Tại sao trẻ dưới 3 tuổi đã bắt đầu thích chống đối người lớn?

Trẻ dưới 3 tuổi thường có xu hướng nói ngược lại với người lớn, điều này khiến nhiều bậc cha mẹ cảm thấy băn khoăn. Tuy nhiên, đây chính là giai đoạn phản ánh sự phát triển tâm lý và nhận thức của trẻ. Trong giai đoạn này, trẻ đang khám phá thế giới xung quanh và tìm kiếm cách thể hiện bản thân. Việc nói ngược lại có thể là một cách để trẻ khẳng định độc lập và tạo ra ranh giới cá nhân. 

Tại sao trẻ dưới 3 tuổi đã bắt đầu thích phản kháng?

Bảo Bảo đáng yêu sắp tròn 3 tuổi. Trước đây, bé luôn nghe lời, nhưng trong vài tháng gần đây, Bảo Bảo đã thay đổi. Vẫn là những câu hỏi đó, nhưng giờ đây bé bắt đầu phản kháng. Khi mẹ bảo bé phải lễ phép, bé lại nói những từ thô tục; khi mẹ có vẻ không vui, bé lại mỉm cười hoặc cười vui vẻ, như thể bé đang cảm thấy rất tự hào về điều đó. Nếu mẹ làm bé giận hoặc dọa bé, bé có thể nghe lời trong phút chốc nhưng sau đó lại tiếp tục làm ngược lại, như thể lời của mẹ không ảnh hưởng gì đến bé.

Hơn nữa, khi mẹ kiên nhẫn giải thích cho bé, mong rằng bé hiểu ra vấn đề, nhưng bé vẫn kiên quyết giữ ý kiến riêng của mình. Nếu mẹ tiếp tục, bé sẽ bật khóc toáng lên, khiến người lớn cảm thấy rất mệt mỏi và thấy không cần thiết phải thuyết phục bé nữa.

Ví dụ, buổi sáng hôm ấy, mẹ nói: “Mặc quần vào đi, nếu không con sẽ bị cảm lạnh.” Nghe vậy, Bảo Bảo lập tức nhận thấy đây là cơ hội để thể hiện bản thân; bé quyết định không mặc gì cả và hào hứng chạy chân trần trên nền gạch. Khi bố bé tức giận, bé không sợ mà vẫn cười khúc khích, làm cho bố giận dữ đến mức phải bế bé lên và đánh vào mông. Sau đó, bé khóc to như thể mình đang bị oan ức, như thể bé không hề mắc lỗi, mà là do người lớn đã hiểu lầm bé. Sau khi đánh bé, bố mẹ cảm thấy rất thương xót, nhưng đó chỉ là cảm xúc nhất thời. Một vài ngày sau, khi được nhắc nhở ăn từ từ, bé lại bắt đầu nghịch ngợm, nhét đầy đồ ăn vào miệng, khiến bố lại muốn đánh bé thêm lần nữa.

Rốt cuộc chuyện gì đang xảy ra? Cha mẹ thường cảm thấy bối rối. Trong giai đoạn phát triển này, cha mẹ cần thận trọng khi thể hiện quyền lực của mình. Thiếu sự giao tiếp giữa trẻ và phụ huynh thường là nguyên nhân chính dẫn đến hành vi thích làm ngược ở trẻ. Khi lớn lên, trẻ sẽ phát triển cảm xúc và kiến thức, hiểu biết nhiều lý lẽ hơn, và sự độc lập cũng dần gia tăng. Nếu vào thời điểm này, cha mẹ vẫn coi trẻ như người không hiểu biết và quản lý mọi việc từ lớn đến nhỏ, cùng với việc đôi khi mắc sai lầm như cãi vã hoặc hành xử bốc đồng, trẻ sẽ không muốn làm theo hướng dẫn của cha mẹ mà sẽ muốn tìm cách riêng của mình.

Cách giải tỏa áp lực tâm lý của trẻ có thể là phản kháng. Khi trẻ gặp khó khăn ở nhà hoặc bên ngoài, chúng sẽ có những phản ứng tâm lý không tốt, không tiếp nhận được chỉ trích hay lời khuyên từ người khác, không nhận thức rõ bản chất của khó khăn, và kiên quyết theo đuổi cách làm của mình, thậm chí khi biết sai cũng không muốn sửa chữa. Tâm lý này được gọi là tâm lý phản kháng.

Cha mẹ không nên làm gì khi đối diện với giai đoạn này ở trẻ?

(Ảnh: FamVeld/Shutterstock)

Bạn tự hỏi: “Khi nào đứa trẻ này mới ngừng chống đối mình và bắt đầu làm theo những gì mình yêu cầu?”

Cha mẹ thường rất khổ tâm khi phải đối mặt với một đứa trẻ luôn “thách thức” mọi yêu cầu của mình, hành xử bất chấp, mất bình tĩnh và thường xuyên gây rối. Họ có thể lo lắng về tương lai của một đứa trẻ có ý chí mạnh mẽ như vậy. Tuy nhiên, nhiều cha mẹ không biết rằng đây là một giai đoạn quan trọng trong sự phát triển của trẻ. Trẻ đang tạo ra những tình huống để “thử thách” cha mẹ, nhằm quan sát cách cha mẹ phản ứng, từ đó học cách ứng xử phù hợp cho bản thân.

Trong giai đoạn phản kháng, nhiều cha mẹ dễ mất bình tĩnh và dùng lời quát mắng hoặc đòn roi để đối phó. Tuy nhiên, những biện pháp này không chỉ làm căng thẳng thêm mà còn khiến trẻ bỏ lỡ cơ hội phát triển kỹ năng tự kiểm soát và nhận thức. Vậy cha mẹ nên tránh làm gì để giúp con vượt qua giai đoạn này một cách tích cực và hiệu quả?

Đừng mất bình tĩnh

Bước đầu tiên và quan trọng nhất khi đối phó với một đứa trẻ bướng bỉnh là giữ bình tĩnh. Dù điều này nghe có vẻ dễ, nhưng thực hiện lại khó khăn, nhất là với các bậc phụ huynh phải đối mặt với sự chống đối của con cái. Tuy nhiên, điều bạn cần nhớ là bạn là người lớn và đang làm gương cho trẻ về cách ứng xử trong những tình huống khó khăn. Trẻ bướng bỉnh thường không biết phải làm gì tiếp theo và đang tìm kiếm sự hướng dẫn từ bạn. Vấn đề cốt lõi là, trong lúc tức giận, trẻ chưa biết cách xử lý cảm xúc của mình.

Đây là thời điểm lý tưởng để dạy con cách ứng phó về khủng hoảng cảm xúc. Một số kỹ thuật giúp trẻ bình tĩnh lại có thể rất hữu ích. Hãy hướng dẫn con dừng lại, ngồi xuống, nhắm mắt và hít thở chậm rãi. Khuyến khích con đếm đến mười và lặp lại cho đến khi cơn khủng hoảng qua đi. Thực hành thường xuyên sẽ giúp con có một công cụ hữu hiệu khi khủng hoảng xảy ra. Tuy nhiên, với một số trẻ, phương pháp này có thể không hiệu quả. Lúc đó, bạn cần thử phương án khác.

Đừng để bị cuốn vào những trạng thái tiêu cực của con

Khi con không thể tự bình tĩnh, việc đặt ra giới hạn để giúp con vượt qua cơn thịnh nộ là rất hữu ích. Điều quan trọng là bạn không nên bị cuốn theo những trạng thái tiêu cực của trẻ. Hãy đảm bảo con có một nơi an toàn để đến khi cơn giận dữ xảy ra và hướng dẫn con đến đó. Nếu con đã đủ lớn và bạn cho rằng an toàn, bạn có thể ra khỏi phòng để con có thời gian bình tĩnh lại. Một số lời khuyên nên nói bao gồm:

– “Mẹ hiểu là con đang buồn. Con có thể bình tĩnh lại để chúng ta có thể nói chuyện không?”

– “Vì con không ngừng la hét nên mẹ sẽ rời khỏi phòng cho đến khi con bình tĩnh lại.” (Áp dụng khi con đủ lớn và bạn có thể rời khỏi phòng.)

– “Khi con đã sẵn sàng, chúng ta sẽ nói chuyện, nhưng chỉ khi con đã bình tĩnh.”

Đừng quên để con chịu trách nhiệm

Vì trẻ em bướng bỉnh thường không muốn chịu trách nhiệm về hành động của mình, nên điều quan trọng là bạn cần nêu rõ kỳ vọng và đưa ra hậu quả ngay từ đầu. Hãy kiên trì nhắc nhở và củng cố nhận thức cho trẻ rằng cuối cùng trẻ phải tự chịu trách nhiệm về hành vi của mình. Khi hành vi sai trái xảy ra, bạn có thể thông báo trước về hậu quả mà trẻ sẽ phải đối mặt. Sau khi tình huống lắng xuống, hãy thực hiện một hình phạt phù hợp. Ví dụ: “Vì con đánh em gái, nên tối nay con sẽ không được ăn món bánh yêu thích.”

Bằng cách để con liên tục trải nghiệm những hậu quả do hành động của mình gây ra, con sẽ hiểu rằng bạn nghiêm túc, rằng con phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình, và rằng có những ranh giới trong gia đình không được vượt qua. Mặc dù có thể con sẽ nổi giận và la hét lúc đó, nhưng cuối cùng, điều này sẽ giúp con cảm thấy an toàn hơn. Dù phương pháp này không hoàn toàn ngăn chặn sự bướng bỉnh trong giai đoạn hiện tại của con, nhưng nó sẽ giúp ngăn chặn sự bất chấp phát triển thành một vấn đề nghiêm trọng hơn khi con trưởng thành.

Đừng quên khen ngợi con

Nuôi dạy một đứa trẻ ngang bướng có lẽ là một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất mà bất kỳ bậc cha mẹ nào cũng phải đối mặt. Điều này có thể gây khó khăn, mệt mỏi và đôi khi khiến bạn chán nản, vì vậy điều quan trọng là nhớ tìm kiếm những điều tốt đẹp mà con bạn làm. Đôi khi, trẻ bướng bỉnh có thể tự mình làm việc, nhưng nhiều lần, trẻ không làm những điều bạn yêu cầu. Điều này có thể khiến bạn quên khen ngợi con khi con làm đúng. 

Chấp nhận con mình không có nghĩa là bào chữa cho hành vi xấu, mà là thừa nhận rằng trẻ trải nghiệm thế giới khác với nhiều người trong chúng ta. Nếu trẻ có một hành vi tốt, hãy tận dụng cơ hội để khen ngợi con. 

Hãy chủ động tìm kiếm những ví dụ hàng ngày hoặc hàng tuần để tìm kiếm những điều tốt đẹp ở con bạn. Đây có thể là những khoảnh khắc khi con trai bạn tử tế với em gái, hoặc con gái bạn nói “cảm ơn” thay vì trả lời bạn một cách thô lỗ. Điều này cũng có thể là khi chúng tự dọn bát đĩa hoặc không cãi nhau với bạn, hay không đổ lỗi cho người khác. Hãy chỉ ra cho con bạn rằng bạn đã để ý bằng cách nói, “Mẹ thích cách con trả lời mẹ tử tế như thế nào. Cảm ơn con!” Hoặc “Cảm ơn con vì đã không mất bình tĩnh lúc nãy”. 

Đừng làm tổn thương lòng tự trọng của con

Hành vi bướng bỉnh thường có nguồn gốc từ sự thiếu tự tin. Điều này có thể đến từ những kỳ vọng không hợp lý hoặc những trải nghiệm tiêu cực mà trẻ đã trải qua trong quá khứ. Dù rất khó khăn, bạn cần nhớ rằng một số hành vi của trẻ không phải lúc nào cũng xuất phát từ việc trẻ muốn làm bạn tức giận. Nếu bạn quát mắng con mỗi khi con bướng bỉnh, trẻ sẽ nghĩ rằng mình là một đứa trẻ tồi và điều đó sẽ khiến trẻ hành xử tồi tệ hơn trong tương lai.

Một điểm cuối cùng cần ghi nhớ là những đứa trẻ như vậy thường có khả năng lớn lên và thay đổi thế giới. Mọi người đều đồng ý rằng một đứa trẻ điềm tĩnh, ngọt ngào rất dễ nuôi dạy. Nhưng những đặc điểm đó, mặc dù đáng ngưỡng mộ, có thể không phải là những đặc điểm giúp sau này đứa trẻ có đủ dũng cảm để ngăn chặn bất công, có suy nghĩ độc lập hoặc vạch trần sự bất công và bất bình đẳng của thế giới mà chúng ta đang sống. 

Ý tưởng không bỏ cuộc, mặc dù có thể khiến cha mẹ rất khó chịu, lại có thể thúc đẩy con cái chúng ta trở nên vĩ đại khi trưởng thành. Khi bạn kết hợp các ranh giới vững chắc, yêu thương và nhất quán trong cách nuôi dạy con, bạn đang đặt nền tảng giúp chúng chịu trách nhiệm về tính khí của mình, đồng thời tôn trọng con người của chúng. Điều này mang đến cho trẻ cơ hội để trở thành những người tốt nhất kể cả ở hiện tại và trong tương lai.