Những điều kỳ thú có thể bạn chưa biết về đom đóm

Một trong những cảnh sắc xinh đẹp và kỳ diệu nhất của mùa hè là khung cảnh đồng quê được thắp sáng bởi những chú đom đóm lúc chạng vạng hoàng hôn. Ánh sáng của đom đóm gợi cho chúng ta nhớ đến những vì sao lấp lánh trên bầu trời, hay những ngọn đèn thần tiên trong chuyện cổ tích. Vậy nên không có gì ngạc nhiên khi những ngọn đèn nhỏ bé này mang nhiều ý nghĩa tâm linh và đã truyền cảm hứng cho văn hóa dân gian khắp thế giới.

Là sinh vật chuyên sống về đêm thuộc họ Lampyridae, (bắt nguồn từ từ “lampein” trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là “tỏa sáng”), đom đóm thực chất là một loài bọ cánh cứng. Mặc dù có hơn 2.000 loài côn trùng thuộc họ này, nhưng không phải tất cả chúng đều có khả năng tạo ra ánh sáng. Khả năng phát sáng của đom đóm thực chất là một quá trình hóa học, theo đó oxy được trộn với sắc tố luciferin và gây ra một phản ứng hóa học mạnh đến mức gần như toàn bộ năng lượng được chuyển hóa thành ánh sáng. 

Nguồn gốc thần thoại của đom đóm

Ở nhiều nơi trên thế giới tồn tại các câu chuyện thần thoại khác nhau kể về nguồn gốc của đom đóm. Theo văn hóa dân gian Trung Quốc, đom đóm đến từ những ngọn cỏ cháy. Trong khi đó, người Nhật lại tin rằng chúng là linh hồn của những chiến binh tử trận. Bộ tộc Apache ở Châu Mỹ có truyền thuyết kể về một con cáo đã đánh cắp lửa từ “Ngôi làng đom đóm” và bỏ trốn. Cáo truyền ngọn lửa cho Hawk, người  này sau đó đã rải than hồng ra khắp thế giới và mang lửa đến cho mọi người. 

Ở Đài Loan, có một câu chuyện xưa kể về hai chị em mồ côi mẹ. Một đêm, người cha phải đi làm xa và không thể trở về nhà như đã hẹn, người em gái nóng vội bốc đồng đã chạy ra ngoài tìm bố một mình. Sau đó, người chị tên là Kim-ko đã đi tìm em gái trong màn đêm đen mịt mù. Lần mò khắp khu rừng mà không thấy em đâu, cô cầu xin các vị thần ban cho mình ánh sáng để tìm được người em duy nhất của mình. 

Sáng ngày hôm sau, những người dân làng đã phát hiện thi thể của Kim-ko trong một vũng nước sâu, với những quả cầu phát sáng trôi nổi xung quanh cô. Các vị thần đã đáp lại lời cầu nguyện của cô, nhưng đã quá muộn. Kim-ko ngã vào một vũng nước sâu và chết đuối. Kể từ đó, người Đài Loan gọi đom đóm là Hóe-kim-ko, nghĩa đen là “Cô gái vàng rực lửa” theo tên nữ chính bi thảm trong câu chuyện. 

Người Victoria có niềm tin rằng đom đóm xuất hiện trong nhà nghĩa là có ai đó sắp qua đời. Tuy vậy, bạn không nên quá tin tưởng điều này, vì hầu hết mọi người đều liên tưởng loài côn trùng với niềm hy vọng và cảm hứng. Các dân tộc cổ đại coi chúng như một phương thuốc hiệu quả chữa trị nhiều loại bệnh, trong đó có cả công hiệu giải độc và đuổi tà ma.

Một dạng tín hiệu mã Morse

Giống như những gì nhiều người dự đoán, ánh sáng không liên tục mà những chú đom đóm phát ra chính là một hình thức giao tiếp. Đom đóm sử dụng cách này để thu hút bạn tình. Kiểu nhấp nháy ánh sáng khác nhau tùy theo loài đom đóm, nhưng nhìn chung một con đực sẽ bay tới, báo hiệu rằng nó đang tìm kiếm một con cái. Con cái sẽ đáp lại bằng một ánh sáng nhấp nháy thích hợp nếu nó hứng thú. 

Trong hầu hết các trường hợp, cơ chế nhấp nháy này hoạt động khá hiệu quả. Tuy nhiên cũng có những kẻ xấu trong thế giới côn trùng. Có một loài đom đóm chuyên ăn thịt các con đom đóm khác, chúng bắt chước kiểu nhấp nháy của con cái để dụ con đực vào bẫy. Nạn nhân sẽ nhanh chóng trở thành bữa tối của nó. 

Ngoài ra, đom đóm còn phát sáng đồng bộ ở một số khu vực nhất định như Vườn quốc gia Great Smoky Mountains của Hoa Kỳ. Hàng chục nghìn con đom đóm Photinus carolinus đực tụ tập lại với nhau và cùng nhấp nháy theo một cơ chế nhất định, tạo nên một màn trình diễn ánh sáng ngoạn mục. Do diện tích bãi đậu xe hạn chế nên chỉ có 1.000 du khách mỗi tối được vào cổng để chiêm ngưỡng khung cảnh đom đóm tụ hội đầy ấn tượng ở khu cắm trại Elkmont nổi tiếng nước Mỹ.

Ứng dụng vào khoa học

Phản ứng hóa học tạo nên ánh sáng mê hoặc của đom đóm có thể vận dụng vào ít nhất hai lĩnh vực trong đời thực. Các nhà nghiên cứu ung thư đã phát hiện rằng, khi thêm một chất nhạy sáng vào các tế bào ác tính, thì Luciferin (hợp chất nền tạo ra sự phát quang sinh học của đom đóm) sẽ tạo ra đủ ánh sáng để phá hủy tế bào đó. Do ánh sáng được tạo ra từ trong chính tế bào nên phương pháp điều trị này giúp loại bỏ việc sử dụng tia laser hoặc các dạng chùm sáng khác.

Các kỹ sư tại trường MIT cũng đang nghiên cứu áp dụng khả năng phát sáng của đom đóm vào các loài thực vật. Bằng cách sử dụng các hạt nano được trộn với các thành phần thích hợp để kích hoạt phản ứng hóa học, các nhà khoa học này đã biến đổi thành công một số cây trồng thành những ngọn đèn thực sự. Điều này vẽ nên triển vọng về một cách tiết kiệm năng lượng mới trong tương lai.

Ngọn đèn đang tối dần

Mặc dù những chiếc đèn lấp lánh nhỏ bé này tiếp tục truyền cảm hứng cho các nghiên cứu mới, nhưng số lượng đom đóm trong tự nhiên đang suy giảm. Ấu trùng đom đóm thường sống ở các khu vực có nhiều cây cối cận kề nguồn nước. Ốc sên, sên và sâu trong môi trường gỗ chết, xác lá là thức ăn chủ yếu của chúng trong giai đoạn phát triển này.

Khi ấu trùng đom đóm đến giai đoạn sẵn sàng biến hình thành con trưởng thành, chúng sẽ hóa nhộng trong một khoang bùn dưới lòng đất. Những con trưởng thành sau khi thoát khỏi lòng đất chỉ có một mục đích duy nhất là sinh sản duy trì nòi giống, và không di chuyển khỏi nơi cư ngụ của chúng. Do đó, khi những khu vực này bị con người xâm chiếm và cải tạo, quần thể đom đóm này sẽ biến mất vì chúng không di chuyển sang nơi ở mới.

Nếu con người muốn duy trì một môi trường sống thân thiện hơn với đom đóm thì nên để lại một phần diện tích cây cối rậm rạp. Ngay cả khi bạn chỉ có một khu vườn nhỏ, bạn có thể chừa lại một số thực vật mục nát làm thức ăn cho ấu trùng đom đóm thay vì dọn dẹp sạch sẽ tất cả. Điều này cũng có lợi cho các loài côn trùng khác.

Một đốm sáng nhỏ trong bóng tối thôi cũng có thể là dấu hiệu của hy vọng, một nguồn cảm hứng và thậm chí là người dẫn đường. Hãy làm những gì có thể để bảo tồn ánh sáng tự nhiên đó!

(Hoa Minh, Theo Vision Times)

Xem thêm: