5 nguyên nhân gây chuột rút và cách hỗ trợ từ Trung y, dinh dưỡng

Thức giấc giữa đêm bởi cơn chuột rút dữ dội ở bắp chân là vấn đề mà nhiều người từng gặp phải. Vậy đâu là nguyên nhân gây ra những cơn co thắt này và làm thế nào để phòng tránh?

Dưới đây là chia sẻ của Giáo sư Jonathan Liu (Lưu Tân Sinh), chuyên gia Trung y tại Học viện Trung y Canada và là Giám đốc Phòng khám Trung y Khang Mỹ về nguyên nhân, cách giảm nhẹ triệu chứng và những lựa chọn dinh dưỡng giúp ngăn ngừa tình trạng này.

5 nguyên nhân gây chuột rút bắp chân

Giáo sư Lưu lưu ý rằng các yếu tố sau đây có thể góp phần gây ra chuột rút bắp chân:

1. Tuần hoàn máu kém

Cơ bắp chân do nằm xa tim và chịu ảnh hưởng của trọng lực nên thường gặp tình trạng lưu thông máu kém. Những người đứng lâu hoặc mắc bệnh mạch máu (xơ vữa động mạch, giãn tĩnh mạch) dễ bị rối loạn tuần hoàn. Người bị xơ gan hoặc viêm khớp cũng thuộc nhóm nguy cơ. Tình trạng này ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa canxi từ đó gây ra chuột rút cơ.

Nguy cơ này càng tăng cao vào ban đêm do nhiệt độ thấp khiến lưu thông máu kém hơn.

2. Tập luyện quá sức

Vận động thể chất cường độ cao – dù trong khoảng thời gian ngắn hay kéo dài – có thể khiến cơ bắp bị quá tải và mệt mỏi. Việc co cơ quá nhiều làm cản trở lưu thông máu và tích tụ các chất thải chuyển hóa, từ đó ảnh hưởng đến chức năng canxi và dẫn đến co thắt cơ bất thường.

Ví dụ, những hoạt động như chạy marathon hoặc đi bộ đường dài cường độ cao có thể gây mất điện giải đáng kể qua mồ hôi, tạm thời làm giảm nồng độ canxi và tăng nguy cơ chuột rút.

3. Thiếu canxi và rối loạn chuyển hóa

Người cao tuổi thường hấp thu canxi kém hơn, trong khi thanh thiếu niên đang trong giai đoạn phát triển nhanh có nhu cầu canxi cao nhưng có thể không đáp ứng được do không bổ sung đủ. Cả 2 nhóm đối tượng này đều có nguy cơ cao bị chuột rút do thiếu canxi.

Ngoài ra, một số bệnh mạn tính như suy giáp, tiểu đường và suy thận có thể làm suy yếu chức năng của cơ, mạch máu và thần kinh, góp phần làm tăng nguy cơ bị chuột rút.

4. Rối loạn thần kinh và tác dụng phụ của thuốc

Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, các bệnh lý thần kinh như Parkinson hoặc rối loạn chức năng hệ thần kinh thực vật có thể gây ra các cơn co cơ bất thường và chuột rút.

Một số loại thuốc – đặc biệt là thuốc hạ huyết áp và thuốc lợi tiểu – có thể khiến cơ thể mất nước và khoáng chất thiết yếu, dẫn đến mất nước, mất cân bằng điện giải và tăng nguy cơ chuột rút.

5. Tư thế, dị tật ở chi dưới và yếu tố bên ngoài

Một số cơn chuột rút ở chân có thể liên quan đến tư thế cơ thể, theo lời Giáo sư Lưu.

Các dị tật cấu trúc ở chi dưới như bàn chân bẹt, đầu gối cong quá mức (đầu gối duỗi quá mức), hoặc lệch khớp mắt cá chân kết hợp với ngồi lâu hoặc tư thế không đúng có thể làm tăng áp lực lên cơ bắp chân.

Nếu cơ bị căng kéo liên tục trong khi ngủ và không được thư giãn sẽ ảnh hưởng đến tuần hoàn máu, làm tăng nguy cơ bị chuột rút.

Các yếu tố bên ngoài cũng có thể góp phần. Chẳng hạn, một chiếc chăn nặng đè lên bàn chân làm các ngón bị ép xuống, giữ bàn chân ở tư thế duỗi mũi, khiến cơ bụng chân co liên tục suốt đêm và có thể gây chuột rút.

Tự chữa chuột rút bắp chân

Khi bị chuột rút bắp chân, nhiều người thường có phản xạ xoa bóp ngay vùng bị co thắt. Tuy nhiên, Giáo sư Lưu không khuyến cáo như vậy, vì kích thích quá nhiều có thể càng làm cơ co thắt.

Giáo sư lưu ý, là kéo

các ngón chân hướng lên trên để làm giãn cơ bụng chân. Động tác này giúp cắt cơn co thắt và giảm cơn đau.

Nếu cơn chuột rút vẫn chưa hết, bạn có thể dùng tay hỗ trợ bằng cách nhẹ nhàng nắm lấy các ngón chân rồi từ từ kéo về phía gối. Thực hiện chậm rãi, tránh giật mạnh vì dễ làm cơn co thắt nặng hơn. Sau đó, duỗi thẳng chân từ từ để cơ được thư giãn hoàn toàn.

Bài thuốc Trung y

Giáo sư Lưu cho biết, danh y nổi tiếng thời nhà Hán Trương Trọng Cảnh đã ghi lại bài thuốc thảo dược trong cuốn cổ y văn, “Thương Hàn Luận”. Bài thuốc này, được gọi là “Thược dược cam thảo thang” (hay còn có tên ‘Bạch thược cam thảo thang’), từ lâu đã được sử dụng trong Trung y để chữa chuột rút chân và co thắt cơ. Đây là phương pháp phổ biến tại Trung Quốc và các nước Á Đông khác như Nhật Bản, Hàn Quốc, nơi Trung y và y học Kampo (Nhật Bản) được áp dụng rộng rãi và tích hợp trong chăm sóc lâm sàng.

Bài thuốc Thược dược cam thảo thang

Công thức thảo dược cổ truyền này vẫn là một lựa chọn phổ biến trong Trung y để giảm chuột rút cơ và hỗ trợ tuần hoàn khỏe mạnh.

Thành phần:

• 30 gram Bạch Thược
• 10 gram Cam thảo
• 600 ml nước

Cách chế biến:

• Cho các loại thảo mộc vào nồi và thêm nước.
• Đun sôi hỗn hợp cho đến khi lượng nước còn khoảng 200 ml.
• Lọc bỏ phần thảo mộc, chỉ giữ lại phần thuốc sắc.
• Uống một nửa phần thuốc sắc khi còn ấm, ngày 2 lần.

Công thức cổ truyền này giúp giảm co thắt cơ, tăng cường tuần hoàn máu và hỗ trợ phòng ngừa huyết khối tĩnh mạch – tình trạng hình thành cục máu đông trong tĩnh mạch, gây tắc nghẽn lưu thông máu ở chi dưới.

Châm cứu và bấm huyệt trị chuột rút

Theo Trung y, kinh mạch là các kênh năng lượng của cơ thể con người. Các cơ quan nội tạng được kết nối với bề mặt của cơ thể thông các kinh mạch. Dọc theo kinh mạch có những điểm có tác dụng đặc biệt được gọi là huyệt. Kích thích các huyệt tương ứng thông qua các kỹ thuật như châm cứu và xoa bóp có thể điều trị các bệnh của tạng phủ tương ứng.

Giáo sư Lưu cho biết, trong Trung y, cơ bụng chân đi theo đường đi của kinh Bàng quang. Việc kích thích các huyệt cụ thể dọc theo kinh này có thể giúp điều hòa các cơn co thắt cơ. Một trong những huyệt hiệu quả nhất để giảm chuột rút bắp chân là huyệt Thừa sơn (BL57). Khi châm cứu huyệt này thường có cảm giác tê nhẹ hoặc nhói âm ỉ và có thể mang lại hiệu quả giảm đau rõ rệt.

Trong những trường hợp nặng hơn, có thể tiến hành châm cứu thêm 2 huyệt khác trên kinh Bàng quang là Ủy trung (BL40) và Côn lôn (BL60). Những huyệt này thường được sử dụng để giảm đau nhanh chóng và hiệu quả.

Ngoài châm cứu, bấm huyệt cũng có thể kích thích các huyệt này. Giáo sư Lưu cho biết, khi cơn chuột rút xuất hiện, ấn vào huyệt Thừa sơn có thể được xem như một giải pháp sơ cứu. Xoa bóp huyệt Dương lăng tuyền (GB34) cũng rất có lợi vì huyệt này đóng vai trò trung tâm trong việc điều hòa các gân cơ và khớp trên toàn cơ thể.

Đối với người cao tuổi, Giáo sư Lưu khuyên nên xoa bóp huyệt Thái khê (KI3), một huyệt liên quan đến chức năng thận. Theo học thuyết Trung y, thận chủ về sức khỏe xương khớp; do đó, kích thích huyệt này có thể giúp phòng ngừa hoặc làm chậm quá trình thoái hóa cơ xương.

Thực phẩm giúp phòng ngừa chuột rút

Theo Giáo sư Lưu, mất cân bằng điện giải – đặc biệt là các khoáng chất như canxi, natri, kali và magiê – có thể làm tăng nguy cơ chuột rút cơ. Ông khuyến nghị nên bổ sung những thực phẩm sau để giảm thiểu nguy cơ bị chuột rút:

• Chuối: Giàu kali, magie và canxi – 3 khoáng chất thiết yếu hỗ trợ chức năng cơ bắp. Chuối cũng dễ ăn khi di chuyển, cung cấp nhanh các dưỡng chất và điện giải cần thiết.
• Thực phẩm giàu tinh bột chất lượng cao: Những thực phẩm như khoai lang, khoai tây và bí đỏ cung cấp kali, canxi và magie đồng thời chứa nhiều nước giúp phòng ngừa chuột rút do mất nước.
• Quả bơ: Giàu kali và chất béo lành mạnh, là lựa chọn dinh dưỡng tốt để hỗ trợ sức khỏe cơ bắp và cân bằng điện giải.
• Các loại đậu: Chứa nhiều magie – khoáng chất thiết yếu giúp thư giãn cơ và ngăn ngừa chuột rút.
• Dưa lưới: Giàu magie, canxi và nước, đồng thời chứa một lượng nhỏ natri rất có ích sau khi tập luyện để bổ sung chất điện giải và thúc đẩy thư giãn cơ, giảm nguy cơ chuột rút.
• Sữa: Một nguồn cung cấp canxi, kali và natri dồi dào đồng thời nhiều protein giúp phục hồi cơ sau khi hoạt động thể chất.
• Rau lá xanh đậm: Là nguồn cung cấp canxi và magiê tuyệt vời – 2 khoáng chất thiết yếu giúp duy trì cơ bắp và xương chắc khỏe.
• Cam: Giàu vitamin C, kali, canxi và magiê, hỗ trợ cân bằng điện giải và chức năng cơ bắp khỏe mạnh.
• Các loại hạt: Giàu magiê và canxi đồng thời chứa chất béo không bão hòa có lợi cho tim mạch, hỗ trợ hấp thu các vitamin tan trong chất béo như vitamin D – rất cần thiết cho sự hấp thu canxi và sự chắc khỏe của xương.
• Cà chua: Chứa nhiều nước và kali, giúp điều hòa cân bằng natri và kali trong cơ thể, hỗ trợ chức năng cơ và thần kinh khỏe mạnh.

Các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn

Chuột rút bắp chân không phải luôn là vấn đề nhỏ – đặc biệt khi cơn đau ngày càng xuất hiện thường xuyên hoặc nghiêm trọng hơn. Trong những trường hợp này, chúng có thể là dấu hiệu của các bệnh lý tiềm ẩn cần được chăm sóc y tế. Giáo sư Lưu khuyến cáo những người bị chuột rút kéo dài hoặc không rõ nguyên nhân nên tiến hành đánh giá y tế để loại trừ các nguyên nhân sau: