Reuters tiết lộ sự bế tắc trong đàm phán Mỹ – Trung tại London

Các cuộc đàm phán thương mại gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc tại London không đạt được tiến triển mang tính đột phá, đặc biệt là trong vấn đề kiểm soát xuất khẩu nam châm đất hiếm dùng trong quân sự. Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) tiếp tục sử dụng “chiêu bóp cổ” để gây sức ép, trong khi Mỹ vẫn siết chặt các hạn chế xuất khẩu chip AI cao cấp sang Trung Quốc.

Reuters tiết lộ nội tình đàm phán: Đất hiếm quân sự là nút thắt

Theo 2 nguồn tin am hiểu đàm phán tiết lộ với Reuters hôm 15/6, rằng vòng đàm phán tại London lần này không đề cập đến vấn đề nhạy cảm nhất: Xuất khẩu đất hiếm dùng cho mục đích quân sự, đặc biệt là loại nam châm samarium dùng trong máy bay chiến đấu và hệ thống tên lửa. ĐCSTQ không đưa ra bất kỳ tín hiệu nào cho thấy sẽ dỡ bỏ hạn chế.

Phía Trung Quốc còn gắn vấn đề này với việc Mỹ hạn chế xuất khẩu chip AI sang Trung Quốc, cho thấy ý đồ dùng đất hiếm làm con bài phản công. Vấn đề này có thể trở thành rào cản lớn khiến hai bên không thể đạt được thỏa thuận toàn diện.

Để tránh đàm phán đổ vỡ, phía Mỹ đang cân nhắc gia hạn thêm 90 ngày cho thời hạn nới thuế dự kiến kết thúc vào tháng Tám, nhằm tạo thêm thời gian đàm phán. Một nguồn tin cho biết chính quyền Trump đang xem xét động thái này như một cách tìm kiếm không gian pháp lý dưới điều khoản 301, nhằm giảm thiểu rủi ro kiện tụng liên quan đến thuế quan.

Các nguồn tin cho biết Bắc Kinh vẫn chưa cam kết cấp phép xuất khẩu một số loại nam châm đất hiếm đặc biệt. Những vật liệu then chốt này được các nhà thầu quốc phòng Mỹ sản xuất máy bay chiến đấu và tên lửa. Trong khi đó, Mỹ vẫn hạn chế Trung Quốc tiếp cận chip AI cao cấp do lo ngại tiềm năng sử dụng vào mục đích quân sự.

Theo người trong cuộc, trong các cuộc đàm phán đầu tuần tại London, phía Trung Quốc đã liên kết việc nới lỏng xuất khẩu nam châm đất hiếm dùng trong quân sự với việc Mỹ hạn chế xuất khẩu chip AI cao cấp, khiến vòng đàm phán vốn khởi đầu từ vấn đề buôn lậu fentanyl, thuế quan và thặng dư thương mại chuyển hướng sang tranh chấp về kiểm soát xuất khẩu.

Sau khi đàm phán London kết thúc, ĐCSTQ phát tín hiệu tích cực, hứa đẩy nhanh việc phê duyệt đơn xin xuất khẩu đất hiếm cho mục đích phi quân sự từ Mỹ, đồng thời thiết lập “kênh xanh” cho các “doanh nghiệp đáng tin cậy”, với giấy phép có hiệu lực 6 tháng.

Công ty vật liệu từ tính đất hiếm Trung Quốc, Jinli Permanent Magnet, tuyên bố đã nhận được giấy phép xuất khẩu sang Mỹ. Bộ Thương mại Trung Quốc cũng xác nhận đã phê duyệt một số đơn đăng ký hợp lệ.

Tuy nhiên, hai nguồn tin nhấn mạnh rằng ĐCSTQ vẫn chưa nhượng bộ về một số loại đất hiếm đặc biệt dùng riêng cho mục đích quân sự, bao gồm samarium, loại không nằm trong phạm vi được tăng tốc phê duyệt trong đàm phán London. Trong khi đó, các ngành công nghiệp ô tô và dân dụng chủ yếu cần loại đất hiếm như dysprosium và terbium.

Ngoài ra, hai nguồn tin cũng tiết lộ rằng phía Mỹ đang xem xét gia hạn thêm 90 ngày cho mức thuế hiện tại với hàng hóa Trung Quốc, kéo dài qua ngày 9/8, thời hạn theo thỏa thuận Geneva. Điều này cho thấy khả năng hai bên đạt được thỏa thuận thương mại lâu dài trước thời điểm đó là rất thấp.

Tiến trình đàm phán London: Bề ngoài có tiến triển, nhưng thực chất rất mơ hồ

Cuộc đàm phán thương mại Mỹ-Trung kết thúc vào rạng sáng ngày 10/6 tại London, hai bên tuyên bố đã đạt được “đồng thuận nguyên tắc” về một “thỏa thuận khung thương mại”, hy vọng tạo bước ngoặt cho quan hệ kinh tế căng thẳng hiện nay.

Tuy nhiên, khi kết thúc đàm phán, cả hai bên chỉ nói sẽ “báo cáo để lãnh đạo quyết định”, và không công bố bất kỳ chi tiết nào, khiến dư luận nghi ngờ đây chỉ là động thái mang tính biểu tượng, không phải bước đột phá thực chất.

Cuộc đàm phán do Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong dẫn đầu. Phái đoàn Mỹ còn có Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và Đại diện Thương mại Jamieson Greer.

Hai bên nhấn mạnh “đồng thuận khung” sẽ hỗ trợ triển khai thỏa thuận Geneva hồi tháng Năm. Theo đó tạm hoãn thực thi mức thuế cao 3 chữ số trong 90 ngày. Tuy nhiên, sau thỏa thuận Geneva, ĐCSTQ không nới lỏng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, dẫn đến việc Mỹ ngay lập tức áp đặt hạn chế xuất khẩu mới, khiến căng thẳng gia tăng.

Sau đàm phán, Bộ trưởng Lutnick nói rằng thỏa thuận lần này củng cố đồng thuận Geneva, nhưng chi tiết cần được Tổng thống Trump phê duyệt mới có thể công bố.

Phía Trung Quốc cũng cho biết sẽ báo cáo Chủ tịch Tập Cận Bình. Cả hai bên đều không đưa ra cam kết cụ thể, khiến “thỏa thuận khung” thiếu giá trị thực tiễn cả về mặt pháp lý lẫn thực thi.

Rủi ro từ xuất khẩu đất hiếm: Doanh nghiệp lo rò rỉ bí mật thương mại

Cạnh tranh gay gắt Mỹ-Trung trong lĩnh vực đất hiếm và công nghệ cao đang khiến thủ tục cấp phép xuất khẩu nam châm đất hiếm từ Trung Quốc trở thành mối lo lớn với doanh nghiệp phương Tây về nguy cơ rò rỉ bí mật thương mại.

Theo Financial Times, để xin được phép xuất khẩu đất hiếm, doanh nghiệp nước ngoài phải cung cấp cho Bộ Thương mại Trung Quốc các thông tin nhạy cảm như quy trình sản xuất, nhân sự, danh sách khách hàng và người dùng cuối.

Giám đốc điều hành hãng sản xuất nam châm Magnosphere (Đức), ông Frank Eckard, cho biết ĐCSTQ đang dùng quy trình pháp lý chính thức để yêu cầu doanh nghiệp nộp “tài liệu kinh doanh mật”, một hình thức thu thập thông tin có hệ thống do chính phủ dẫn dắt.

Ông nói thẳng rằng đây là cách ĐCSTQ thu thập thông tin công khai, mà không cần gián điệp.

Công ty âm thanh B&C Speakers (Ý) cũng tiết lộ ĐCSTQ yêu cầu cung cấp video dây chuyền sản xuất, thông tin khách hàng và đơn đặt hàng. Giám đốc chuỗi cung ứng Andrea Pratesi cho biết nếu không cung cấp, thì không được cấp phép. Hiện công ty có 2 đơn hàng được phê duyệt, nhưng đơn thứ 3 bị trì hoãn nhiều ngày.

Quản lý sản phẩm công ty Magnet Applications (Anh), ông Matthew Swallow, cho biết trước đây từng nhiều lần bị từ chối do thiếu giấy chứng nhận người dùng cuối. Giờ đây, công ty buộc phải nộp ảnh chụp quy trình sản xuất nam châm, mô tả mục đích sử dụng và thông tin khách hàng mới được duyệt xuất khẩu.

Chuyên gia cho rằng quy chuẩn đánh giá mục đích sử dụng cuối cùng của Bộ Thương mại Trung Quốc không rõ ràng, thường yêu cầu vượt xa thông tin ghi trong văn bản chính thức. Một luật sư chuyên về kiểm soát xuất khẩu tại Trung Quốc cho biết doanh nghiệp thường bị yêu cầu cung cấp cả thông tin kỹ thuật của nhà sản xuất đầu cuối và chi tiết chuỗi cung ứng.

Chủ tịch Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc, ông Jens Eskelund, chỉ trích quy trình xét duyệt của ĐCSTQ quá phức tạp và đòi hỏi phi lý, đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình thế buộc phải tiết lộ thông tin mật và hợp tác. Ông cảnh báo rằng nếu thông tin bị rò rỉ, các doanh nghiệp châu Âu sẽ mất lợi thế cạnh tranh và tài sản trí tuệ.

Tuy nhiên, một lãnh đạo doanh nghiệp châu Âu giấu tên thừa nhận trong bối cảnh nguồn cung đất hiếm rất bất ổn, hầu hết doanh nghiệp đều chọn ưu tiên đảm bảo nguồn hàng, rồi mới tính đến rủi ro, nên trước mắt vẫn chấp nhận yêu cầu của ĐCSTQ.

Đàm phán Mỹ-Trung chưa chạm đến cốt lõi, cuộc chiến xuất khẩu có thể còn leo thang

Quay lại trọng tâm đàm phán tại London, dù Mỹ nhấn mạnh ĐCSTQ đã cam kết nới lỏng xuất khẩu đất hiếm, nhưng không nói rõ có bao gồm việc bãi bỏ yêu cầu cung cấp thông tin nhạy cảm và các vật liệu dùng trong quân sự hay không. Việc Bắc Kinh không nhượng bộ trong những điểm này cho thấy họ vẫn xem đất hiếm là quân bài chiến lược để duy trì thế mặc cả.

Chính quyền Trump cũng đang chịu sức ép trong nước, vừa phải đáp ứng nhu cầu ổn định chuỗi cung ứng của doanh nghiệp Mỹ, vừa không thể buông lỏng các biện pháp an ninh quốc gia. Trong các lĩnh vực then chốt như AI, chip và hàng không vũ trụ, Mỹ vẫn duy trì chính sách phong tỏa.

Chuyên gia về Trung Quốc tại Viện Brookings (Mỹ), ông Ryan Hass, nhận định qua nhiều vòng đàm phán chính quyền Trump đã nhận ra ĐCSTQ sẽ không chấp nhận các điều khoản chỉ có lợi cho Mỹ. Ông nhấn mạnh việc Bắc Kinh sẵn sàng “vũ khí hóa” đất hiếm là một trong những biến số khó giải nhất trong các cuộc đàm phán tương lai.

Cuộc gặp tại London tuy thể hiện mong muốn hạ nhiệt tạm thời từ cả hai phía, nhưng then chốt vẫn nằm ở việc liệu hai ông Trump và Tập có chấp thuận thỏa thuận mơ hồ này và sẵn sàng nhượng bộ về lợi ích cốt lõi hay không. Dựa trên những gì được công bố, đây có vẻ là chiến thuật “câu giờ” chứ chưa giải quyết được mâu thuẫn nào mang tính nền tảng.