Giao tranh mới dọc biên giới Thái Lan-Campuchia bắt nguồn từ tranh chấp lãnh thổ lâu đời

Lịch sử thù địch về các yêu sách lãnh thổ cạnh tranh giữa Thái Lan và Campuchia một lần nữa đã bùng phát thành cuộc chiến công khai, chỉ vài tháng sau khi hai bên đồng ý ngừng bắn, cuộc chiến mà Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã thúc đẩy chấm dứt giao tranh biên giới.

Hai quốc gia Đông Nam Á đã chiến đấu năm ngày trong tháng Bảy ở trong và xung quanh vùng biên giới tranh chấp, khiến hàng chục thường dân và quân nhân thiệt mạng, đồng thời khiến hàng chục ngàn dân làng cả hai phe phải sơ tán đến nơi an toàn.

Hôm thứ Hai (8/12), giao tranh ác liệt nhất kể từ khi lệnh ngừng bắn được ban hành. Mặc dù chưa rõ bên nào nổ súng trước, Thái Lan đã tiến hành các cuộc không kích dọc biên giới khi giao tranh trên bộ cũng nổ ra.

• Campuchia thề sẽ chiến đấu quyết liệt chống Thái Lan trong xung đột biên giới leo thang – AP

Tranh chấp bắt nguồn từ đầu thế kỷ 20

Thái Lan và Campuchia có lịch sử thù địch qua nhiều thế kỷ và thường xuyên xảy ra căng thẳng dọc theo đường biên giới trên bộ dài hơn 800 km (500 dặm).

Các yêu sách lãnh thổ đối lập phần lớn xuất phát từ bản đồ năm 1907 được lập ra khi Campuchia còn nằm dưới sự cai trị của thực dân Pháp, mà Thái Lan cho rằng không chính xác. Nhiều người dân Thái Lan vẫn còn bất bình về phán quyết năm 1962 của Tòa án Công lý Quốc tế, trong đó trao chủ quyền đối với vùng đất tranh chấp cho Campuchia — một phán quyết được tái khẳng định vào năm 2013. Bất đồng này đã châm ngòi cho một số cuộc đụng độ vũ trang từ năm 2008 đến năm 2011.

Lệnh ngừng bắn do Tổng thống Trump hậu thuẫn rất mong manh

Một nền hòa bình mong manh đã đạt được vào cuối tháng Bảy, khi Malaysia thúc đẩy các cuộc đàm phán hòa bình và Tổng thống Trump đã đưa các bên tranh chấp vào bàn đàm phán bằng cách tận dụng tầm quan trọng của thị trường Hoa Kỳ đối với hàng xuất khẩu của cả hai quốc gia, đe dọa sẽ giữ lại các đặc quyền thương mại quan trọng.

Sau đó, Tổng thống Trump đã tuyên bố sự can thiệp này là một trong số nhiều ví dụ trên khắp thế giới, nơi mà hành động của ông đã mang đến hòa bình giữa các quốc gia đang giao tranh.

Hiệp ước sơ bộ được tiếp nối bằng một thỏa thuận chi tiết hơn vào tháng Mười. Các điều khoản của hiệp ước này kêu gọi phối hợp các hoạt động rà phá bom mìn, di dời vũ khí hạng nặng và thiết bị khỏi biên giới, thực hiện các biện pháp khôi phục lòng tin lẫn nhau, và chấm dứt những lời lẽ gây tổn hại cũng như phát tán thông tin sai lệch. Không một hành động nào trong số này được thực hiện toàn bộ, nếu có.

Cả hai quốc gia tiếp tục cuộc chiến tuyên truyền gay gắt và thỉnh thoảng có những vụ bùng phát bạo lực xuyên biên giới nhỏ lẻ.

Một khiếu nại lớn của Campuchia là Thái Lan vẫn tiếp tục giam giữ 18 binh sĩ bị bắt làm tù binh. Thái Lan cáo buộc Campuchia đặt mìn mới tại các khu vực tranh chấp, gây thương tích cho binh sĩ Thái Lan. Campuchia nói rằng số mìn này là tàn dư từ nhiều thập kỷ của cuộc nội chiến, kết thúc vào năm 1999.

Việc không thực hiện các điều khoản ngừng bắn đã được phía Thái Lan lấy làm cái cớ để không thả tù binh Campuchia ngay lập tức, mặc dù thỏa thuận tháng Mười đã thúc giục họ làm như vậy “như một minh chứng cho mong muốn của Thái Lan trong việc thúc đẩy sự tin tưởng và tín nhiệm lẫn nhau”.

Xung đột ảnh hưởng đến ngoại giao, thương mại và du lịch

Thái Lan là một trong những đồng minh thân cận và lâu đời nhất của Washington. Quốc gia này cũng nắm giữ lợi thế quân sự to lớn, thể hiện rõ nhất qua khả năng sử dụng sức mạnh không quân hầu như không thể bị thách thức.

Tuy nhiên, Campuchia cũng đang nỗ lực củng cố vị thế ngoại giao của mình. Campuchia là một trong những quốc gia đầu tiên ủng hộ mạnh mẽ việc đề cử Tổng thống Trump cho Giải Nobel Hòa bình, thậm chí còn huy động đám đông ủng hộ đề cử này.

Campuchia cũng đã triển khai chiến dịch tuyên truyền rầm rộ trên mạng xã hội, tự coi mình là kẻ yếu thế và thường xuyên đưa ra những cáo buộc chưa được kiểm chứng về hành động của Thái Lan. Những lời lẽ mang tính dân tộc chủ nghĩa đã xuất hiện khắp nơi ở cả hai bên.

Về phần mình, Washington dường như đang cố tích cực xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn với Campuchia để lôi kéo nước này khỏi mối quan hệ thân cận với Trung Quốc, nhưng điều đó lại gây ra sự phẫn nộ ở Thái Lan.

Campuchia đã đạt được nhiều tiến bộ hơn trong việc hoàn tất thỏa thuận thương mại với Washington so với Thái Lan, một nền kinh tế lớn hơn và phức tạp hơn nhiều.

Những hậu quả kinh tế tiềm tàng không chỉ giới hạn ở thương mại.

Cuộc giao tranh mới diễn ra đúng lúc mùa du lịch mùa đông đang cao điểm và có nguy cơ gây ảnh hưởng đến du khách. Du lịch là nguồn thu nhập chính của cả hai quốc gia, vốn vẫn đang nỗ lực phục hồi sau những tổn thất mà ngành công nghiệp này phải gánh chịu trong đại dịch virus corona.

Cạnh tranh văn hóa cũng là một yếu tố.

Mối bất hòa giữa hai nước láng giềng không chỉ đến từ những tuyên bố chủ quyền chồng chéo, mà còn là mối thù hằn văn hóa sâu sắc bắt nguồn từ nhiều thế kỷ trước, khi hai nước còn là những đế chế hùng mạnh và cạnh tranh lẫn nhau.

Trong thời hiện đại, những bất hòa vẫn còn tồn tại, khi sự phát triển của Campuchia, bị cản trở bởi chủ nghĩa thực dân Pháp vào những năm 1970, bởi chế độ cai trị tàn bạo của Khmer Đỏ cộng sản, đã tụt hậu so với Thái Lan.

Cả hai đều tranh chấp về các sản phẩm văn hóa, từ quyền anh, múa mặt nạ, trang phục truyền thống và ẩm thực.