Cúc kim tiền: Bài thuốc cổ xưa cho da, miệng và hỗ trợ điều trị ung thư

Từ lâu, cúc kim tiền (Calendula officinalis) đã được sử dụng như một vị thuốc tự nhiên trong y học cổ truyền. Với màu vàng rực rỡ như ánh mặt trời, loài hoa này không chỉ mang ý nghĩa tượng trưng cho sự hồi sinh, mà còn sở hữu những đặc tính quý giá cho sức khỏe làn da, khoang miệng và thậm chí hỗ trợ trong điều trị ung thư.

Từ truyền thống đến nghiên cứu hiện đại

Từ thời Hy Lạp – La Mã cổ đại, cúc kim tiền đã được sử dụng để làm mát và se da, hạt của nó giúp làm lành vết thương khi đắp ngoài, còn khi uống vào có thể chữa các bệnh rối loạn tiêu hóa. 

Trong Trung y, cúc kim tiền có tính đắng, mát, đi vào kinh can, tỳ. Do đó, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, hoạt huyết tiêu viêm, làm dịu đau, tiêu sưng, làm lành tổn thương da và niêm mạc. Khi uống với trà hoa với lượng vừa phải có thể giúp lợi mật, hỗ trợ tiêu hóa. 

Thời nay, các nghiên cứu hiện đại đã xác nhận giá trị y học của cúc kim tiền khi phát hiện thấy nhiều hoạt chất sinh học trong loài hoa này:

• Flavonoid (quercetin, isorhamnetin): chống oxy hóa, kháng viêm
• Triterpenoid (faradiol, lupeol): chống viêm mạnh, thúc đẩy liền sẹo
• Carotenoid (lutein, zeaxanthin): chống lão hóa da, bảo vệ mắt
• Saponin, tinh dầu nhẹ, polysaccharide: hỗ trợ miễn dịch, kháng khuẩn

Tác dụng chữa lành da

Bà Erica Kuo, chuyên gia người Hoa về thảo dược và liệu pháp hương thơm lâm sàng tại Hoa Kỳ, đã chia sẻ về các tác dụng của cúc kim tiền đối với các vấn đề về da:

– Làm lành vết thương bằng thuốc mỡ cúc kim tiền, giúp vết thương khô nhanh, thu nhỏ rõ rệt, không bị viêm nhiễm. 

– Giảm kích ứng da, đặc biệt với người có làn da nhạy cảm hoặc dị ứng mỹ phẩm.

– Làm dịu viêm da do dị ứng lông mèo ở trẻ nhỏ chỉ sau vài lần xịt hydrosol calendula.

– Dầu cúc kim tiền kết hợp với hạt tầm xuân và mâm xôi giúp làm sáng da, mờ sẹo mụn.

– Phòng ngừa rạn da cho phụ nữ mang thai nhờ khả năng dưỡng ẩm và phục hồi tự nhiên từ dầu ngâm cúc kim tiền và tầm xuân. Hỗn hợp này không chứa phẩm màu, hương liệu, chất hoạt động bề mặt hay nhũ hóa, vì vậy đảm bảo độ dịu nhẹ và tinh khiết.

– Hỗ trợ điều trị các bệnh ngoài da như chàm, hăm tã, vết loét bàn chân do tiểu đường, thậm chí cả sẹo lồi lâu năm.

Công dụng với sức khỏe khoang miệng

Ngoài tác dụng làm lành da, cúc kim tiền còn được ứng dụng rộng rãi trong chăm sóc răng miệng, đặc biệt với các vấn đề như hôi miệng, loét miệng, viêm nướu, chảy máu sau nhổ răng.

Nghiên cứu trên Tạp chí Clinical Oral Investigations cho thấy calendula giúp giảm tiêu xương quanh răng ở bệnh nhân viêm nha chu. Lịch sử y học châu Âu từ thế kỷ 13 đã ghi nhận việc dùng calendula để giảm đau răng và chống nhiễm trùng khoang miệng.

Chuyên gia Kuo cho biết: “Súc miệng bằng hydrosol calendula hoặc xịt trực tiếp lên vết loét miệng có thể giúp làm dịu và rút ngắn thời gian lành”.

Hỗ trợ bệnh nhân ung thư: Làm dịu tác dụng phụ của xạ trị, hóa trị

Một trong những ứng dụng quan trọng của cúc kim tiền là giảm viêm loét niêm mạc miệng – tác dụng phụ phổ biến ở bệnh nhân ung thư vùng đầu cổ khi xạ trị. Ngoài ra, thảo dược này còn giúp:

• Làm dịu viêm da phóng xạ sau điều trị ung thư vú.
• Ngăn ngừa sạm da, bong tróc và rát bỏng vùng chiếu xạ.

Một nghiên cứu trên Tạp chí Journal of Clinical Oncology khuyến nghị sử dụng thuốc mỡ calendula để phòng viêm da cấp độ 2 trở lên sau xạ trị.

Cách chọn sản phẩm chất lượng

Chất lượng sản phẩm cúc kim tiền trên thị trường rất khác nhau, phụ thuộc vào dạng sản phẩm, hàm lượng hoạt chất, phương pháp bảo quản và chế biến.

Dạng sản phẩm:

• Dầu hoặc thuốc mỡ: hiệu quả nhất trong trị sẹo, chàm, viêm da, vì giữ lâu trên da.
• Hydrosol hoặc dạng nước: nhẹ dịu, phù hợp với da mặt, chăm sóc khoang miệng.

Tỷ lệ chiết xuất:

Dầu cúc kim tiền hiệu quả nên có tỷ lệ hoa : dầu = 1:5. Nếu thấp như 1:10, hiệu quả chữa lành rất hạn chế. Nhiều sản phẩm thương mại chỉ chứa 1–2% cúc kim tiền, còn lại là nước, chất hoạt động bề mặt, hương liệu, dầu khoáng.

Nên đọc kỹ bảng thành phần, tránh sản phẩm chứa quá nhiều chất phụ gia như hương liệu, chất tạo màu, dầu khoáng.

Phương pháp bảo quản và chế biến:

Ở khí hậu ẩm, nhiều hãng dùng phương pháp chiếu xạ hoặc hun lưu huỳnh để bảo quản hoa, nhưng điều này có thể làm giảm dược tính hoặc gây hại.

Phơi trực tiếp dưới nắng gắt hay sấy ở nhiệt độ cao cũng làm mất hoạt chất.

Lưu ý khi sử dụng cúc kim tiền

Không nên lạm dụng đường uống (trà cúc kim tiền), vì có thể ảnh hưởng gan – mật nếu dùng liều cao kéo dài.

Trên thị trường hiện nay có nhiều sản phẩm gắn nhãn là tinh dầu cúc kim tiền, nhưng thực chất là chiết CO₂ siêu tới hạn – một dạng rất đậm đặc, không được uống và chỉ nên dùng ngoài da với liều rất thấp.

Cúc kim tiền không thể chưng cất ra tinh dầu thực sự vì hoa không có tuyến tinh dầu. Người dùng tuyệt đối không tự ý uống tinh dầu hay chiết CO₂ của bất kỳ loài cây nào vì điều này có thể gây bỏng, tổn thương niêm mạc tiêu hóa.