui vẻ thâu đêm. Eisenstein cố gắng lấy lại đồng hồ từ tay “nữ bá tước Hungary” nhưng không thành. Khi đồng hồ chỉ 6 giờ sáng, Eisenstein phải rời tiệc và đi vội tới nhà tù.

Hồi 3

Trong nhà tù của Frank

Người cai ngục Frosch cảm thấy phiền muộn vì quản lý Frank đến trễ. Trong khi đó, người ở xà lim 12 cứ liên tục hát mãi không dừng.

Frank tới, vẫn còn lơ mơ trong men say của buổi dạ tiệc. Ida và Adele tới, theo chỉ dẫn của Falke về “nhà sản xuất kịch” từng xuất hiện trong dạ tiệc. Adele hy vọng Frank sẽ giúp cô thực hiện ước mơ sân khấu, nhưng ông ta đuổi họ đi.

Eisenstein tới để nhận bản án, trong sự ngạc nhiên của Frank. Ông ta nói rằng có một người đàn ông đã ở trong căn hộ của Eisenstein khi ông tới, đang nói chuyện cùng Rosalinde và tự nhận là Eisenstein – chồng cô. Trong khi đó, luật sư Blind tới, nói rằng ông ta đã được người ở xà lim 12 gọi đến để xử lý một vụ bắt nhầm.

Quyết tâm làm rõ việc này, Eisenstein lấy áo khoác, kính và tóc của Blind để giả dạng là luật sư, tới xà lim 12. Đúng lúc này, Rosalinde cũng chạy tới, gặp Blind (Eisenstein giả dạng) và yêu cầu thả Alfred, đồng thời yêu cầu “Blind” xử lý ly dị đối với người chồng hư đốn của cô là Eisenstein. Tuy nhiên, Rosalinde đã bị bất ngờ khi luật sư “Blind” lại đứng về phía Eisenstein.

Cởi bỏ hóa trang, Eisenstein buộc tội Rosalinde không chung thủy. Và chính lúc đó, anh ta cứng họng khi Rosalinde lấy chiếc đồng hồ của mình ra. Cả hai nhận ra rằng họ đều đang đi vào ngõ cụt, thú nhận họ vẫn còn yêu nhau, và cảm thấy ly dị là một việc đáng xấu hổ.

Falke tới, trong tâm trạng đắc thắng, muốn nhìn thấy kết quả bi đát của vở kịch do chính tay mình đạo diễn để trả thù lần chơi khăm của Eisenstein. Anh ta đã sắp xếp tất cả, từ lá thư dành cho cô hầu gái Adele, tới việc Eisenstein trốn đi dạ tiệc, và Rosalinde hóa trang thành nữ bá tước.

Tuy nhiên, khi Falke bước vào, anh ta lại chứng kiến cảnh hai vợ chồng Eisenstein đang ở trong vòng tay nhau. Falke thất vọng than thở về cố gắng vô ích của mình, và cho rằng cuộc đời mình là một sự thất bại.

Hoàng tử Orlofsky cùng các vị khách trong buổi tiệc tới, vừa đúng dịp để nghe được toàn bộ câu chuyện, cùng sự thất bại của trò “tiêu khiển” mà Falke đã hứa. Lần đầu tiên, Orlofsky bật cười. Orlofsky hứa sẽ tài trợ cho sự nghiệp diễn viên của Adele, và tất cả mọi người vui vẻ cất tiếng hát.

* Tóm lược vở diễn tham khảo từ nhà hát Opera Metropolitan.

Tham khảo vở Opera:

Huy Minh

Xem thêm: