Bắc Kinh xử tử 4 công dân Canada, quan hệ Canada – Trung Quốc rơi vào điểm đóng băng

Quan hệ giữa Canada và Trung Quốc đang rơi xuống mức thấp nhất do tranh chấp thuế quan và vụ hành quyết 4 công dân Canada. Cuộc khủng hoảng ngoại giao này không chỉ phơi bày sự đối lập gay gắt giữa hai bên về thương mại và nhân quyền, mà còn đặt Canada vào thế tiến thoái lưỡng nan giữa cấu trúc thương mại Bắc Mỹ do Mỹ dẫn dắt và phản ứng cứng rắn từ Trung Quốc (Đảng Cộng Sản Trung Quốc, ĐCSTQ). Từ xung đột kinh tế đến tranh cãi tư pháp, sự xấu đi của quan hệ Trung Quốc – Canada đã trở thành tâm điểm chú ý của quốc tế.

Sự kiện hành quyết: Tranh cãi nhân quyền đốt lên ngọn lửa tức giận

Theo báo cáo của tờ The Globe and Mail (Canada), Ngoại trưởng Canada Mélanie Joly xác nhận rằng Trung Quốc đã xử tử 4 công dân Canada vào đầu năm 2025 với lý do phạm tội liên quan đến ma túy. Bà cùng Chính phủ Canada đã lên án mạnh mẽ hành động này, gọi đó là “không thể đảo ngược và trái với phẩm giá cơ bản của con người”. Bộ Ngoại giao Canada tiết lộ rằng bà Joly và cựu Thủ tướng Justin Trudeau đã nhiều lần kêu gọi Bắc Kinh khoan hồng nhưng không thể ngăn chặn các vụ hành quyết. Bà Joly cho biết Chính phủ đã liên hệ với gia đình các nạn nhân, và theo yêu cầu của gia đình, danh tính và chi tiết vụ việc sẽ không được công bố.

Đại sứ quán ĐCSTQ tại Canada thừa nhận đã hành quyết công dân Canada nhưng không tiết lộ cụ thể số người, đồng thời khẳng định những người này bị xử tử theo pháp luật do phạm tội liên quan đến ma túy.

Trong tuyên bố của mình, Đại sứ quán nhấn mạnh: “Trung Quốc là một quốc gia pháp trị, tội phạm ma túy được cả thế giới công nhận là có mức độ nguy hại nghiêm trọng, và Trung Quốc áp dụng chính sách ‘không khoan nhượng’ đối với vấn đề này.” Đại sứ quán ĐCSTQ cũng bác bỏ những chỉ trích từ phía Canada, yêu cầu Ottawa tôn trọng chủ quyền tư pháp của Trung Quốc và “chấm dứt những phát ngôn vô trách nhiệm”.

Giới chính trị và người dân Canada phản ứng mạnh mẽ trước vụ việc hành quyết này.

Nghị sĩ Đảng Bảo thủ và chuyên gia phê bình về đối ngoại Michael Chong gọi các vụ hành quyết này là “chưa từng có tiền lệ”, đồng thời coi đây là dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh không có ý định cải thiện quan hệ Trung Quốc – Canada. Ông cũng liên hệ sự kiện này với vụ giam giữ mang tính trả đũa sau vụ án Mạnh Vãn Châu năm 2018, cáo buộc hệ thống tư pháp Trung Quốc “bị chính trị hóa cao độ”.

Tổng thư ký của Tổ chức Ân xá Quốc tế chi nhánh Canada, Ketty Nivyabandi, đã kêu gọi Chính phủ Canada tăng cường áp lực lên Trung Quốc để bảo vệ những công dân khác đang bị giam giữ, chẳng hạn như Robert Schellenberg. Dù không nằm trong danh sách bị hành quyết lần này, số phận của ông vẫn đang bị đe dọa bởi án tử hình chưa được thi hành.

Chiến tranh thuế quan Canada – Trung Quốc: Xung đột kinh tế làm trầm trọng thêm rạn nứt

Đồng thời, cuộc chiến thương mại giữa Canada và Trung Quốc tiếp tục leo thang.

Vào tháng 10/2024, Canada áp thuế 100% đối với xe điện nhập khẩu từ Trung Quốc và 25% đối với thép và nhôm, với lý do nhằm ứng phó với “sản lượng dư thừa” của Trung Quốc.

Ngày 8/3/2025, Bộ Thương mại Trung Quốc công bố các biện pháp trả đũa, áp thuế 100% đối với dầu hạt cải, khô dầu (bã ép) và đậu Hà Lan nhập khẩu từ Canada, cùng với thuế 25% đối với hải sản và thịt lợn. Các biện pháp này sẽ có hiệu lực từ ngày 20/3, ảnh hưởng đến khoảng 2,6 tỷ USD giá trị thương mại.

Tuy nhiên, Trung Quốc không đưa hạt cải dầu (canola) vào danh sách áp thuế, cho thấy Bắc Kinh vẫn để ngỏ khả năng đàm phán nhằm giảm căng thẳng thương mại giữa hai nước.

Bộ trưởng Công nghiệp Canada François-Philippe Champagne khẳng định rằng Canada sẽ không rút lại thuế quan đối với Trung Quốc, đồng thời đang phối hợp với Mỹ để ngăn chặn hàng hóa Trung Quốc “bán phá giá” vào thị trường Bắc Mỹ thông qua Canada. Tuy nhiên, lập trường này đã đẩy Canada vào tình thế phải đối mặt với “cuộc chiến thương mại kép”: một mặt, nước này đang áp dụng các biện pháp thuế quan trả đũa trị giá 1.550 tỷ đô la Canada (CAD) đối với Mỹ, mặt khác, lại đối đầu trực tiếp với Trung Quốc trong căng thẳng thương mại leo thang.

Truyền thông nhà nước Trung Quốc mô tả cuộc chiến thuế quan này như một lời cảnh báo đối với Canada vì đã “theo chân Mỹ trong lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc”, ám chỉ nỗ lực chia rẽ liên minh Bắc Mỹ.

Các nhà xuất khẩu nông sản Canada là nhóm bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Hội đồng Dầu hạt cải (Canola Council) cảnh báo rằng ngành này sẽ chịu “tác động sâu rộng” do các biện pháp thuế quan của Trung Quốc. Chính phủ Canada đã cam kết hỗ trợ tài chính 1 tỷ CAD cho nông dân, nhưng giới doanh nghiệp cho rằng khoản hỗ trợ này không đủ để bù đắp thiệt hại.

Nội bộ Canada cũng xuất hiện bất đồng về cách ứng phó. Thủ hiến British Columbia, ông David Eby, kêu gọi xem xét lại chính sách đối với Trung Quốc, trong khi Thủ hiến Ontario, ông Doug Ford, đề xuất phản ứng cứng rắn hơn với Mỹ, cho thấy sự chia rẽ trong lập trường của chính quyền các tỉnh.

Nguồn gốc lịch sử và vấn đề nan giải hiện tại của quan hệ Canada – Trung Quốc

Quan hệ Canada – Trung Quốc xấu đi có thể bắt nguồn từ vụ việc Mạnh Vãn Châu năm 2018. Ngay sau đó, Trung Quốc đã bắt giữ hai công dân Canada và nâng mức án của Robert Schellenberg lên tử hình. Động thái này được cho là hành động trả đũa đối với Canada. Giờ đây, việc hành quyết 4 công dân Canada cùng với căng thẳng thương mại leo thang đã khiến quan hệ song phương càng thêm tồi tệ, đẩy hai nước vào vòng xoáy đối đầu ngày càng sâu sắc.

Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ hai của Canada, với kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc đạt 47 tỷ CAD vào năm 2024. Cuộc chiến thuế quan lần này đe dọa trực tiếp đến ngành nông nghiệp và thực phẩm của Canada, trong khi vụ hành quyết bốn công dân Canada lại chạm đến giới hạn thấp nhất về nhân quyền của nước này.

Các chuyên gia phân tích cho rằng Trung Quốc đang sử dụng cả biện pháp kinh tế lẫn tư pháp để gây áp lực lên Canada, vừa đáp trả thuế quan của Ottawa, vừa gián tiếp thách thức trật tự thương mại do Mỹ dẫn dắt tại Bắc Mỹ.

Canada hiện rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan giữa hai cường quốc. Nếu tiếp tục đối đầu với Trung Quốc, nền kinh tế Canada có nguy cơ chịu thiệt hại nặng nề hơn; nhưng nếu tìm cách hòa giải, Ottawa có thể bị nhìn nhận là nhượng bộ trước Bắc Kinh, điều này có thể gây ra phản ứng mạnh mẽ trong nước và từ các đồng minh phương Tây.

Theo dữ liệu từ Tổ chức Ân xá Quốc tế, Trung Quốc xử tử hàng ngàn người mỗi năm, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác trên thế giới. Tỷ lệ kết án lên đến 99%, cùng với việc hiếm khi ân xá, đã gây ra nhiều chỉ trích từ cộng đồng quốc tế. Việc Trung Quốc lần này hiếm hoi hành quyết công dân phương Tây được cựu thám tử Anh Peter Humphrey gọi là “lời cảnh báo gửi đến các chính phủ toàn cầu”, cho thấy Bắc Kinh không có ý định hàn gắn mối quan hệ rạn nứt với Canada.

Triển vọng và suy ngẫm

Quan hệ Canada – Trung Quốc hiện đang ở điểm đóng băng, cả kinh tế lẫn ngoại giao đều đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng. Nếu cuộc chiến thuế quan tiếp tục leo thang, Canada có thể buộc phải đưa ra lựa chọn rõ ràng hơn giữa Trung Quốc và Mỹ, trong khi lập trường cứng rắn của Trung Quốc có thể khiến hình ảnh của nước này ngày càng bị cô lập ở các nước phương Tây.

Đối với Canada, cân bằng giữa lợi ích kinh tế và lập trường nhân quyền trở thành bài toán then chốt. Việc Trung Quốc hành quyết công dân Canada đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc về hệ thống tư pháp của Bắc Kinh, trong khi cuộc chiến thuế quan lại là phép thử đối với khả năng chống chịu của Canada trong thương mại toàn cầu.

Đối với Trung Quốc, việc sử dụng các biện pháp trả đũa kinh tế kết hợp với thực thi án tử nhằm khẳng định “chủ quyền tư pháp” có thể giúp họ gây áp lực lên Canada trong ngắn hạn. Tuy nhiên, về lâu dài, hành động này có nguy cơ làm trầm trọng thêm tình trạng bị cô lập trên trường quốc tế.

Cuộc khủng hoảng này không chỉ là một hình ảnh thu nhỏ của mối quan hệ song phương Canada – Trung Quốc, mà còn phản ánh sự phức tạp của bối cảnh địa chính trị và thương mại toàn cầu hiện nay. Tương lai của mối quan hệ Canada – Trung Quốc vẫn còn nhiều ẩn số và sẽ tiếp tục là một chủ đề cần được theo dõi chặt chẽ.