Ukraine: Chính thống giáo UOC bị vũ nhục và một tương lai ảm đạm

“Của Caesar, trả về Caesar; của Thiên Chúa, trả về Thiên Chúa.” — Thánh Kinh

Những cảnh cả đoàn tu sỹ già khọm 75–80 tuổi bị mặc kệ ngoài đường gần 3 tiếng đồng hồ không thèm tiếp đón, những lối hành xử khinh rẻ ra mặt, những cảnh côn đồ xông vào tu viện và đánh đập tu sỹ, v.v. Những gì mà giới quan chức chính quyền Zelensky đang đối đãi với Giáo hội Chính thống UOC phải chăng báo hiệu một tương lai ảm đạm của giáo hội này?

Tôi từng chứng kiến một học giả phán những câu như, “Mới hôm qua người ta gọi mình bằng ‘thằng’, nay chỉ cần cạo đầu, mặc bộ đồ [tu sỹ] tự nhiên được gọi bằng ‘thầy’.” Những phát ngôn tương tự của học giả ấy đã bị một tổ chức tôn giáo cho rằng đó là vũ nhục họ.

Kỳ thực, nếu nghĩ kỹ, thì câu bình luận đó không hẳn là sai trong một số tình huống cụ thể. Nhưng mà học giả này đã bị đủ loại sức ép, cuối cùng phải đến tận nơi của giáo hội để xin lỗi. Xin lỗi công khai, có đăng video xin lỗi trên mạng xã hội.

Tôi cũng từng chứng kiến người ta gán ghép những tội như là loạn luân cho một người thuộc tín ngưỡng, một cụ già cỡ 90 tuổi. Ầm ỹ trên các phương tiện truyền thông cả nửa năm đến gần một năm trời. Cụ già sau đó bị công an bắt, giam một thời gian, rồi chịu án tại ngoại. Tất nhiên, những cáo buộc vũ nhục như loạn luân gì đó đến tận bây giờ vẫn không có bằng chứng. Và có lẽ mãi mãi sẽ không có bằng chứng.

Nhưng những người vu khống ông cụ 90 tuổi ấy bằng miệng lưỡi độc ác đó không bị sao cả.

Chỗ khác biệt ở đây là gì? Tại sao nói đúng thì bị xử lý, mà nói sai thì lại không sao?

Không phải luật pháp không có. Mà là cơ quan thực thi luật pháp đứng ở phe nào.

Nếu một nhóm tôn giáo bị vũ nhục thậm tệ, nhưng mà những kẻ vũ nhục họ vẫn khỏe re. Thế thì đó là những dấu hiệu cho thấy, nhóm tôn giáo này phải đương đầu với tương lai thật sự rất không dễ chịu.

Bài viết này là một hình thức báo cáo về vấn đề đàn áp tôn giáo —vấn đề nhân quyền— ở Ukraine đang diễn ra kịch liệt những ngày này. Vấn đề này bị chủ đề chiến tranh che lấp trên các phương tiện truyền thông.

Đàn áp tôn giáo đang diễn ra ở Ukraine

Cả chục cụ tu sỹ râu tóc bạc phơ, nhiều cụ cỡ 75–80 tuổi, ăn mặc chính thức theo nghi lễ cao nhất, đã đến văn phòng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ở thủ đô Kyiv hôm 20/3. Kết quả: Các cụ đứng ngoài đường, không nước nôi, không ghế ngồi.

Thậm chí có người thấy tội nghiệp các cụ quá, mang cái tấm lót để các cụ có thể đặt lên bệ đá để ngồi, thì bảo vệ lập tức ra chặn lại, không cho.

Suốt gần 3 giờ đồng hồ lơ vơ ngoài đường, khi số người giống như phóng viên tới quay phim trở nên hơi đông lên một chút, thì đột nhiên còi báo động vang lên, và những người bảo vệ đến xua đuổi các cụ rời đi vì lý do an ninh. Như trong video chỉ ra thì hồi còi hú đó chỉ đúng 14 phút là xong, ám chỉ đó là còi hú giả. (Lần ông Biden tới thăm vừa rồi, Kyiv cũng hú còi báo động tương tự, mặc dù không có Nga tấn công.)

Có thể thông cảm cho ông tổng thống nếu ông bận rộn vì các vấn đề như chiến tranh, tham nhũng, v.v. Nhưng mà, cách ông đối xử với một tôn giáo ảnh hưởng bậc nhất Ukraine với hàng triệu tín đồ như thế này, thì quả là có chuyện gì đó rồi.

Theo video, hành động này của ông Zelensky có thể miêu tả bằng từ: “trắng trợn vũ nhục.”

Tại sao các cụ già râu bạc lại đến đó? Các cụ muốn đề đạt điều gì lên chính quyền Zelensky?

Nếu các bạn hơi hơi quan tâm đến tình hình Ukraine trong những ngày hôm nay —đây không phải là nói về những tuyên truyền trên những cái gọi là ‘hãng truyền thông lớn’ do các phe chính trị kiểm soát, mà là nói tình hình thực tế— thì các bạn sẽ hiểu đây là chuyện gì, vì vấn đề đàn áp Giáo hội Chính thống UOC bây giờ đã tràn khắp mạng xã hội tiếng Ukraine rồi.

• Tham khảo: UOC (УПЦ theo tiếng Ukraine) trên Youtube và Twitter.

Các cụ là những người vẫn sống ở Tu viện Các hang động (Kyiv Pechersk Lavra) từ năm 1988, khi tu viện này được chính quyền Liên Xô thời Mikhail Gorbachev trả cho Chính thống Giáo, tôn giáo cổ xưa của vùng đất này, và là người chủ đích thực của tu viện này, vốn là một trong những biểu tượng của Chính thống Giáo Đông phương.

Các cụ là những người đứng lên quyên góp và hồi sinh tổ hợp tu viện này từ đống đổ nát thê thảm, hậu quả của cái gọi là “quốc hữu hóa” để làm “viện bảo tàng” của Xô Viết khoảng 100 năm trước (rất dễ thấy trong video), rồi các cụ tu sửa và xây dựng nó trở thành di tích văn hóa 1.000 tuổi được UNESCO xếp hạng, trở thành một nơi hành hương của các Kitô hữu, và đẹp như trong truyện cổ tích mà chúng ta đang thấy hiện nay.

• Ukraine: Tu viện Kyiv Pechersk Lavra hồi sinh nhờ tu sỹ Giáo hội Chính thống UOC
• Luật sư: Chính quyền Ukraine cần trả tu viện Kyiv Pechersk Lavra cho Giáo hội UOC

Nhưng bây giờ, các cụ là những người bị chính quyền ra lệnh trục xuất khỏi nơi ở 35 năm của mình. Cho nên các cụ muốn tới gặp chính quyền để làm rõ vấn đề. 

Nội dung vấn đề cần làm rõ, tức là điều mà các cụ muốn nói chuyện với người của chính quyền, kỳ thực rất đơn giản. Nó liên quan đến cái lý do mà chính quyền căn cứ vào đó để trục xuất các cụ.

Tựu chung có 2 lý do mà thôi. Một là lý do được nói trên các phương tiện truyền thông, đó là UOC là thân Nga, bất chấp sự thật rằng UOC về mặt danh chính ngôn thuận vẫn là giáo hội đăng ký hợp pháp ở Ukraine. Hai là lý do viết trên văn bản lệnh trục xuất, đó là thời hạn “thuê miễn phí” của các cụ đã hết, và các cụ phải rời đi trước ngày 29/3. Tính từ ngày ghi trên lệnh là 10/3, thì tức là sau 19 ngày, chỉ hơn 2 tuần. Không báo trước, không đàm phán, không gia hạn.

UOC đã làm tất cả những gì có thể để chứng minh sự trong sạch của mình

Nếu các phương tiện truyền thông trong nước Ukraine (mà phần lớn đã nằm trong kiểm soát của chính quyền Zelensky, sau những nỗ lực dưới chiêu bài vì chiến tranh) liên tục chụp mũ nói UOC là thân Nga, thế thì UOC có thể làm gì bây giờ?

Họ đã làm tất cả những gì có thể.

Sau khi Thượng phụ Kirill của Moscow ủng hộ Tổng thống Nga Vladimir Putin, thì UOC cùng tất các giáo xứ của mình tuyên bố cắt đứt với Nga.

UOC ra mặt ủng hộ Ukraine trong chiến tranh, dốc túi đưa hàng triệu USD cho quân đội Ukraine, cầu nguyện cho các chiến binh của Ukraine. UOC cũng cho biết hàng trăm tu viện của họ bị Nga bắn phá. Họ phản đối Nga. Trong video sau đây chỉ ra rõ ràng lựa chọn của UOC là đứng về phía người dân Ukraine.

Video 23/3 của tín đồ UOC, cho biết họ là các chiến binh đang chiến đấu cho Ukraine, họ cầu nguyện cho Ukraine, các tu sỹ của UOC đang hiến máu cho các binh lính Ukraine bị thương, v.v.

UOC đã làm tất cả những gì có thể để chứng minh lòng trung thành của họ với người Ukraine rồi.

Vấn đề thực ra không phải ở đó.

Thời Tổng thống Petro Poroshenko, người lên nắm quyền năm 2014 sau sự vụ Maidan, thì ngày 15/12/2018, một giáo hội mới mang tên OCU được thành lập.

Giáo hội này được chính quyền nâng đỡ, và tuyên bố rằng chỉ họ mới là giáo hội “độc lập” của người Ukraine, và họ nói rằng giáo hội UOC là chi nhánh của Nga. Các phương tiện truyền thông Ukraine cũng liên tục tuyên truyền như vậy. OCU và chính quyền kêu gọi dân chúng chuyển sang OCU.

Tín ngưỡng là dựa theo truyền thống, theo truyền thừa. Giáo lý của Chính thống Giáo nói riêng, của Kitô Giáo nói chung, là có tính truyền thừa cả mấy nghìn năm.

Tín đồ chọn giáo hội là theo truyền thống, theo truyền thừa. Chứ có đời nào chọn là chọn theo cái tân kỳ nào đó với các khẩu hiệu như “độc lập” gì đó đâu!?!

Cái lập luận giáo hội phải là mới, phải là tiến bộ, phải là phù hợp theo đường lối của đảng nào đó mới tốt, v.v. Những điều đó hoàn toàn không phù hợp với tín ngưỡng và tôn giáo.

OCU được lập ra mới toanh. Vừa qua chính quyền và OCU cùng nhau đổi ngày lễ Giáng sinh từ ngày 7/1 của Chính thống Giáo sang ngày 25/12 của Công giáo. Mục đích là để ép các nhà thờ phải phát đi tín hiệu trung thành với thể chế mới. Và hiện nay, quốc hội đang tìm cách thông qua đạo luật xóa bỏ hoàn toàn ngày lễ 7/1.

Vậy mà OCU cùng các cơ quan truyền thông của Chính phủ Ukraine vẫn tuyên truyền rằng chính OCU mới là giáo hội tốt, và các tín đồ nên chuyển sang đó.

Nói về chuyển sang giáo hội mới.

Những video thế này có không ít, trong đó có cảnh tu sỹ của UOC bị đánh đập và bị tống cổ khỏi nhà thờ. Có những video, kẻ xuất thủ hành hung chính là người được gọi là ‘tu sỹ’ của OCU hoặc ‘tín đồ’ của OCU.

Theo báo cáo của Kyiv Post, hôm 7/1/2023, OCU tổ chức lễ Giáng sinh ở Tu viện Các hang động —nhờ chính quyền lấy đi 2 nhà thờ của UOC và đưa cho OCU để làm việc này— thì “hàng trăm” người đến dự, dưới sự giám sát của “3.000 cảnh sát”, và người tới dự bị lục soát để đảm bảo “an ninh”.

Lễ Giáng sinh —ngày lễ quan trọng nhất của Kitô giáo— đã được chính quyền Zelensky dùng cho mục đích chính trị như vậy đó.

Cái gọi là OCU mới 4 tuổi, làm thế nào trở thành giáo hội của người Ukraine độc lập với số tín đồ đông nhất, điều mà trên truyền thông Ukraine vẫn nói ấy, kỳ thực là như vậy.

Đó là chương trình chính trị mà ông Zelensky gọi là “tăng cường độc lập tâm linh” cho người Ukraine.

Quyền sở hữu tài sản Tu viện Các hang động

Một cư dân mạng dã ví von thế này: Giả sử xe của bạn bị mất trộm, một công an tìm được nó nhưng từ chối trả cho bạn —người chủ hợp pháp của chiếc xe— và tuyên bố bạn… thuê xe! Quá vô lý!

Tu viện Các hang động thành lập từ năm 1051 là của Chính thống Giáo Đông phương. Nó vẫn là tài sản của Giáo hội Chính thống Nga ROC từ năm 1688, mãi cho đến khi bị Ukraine Xô Viết lấy đi vào 1926.

Thời ông Gorbachev, người ta đã trả lại cho Giáo hội Chính thống rồi. Đây là căn cứ trên nhận thức rằng hành động quốc hữu hóa tài sản của tôn giáo biến thành viện bảo tàng là hành động ăn cướp. Do đó họ đã trả lại.

UOC, chi nhánh địa phương của Giáo hội Chính thống ROC của Nga lúc đó, tự nhiên là người thừa kế hợp pháp của tài sản này.

Giờ đây, chính quyền Ukraine, giống như người cảnh sát, không chịu trả tài sản đó cho người chủ hợp pháp, mà dây dưa giữ lại tài sản biến nó thành của mình. Đó là không hợp lý.

Trong video tình hình mới nhất phát trên truyền hình Ukraine, khi được phóng viên truyền hình hỏi, thì Bộ trưởng Văn hóa Oleksandr Tkachenko vẫn tiếp tục luận điểm rằng Tu viện Các hang động Kyiv Pechersk Lavra là tài sản nhà nước, là nơi bảo tồn di tích, là di sản văn hóa UNESCO công nhận, v.v. và ông là người toàn quyền quyết định về khối tài sản này.

Cách lập luận của ông Tkachenko như thế thì khác gì chế độ Liên Xô năm 1926?

Gần 100 năm trước, khi những người Ukraine Xô Viết lấy đi tu viện này, họ cũng chính là dùng các lập luận kiểu như vậy!

Hạn thuê sử dụng

Cứ giả thuyết rằng đó là tài sản của nhà nước, và UOC chỉ là người thuê.

Thế thì lệnh trục xuất 10/3, yêu cầu sau 19 ngày phải đi hết. Tại đó có 200 tu sỹ và nhiều người làm công đang ở đó.

Ông Tkachenko không cho các tu sỹ cơ hội đàm phán, gia hạn, hay thảo luận gì. Ông ra lệnh và các tu sỹ phải theo.

Theo ông thì các tu sỹ đã vi phạm hợp đồng thuê vì xây dựng một số công trình không đúng phép. Hoàn toàn không nhìn vào thực tế hiển nhiên rằng năm 1988, khi các tu sỹ UOC tiếp quản tu viện này, thì nó tan hoang trông thật thảm hại, và năm 2023 giờ đây nó trông như thế này.

Cũng trong video đó, ông lặp lại quan điểm rằng nếu phát hiện có gì đó mất đi, thì ông sẽ quy kết các tu sỹ UOC tội hình sự.

Hôm 20/3, người của ông đã tới và “kiểm kê” tu viện. Trong quá trình đó, đã tuyên bố kiểm soát các lối ra vào của tu viện từ đó trở đi, không nói rõ thời hạn, khiến cho tín đồ không thể vào tu viện được.

Đó là một trong những lý do buộc đoàn cả chục tu sỹ râu tóc bạc phơ đứng đầu UOC phải lặn lội tới văn phòng của ông Zelensky để làm rõ vấn đề, như đã tường thuật bên trên.

Hôm sau, sau khi “kiểm kê” xong, thì người của ông Tkachenko rời đi, và mở phong tỏa, cho phép các tín đồ có thể lại vào tu viện.

Xem chừng chính quyền do đảng ‘Đầy tớ của Nhân Dân’ của ông Zelensky lãnh đạo là có phong cách đối xử mang tính vũ nhục đối với UOC như vậy.

Không phải chỉ cá nhân tổng thống hay cá nhân ông bộ trưởng. Cả các quan chức tầng cấp khác cũng có lối hành xử vũ nhục các tu sỹ như vậy.

Trong Thánh Kinh viết: “Của Caesar, trả về Caesar; của Thiên Chúa, trả về Thiên Chúa.”

Tín đồ Kitô sẽ không đồng ý lối tư duy lấy đi tín ngưỡng của họ, hoặc lấy đi nhà thờ của họ. Vì họ coi rằng đó là lấy đi cái mà thuộc về Thiên Chúa. Hình dung tu viện như một tài sản quốc gia và muốn phân phát cho ai thì phân phát, và phân cho ai là dựa theo quan điểm chính trị của người ấy, thì đó là cách nghĩ của những kẻ vô thần. Đó là trắng trợn vũ nhục các tu sỹ.

Trong video ngày 14/3 này, truyền hình 1+1 của Ukraine mời 2 khách tới chia sẻ với khán giả truyền hình, 1 bà của Bộ Văn hóa (một thành viên trong nhóm giải quyết vấn đề Tu viên Các hang động), 1 ông của giáo hội mới OCU.

Bà của Bộ Văn hóa trò chuyện rằng tu sỹ của tu viện có 3 lựa chọn: (1) từ bỏ UOC mà chuyển sang OCU (điều này giống ông Tkachenko từng nói); (2) chuyển toàn bộ UOC sang trở thành chi nhánh của Thượng phụ Constantinople; (3) xách va li và đi về Nga.

Bà này được chương trình giới thiệu là một học giả về tôn giáo. Nhưng mà lối tư duy của bà cùng phong cách ứng xử của bà đã bị rất nhiều cư dân mạng phản cảm, với các bình luận kiểu như: “Dường như như bà không hiểu bất cứ điều gì về giáo hội!”

Ông Zelensky có phân biệt đối xử không?

Ông Zelensky đối với tổ chức tôn giáo khác thì thế nào.

Theo tờ Kyiv Post: Nhà lãnh đạo Chechnya Ramzan Kadyrov đã yêu cầu ông Zelensky nói lại lời xin lỗi công khai đối với ông về một trò đùa năm 2014, và ông Kadyrov đã viết trên kênh Telegram của mình vào tối ngày 18/7/2020.

Câu chuyện là năm 2014, trong chương trình truyền hình hài Kvartal 95 của ông Zelensky, ông Zelensky đã lấy cảnh ông Kadyrov khóc trong lễ kỷ niệm 10 năm ngày mất của cha mình với mục đích làm 1 phần của vở diễn hài.

Sau đó ông Zelensky đã công khai xin lỗi ông Kadyrov, nói rằng đó là một sự lựa chọn tài liệu không thích đáng cho chương trình.

Nhưng trong một cuộc phỏng vấn năm 2018 của ông Zelensky, ông cũng nhắc lại vụ việc này, nhưng lần này ông nói đó là ông xin lỗi người Hồi giáo chứ không phải xin lỗi ông Kadyrov. Ông nói, “xin lỗi nếu video này làm tổn thương cảm xúc tôn giáo của ai đó.”

Ông Kadyrov coi đó là ông Zelensky đã lật lọng và cố ý vũ nhục ông bằng cách hạ thấp lời xin lỗi, và do đó yêu cầu ông Zelensky phải xin lỗi lại một lần nữa. Ông Kadyrov gọi ông Zelensky là “không trung thực và gian xảo không chỉ trong lời nói mà còn trong những lời hứa bầu cử.”

Một giáo hội mới toanh đứng ra đào người của giáo hội truyền thống, sử dụng lối tiếp cận tín ngưỡng mới và xa lại, kiểu như ai đó dùng khẩu hiệu “kính Chúa yêu nước”. Các quan chức chính quyền ra lệnh trục xuất tu sỹ với những lập luận như là tài sản của tôn giáo là tài sản nhà nước. Những cảnh video tu sỹ bị đánh đập và tống cổ khỏi tu viện, v.v. Đoạn video này đã làm 1 so sánh, và bình luận rằng tình hình hôm nay ở Ukraine rất giống những năm thời cộng sản khoảng 100 năm trước.

Dù phân tích và nhìn nhận tình huống những ngày qua với Giáo hội Chính thống UOC từ góc độ nào, thì UOC dường như đang ở tình cảnh khá ảm đạm.