Học giả Mỹ cảnh báo giới tinh hoa Hoa Kỳ: Đừng kỳ vọng vào ĐCSTQ

Ông Dư Mậu Xuân, Giám đốc Trung tâm Trung Quốc thuộc Viện Nghiên cứu Hudson (Mỹ), đã viết thư gửi tới giới tinh hoa tại Washington, kêu gọi họ cần nhận thức rõ logic hành xử của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và chấm dứt những ảo tưởng thiếu thực tế về Bắc Kinh.

“Những thói quen cũ là thứ khó thay đổi nhất, đặc biệt là ở những tinh hoa đã nhầm lẫn cảm xúc hoài niệm với tư duy chiến lược.” — ông Dư Mậu Xuân viết trong một bài bình luận đăng trên Washington Times mới đây. Ông từng giữ chức chuyên gia phân tích hàng đầu về Trung Quốc tại Bộ Ngoại giao Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump.

Ông cho biết, cho đến tận hôm nay, tại Washington, Brussels và một số thủ đô châu Âu khác, vẫn còn những người — dù tiếng nói đã yếu đi — cố chấp tin rằng ĐCSTQ vẫn có thể được “thuyết phục” để thực hiện một “thỏa thuận lớn”. Theo cách nghĩ đó, chỉ cần đàm phán đủ lâu, giữ thái độ đủ mềm mỏng, Bắc Kinh có thể bị thuyết phục “giúp đỡ” chấm dứt chiến sự ở Ukraine hoặc Trung Đông, ổn định thị trường toàn cầu, thậm chí còn có thể sửa chữa những mất cân bằng thương mại và hành vi đánh cắp sở hữu trí tuệ mà ĐCSTQ đã dày công tạo ra suốt nhiều thập kỷ.

Theo ông Dư Mậu Xuân, trong hệ logic này, Trung Quốc dưới sự cai trị của ĐCSTQ không bị xem là tác nhân chính gây bất ổn toàn cầu, mà ngược lại được coi là một đối tác không thể thiếu — chỉ cần kiên nhẫn bồi dưỡng và cho họ đủ thời gian, thì sẽ nhận được sự đáp lại.

“Vấn đề là, niềm tin này vẫn tồn tại không phải vì có bằng chứng thuyết phục, mà bởi vì thừa nhận nó sai lầm sẽ gây tổn thương về mặt cảm xúc — đồng nghĩa với việc phải chấp nhận sự thật rằng giả định cốt lõi của phương Tây thời hậu Chiến tranh Lạnh, rằng ‘tiếp xúc sẽ dẫn đến thay đổi’, từ lâu đã phá sản. Nói thẳng hơn, bạn tưởng mình đang mời họ bước vào ‘cánh cửa’, nhưng thực chất lại là mời sói vào phòng khách”.

ĐCSTQ vi phạm các hiệp ước quốc tế một cách có hệ thống

Bài viết cho rằng trật tự quốc tế được xây dựng trên một tiền đề căn bản: pháp luật có khả năng ràng buộc quyền lực. Các quốc gia cùng thừa nhận các quy tắc chung và hành động dựa trên những quy tắc đó. Thế nhưng Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) phủ nhận tiền đề này ngay từ gốc rễ, và hành vi của họ không phải là những lần vượt ranh giới đơn lẻ, mà là sự vi phạm có chủ ý, kéo dài, mang tính hệ thống và mang tính thể chế đối với các thỏa thuận quốc tế.

“Đây không phải là khác biệt văn hóa, cũng không phải là hiểu lầm ngoại giao, mà là bản chất của chủ nghĩa cộng sản”, ông Dư Mậu Xuân nói. “Bạn đặt Trung Quốc (cộng sản) vào bất kỳ lĩnh vực trọng yếu nào — thương mại, an ninh, nhân quyền hay ngoại giao khu vực — bạn đều sẽ thấy cùng một khuôn mẫu cố định: trước hết ký kết hiệp định để giành lấy lợi ích; khi lợi ích đã vào tay, họ bắt đầu diễn giải lại nghĩa vụ thực thi, liên tục làm loãng cam kết, và cuối cùng thì thẳng tay vứt bỏ hiệp định đó”.

Theo học giả này, đó chính là quy luật hành vi nhất quán của ĐCSTQ.

Từ WTO, Hồng Kông đến Biển Đông: ĐCSTQ tồn tại tình trạng thất tín mang tính hệ thống

Ông Dư Mậu Xuân đã nêu ra hàng loạt ví dụ cho thấy ĐCSTQ liên tục vi phạm cam kết một cách có hệ thống. Chẳng hạn, khi Trung Quốc nộp đơn gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2001, Bắc Kinh đã đưa ra hàng loạt cam kết long trọng: mở cửa thị trường, minh bạch thông tin, không phân biệt đối xử, hạn chế sự can thiệp của nhà nước… Tuy nhiên, 20 năm sau, những gì diễn ra lại hoàn toàn trái ngược: trợ cấp nhà nước bóp méo thị trường, đảng bộ được cài cắm vào doanh nghiệp, ép buộc chuyển giao công nghệ, cùng với cơ chế quản lý kiểu “hộp đen” và sự cai trị mang tính chính trị hóa cao độ.

“Đối với Trung Quốc (dưới sự cai trị của ĐCSTQ), các quy tắc của WTO chưa bao giờ nhằm kiềm chế sự can thiệp của Đảng Cộng sản vào nền kinh tế thị trường tự do, mà ngược lại, chúng được sử dụng như công cụ để nuôi lớn và củng cố quyền lực của Đảng Cộng sản”, bài viết nhận định.

Trong vấn đề Hồng Kông, ĐCSTQ cũng áp dụng chính xác cùng một kịch bản.

Tuyên bố chung Trung – Anh năm 1984 là một điều ước quốc tế chính thức, có giá trị pháp lý và đã được đăng ký tại Liên Hợp Quốc, trong đó bảo đảm quyền tự trị cao và các quyền tự do của Hồng Kông cho đến năm 2047.

Thế nhưng, sau khi nắm được chủ quyền Hồng Kông, Bắc Kinh bắt đầu tuyên bố thỏa thuận này “đã lỗi thời”, rồi từng bước tháo dỡ hệ thống tự trị của Hồng Kông. Đây không phải là hành vi “vô tình vi phạm cam kết”, mà là một mưu lược chiến lược được tính toán kỹ lưỡng.

Đối với Biển Đông, khi ký Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), Trung Quốc từng khẳng định sẽ chấp nhận cơ chế trọng tài mang tính ràng buộc theo công ước. Thế nhưng đến năm 2016, Bắc Kinh đã công khai bác bỏ phán quyết hợp pháp phủ nhận các yêu sách của họ tại Biển Đông. Cho đến nay, Trung Quốc vẫn tiếp tục quân sự hóa các vùng biển tranh chấp và đe dọa, cưỡng ép các quốc gia láng giềng.

Về nhân quyền, ĐCSTQ bị cáo buộc liên tục thực hiện các hành vi tội ác chống lại loài người và tội diệt chủng tại Tân Cương, Tây Tạng và các khu vực khác.

Ông Dư Mậu Xuân kết luận: “Đây không phải là những sự cố ngẫu nhiên, mà là một quy luật vận hành nhất quán: ký trước, hưởng lợi trước, tuân thủ có chọn lọc, rồi né tránh trách nhiệm vô thời hạn”.

ĐCSTQ dùng lời nói để xoa dịu, và dùng hành động để kiểm soát

Ông Dư Mậu Xuân nói: “Trong nhiều thập kỷ, chính sách của phương Tây đối với Trung Quốc được xây dựng trên những hy vọng một chiều — tin rằng tiếp xúc và hội nhập sẽ khiến ĐCSTQ trở nên ôn hòa hơn; tin rằng những cam kết của họ đồng nghĩa với thiện chí; tin rằng Trung Quốc (cộng sản) của ngày mai sẽ thực hiện những lời hứa của ngày hôm nay. Nhưng những hy vọng đó đã hoàn toàn sụp đổ. Ngôn từ của ĐCSTQ được dùng để trấn an bạn, còn hành động của họ thì nhằm kiểm soát bạn”.

Ông cho rằng, những thỏa thuận được dựng lên bằng thiện chí và sự mơ hồ thực chất không thể kiềm chế được một thể chế cộng sản, mà chỉ trở thành con đường để thể chế đó trục lợi.

Ông kết luận: “Sự thật thì tàn khốc nhưng rất đơn giản: thế giới không thể tiếp tục coi lời nói của Bắc Kinh là sự thật. Những tuyên bố, thông cáo hay sách trắng không phải là bằng chứng để tin tưởng ĐCSTQ — chỉ có hành vi thực tế mới là bằng chứng duy nhất”.

Phương Tây không thể tiếp tục lặp lại sai lầm, để ĐCSTQ mặc sức lộng hành

Ông Dư Mậu Xuân cho rằng bài học này cần được áp dụng rõ ràng nhất vào vai trò của Trung Quốtrong các thể chế quốc tế. Việc cho Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) trước đây được xây dựng trên những cam kết của chính ĐCSTQ và trên ảo tưởng về “những gì họ có thể trở thành”, chứ không dựa trên thực tế của hệ thống chính trị – kinh tế Trung Quốc khi đó. Kết quả là toàn bộ hệ thống thương mại tự do quốc tế đã bị ĐCSTQ làm băng hoại.

“Sai lầm này không thể lặp lại nữa,” ông nói. “Ở những nơi không thể cưỡng chế việc tuân thủ quy tắc, thì không được cho phép tham gia; ở những nơi nghĩa vụ bị xem nhẹ, thì phải thu hồi các đặc quyền. Đây không phải là hành động thù địch, mà là quản trị rủi ro ở mức cơ bản.”

Theo ông Dư Mậu Xuân, ĐCSTQ về bản chất không thể dung hòa với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, bởi nó phủ nhận chính chủ quyền của các quy tắc. Trong logic của Bắc Kinh, Đảng nắm giữ chủ quyền tuyệt đối, không thể bị thách thức, còn pháp luật chỉ là công cụ phụ thuộc vào ý chí của Đảng. Các thỏa thuận được dùng để trói buộc người khác, chứ chưa bao giờ dùng để ràng buộc chính mình. Hệ thống quốc tế có thể chấp nhận nhiều mô hình chính phủ khác nhau, nhưng không thể chịu đựng kiểu thất tín mang tính hệ thống và ác ý của ĐCSTQ.

“Tiếp xúc mà không có năng lực cưỡng chế thực thi thì không phải là ngoại giao, mà là tự thôi miên,” ông nói. “Điều thực sự cần làm tiếp theo là chấm dứt ảo tưởng rằng ĐCSTQ sẽ tự chuyển hóa; thay vào đó là nhìn Trung Quốc (cộng sản) bằng con mắt tỉnh táo, đặt ra điều kiện rõ ràng và đối diện với thực tế. Đây là bài học để lại từ Chiến tranh Lạnh — và đến hôm nay, nó vẫn còn nguyên giá trị”.