Chuyển xe máy xăng sang xe điện: Hiệp hội xe máy nói cần 2-3 năm chuẩn bị

Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) đề xuất cần 2-3 năm chuẩn bị để chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện, nhấn mạnh thách thức về hạ tầng trạm sạc và chi phí cho người dân thu nhập thấp.

• Đề xuất 4 vị trí trạm sạc xe điện dọc Vành đai 1 ở Hà Nội
• TP.HCM lên kế hoạch xử lý pin thải từ 400.000 xe điện

Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), gồm Honda, Yamaha, Suzuki, Piaggio, và SYM, ủng hộ kế hoạch giảm phát thải nhưng cho rằng cần lộ trình dài hơn để chuyển đổi từ xe máy xăng sang xe điện.

Trong văn bản gửi Chính phủ và các Bộ, VAMM nhận định thời hạn cấm xe máy xăng tại Vành đai 1 Hà Nội từ ngày 1/7/2026 là quá gấp rút, gây áp lực cho người dân và doanh nghiệp. Họ đề xuất lùi thời hạn đến sau năm 2029, bắt đầu từ xe cũ, không đạt chuẩn khí thải (dưới Euro 3), và cho phép xe Euro 4 vào nội đô.

VAMM cho biết 2.000 đại lý và 200 nhà cung ứng linh kiện động cơ xăng, hỗ trợ hàng trăm nghìn lao động, có nguy cơ bị ảnh hưởng nếu chuyển đổi gấp rút. Các hãng đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng cho tiêu chuẩn khí thải Euro 4 (hiệu lực 2027), và chuyển đổi sang xe điện có thể gây lãng phí, gián đoạn sản xuất, thua lỗ.

VAMM nhấn mạnh cần tối thiểu 2-3 năm chuẩn bị, ưu tiên chuyển đổi xe dịch vụ trước, rồi đến xe cá nhân. Hạ tầng trạm sạc công cộng hiện chưa đủ, và lưới điện đô thị không sẵn sàng cho sạc đồng loạt, đặc biệt vào giờ cao điểm.

TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, nhận định chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện là đúng đắn nhưng cần lộ trình cụ thể và đánh giá hiệu quả. Ông đề xuất ưu tiên chuyển đổi shipper, xe công nghệ, xe ôm, taxi, xe buýt, và công chức trước, sau đó đánh giá để quyết định mở rộng. Theo ông, chính sách cần đảm bảo hài hòa kinh tế, không làm xáo trộn đời sống người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp.

Một chuyên gia khác cho rằng chuyển đổi nhanh mà không có lộ trình khoa học sẽ gây áp lực lớn cho ngành công nghiệp xe máy. Các doanh nghiệp đã đầu tư lớn cho dây chuyền sản xuất động cơ xăng, và chuyển đổi gấp rút dễ dẫn đến thua lỗ, phá sản. Hệ thống 2.000 đại lý và 200 nhà cung ứng linh kiện có nguy cơ tê liệt, ảnh hưởng sinh kế hàng trăm nghìn lao động. Ông nhấn mạnh cần quy chuẩn kỹ thuật cho xe điện (sạc, pin, an toàn cháy nổ) và chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế, tín dụng.

Nghiên cứu của PGS.TS Hồ Quốc Bằng (4/2025) và World Bank (2022) cho thấy xe máy chỉ chiếm 4,5% bụi PM2.5 tại Hà Nội, trong khi công nghiệp (29%), đốt rơm rạ (26%), và bụi đường (23%) là nguồn ô nhiễm chính. Điều này đặt câu hỏi về hiệu quả của việc chỉ cấm xe máy xăng.

Hà Nội hiện có khoảng 7 triệu xe máy, trong đó 450.000 xe thuộc Vành đai 1, 70% là xe cũ. Cùng với 1,5 triệu xe từ các tỉnh, xe máy chiếm 95% phương tiện cơ giới. Giá xe xăng như Honda Wave Alpha (18-19 triệu đồng) hay Yamaha Sirius (19-22 triệu đồng) rẻ hơn nhiều so với xe điện như VinFast Evo 200 (18 triệu đồng thuê pin, 37,9 triệu đồng mua pin) hoặc xe điện tương đương Honda Vision (60-85 triệu đồng). Người dân thu nhập thấp phải chi thêm cho ổ cắm sạc, thay pin (6-18 triệu đồng), và đối mặt với bất tiện do thiếu trạm sạc công cộng.

Ông Nguyễn Viết Hồng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Người tiêu dùng TP.HCM, cho rằng chuyển đổi sang xe điện là xu hướng tốt, nhưng cần hạ tầng trạm sạc an toàn, tiện lợi, tránh xếp hàng chờ sạc. Ông đề xuất lãi suất 0% khi mua trả góp, giảm 50% chi phí cho hộ nghèo, gia đình có công, và đảm bảo quyền lợi người dân để không xáo trộn cuộc sống.

Hiện Hạ tầng trạm sạc tại Việt Nam chưa đáp ứng nhu cầu. VinFast đầu tư nhiều trạm sạc, chủ yếu cho ô tô. Selex Motors có 90 trạm đổi pin tại Hà Nội, Đà Nẵng, TP.HCM, còn Dat Bike có trạm sạc nhanh nhưng số lượng hạn chế tại TP.HCM. Chung cư cũ thiếu hệ thống sạc an toàn, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ. Lưới điện đô thị chưa sẵn sàng cho sạc đồng loạt, dễ gây quá tải.

Trung Quốc đầu tư hàng chục tỷ USD vào giao thông công cộng và trạm sạc trước khi cấm xe máy, nhưng một số thành phố phải nới lỏng lệnh cấm do nhu cầu đi lại tăng. Thái Lan và Ấn Độ thất bại do thiếu hạ tầng và hỗ trợ tài chính, gây lãng phí và mất niềm tin. Việt Nam cần học hỏi để xây dựng hệ thống trạm sạc, lưới điện thông minh, và quy chuẩn an toàn trước khi cấm xe máy xăng.

Hà Nội đang xem xét hỗ trợ thu đổi 450.000 xe máy xăng trong Vành đai 1, miễn lệ phí trước bạ, đăng ký xe điện, và bổ sung xe buýt điện cỡ nhỏ. TP.HCM lên kế hoạch chuyển đổi xe máy xăng chạy dịch vụ và hạn chế xe xăng tại trung tâm, Cần Giờ, Côn Đảo. Các chuyên gia nhấn mạnh cần lộ trình khoa học, chính sách hỗ trợ tài chính, và đầu tư hạ tầng đồng bộ để đảm bảo chuyển đổi hiệu quả, không gây tổn hại cho người dân và ngành công nghiệp xe máy.