Đà Nẵng khẩn cấp trục vớt tàu cổ Hội An với kinh phí 5 tỷ đồng

Sau bão số 13 Kalmaegi, con tàu cổ niên đại từ thế kỷ XIV-XVI bất ngờ lộ diện gần như toàn bộ tại bãi biển Tân Thành. Chiều 11/11, Sở Văn hóa Thể thao Du lịch Đà Nẵng tổ chức họp khẩn để bàn phương án khai quật khẩn cấp và di dời tàu về bảo tàng nhằm bảo quản lâu dài.

• Hội An: Tấm bia cổ trấn yểm gần chùa Cầu bị phá hoại
• Mưa lớn tại Đà Nẵng khiến hàng trăm người dân miền núi phải sơ tán khẩn cấp

Ngày 8/11, người dân địa phương phát hiện con tàu gỗ cổ trồi lên khỏi lớp cát dày tại bãi biển Tân Thành, thuộc phường Hội An Tây, thành phố Đà Nẵng. Đây là lần thứ hai hiện vật này lộ diện, sau khi từng xuất hiện vào rạng sáng ngày 26/12/2023 tại khu vực khối Thịnh Mỹ, phường Cẩm An cũ, rồi nhanh chóng bị cát biển vùi lấp trở lại.

Cơn bão số 13 mang tên Kalmaegi đã gây ra sóng lớn và tình trạng sạt lở nghiêm trọng dọc bờ biển. Những đợt sóng dữ đã cuốn trôi lớp cát phủ kín, khiến con tàu hiện rõ trước mắt.

Theo đo đạc tại chỗ, tàu có chiều rộng hơn 5 mét, phần lộ ra đã dài 17,8 mét và có thể còn kéo dài thêm vì vẫn bị chôn vùi một phần. Tàu được đóng từ các loại gỗ quý như bằng lăng dùng cho thanh giang, kiền kiền làm ván bè, và gỗ thông cho sàn boong cùng vách ngăn khoang.

Toàn bộ cấu trúc bao gồm giang, ván be, vách ngăn, lỗ mộng và khoảng 12 khoang riêng biệt. Phần bè mũi dày hơn 10 cm để chịu va chạm trực diện, trong khi bè lái chỉ dày 4 cm.

Các khoang thuyền hẹp khoảng 80-90 cm, giúp chống chìm hiệu quả và tăng khả năng sống sót trong giao chiến. Tàu sử dụng chất xảm chống thấm, với kỹ thuật ghép gỗ tinh xảo, tương đồng với kiểu thuyền Nam Trung Hoa vùng Quảng Đông. Việc sử dụng gỗ thông – loại ít phổ biến trong đóng tàu Việt Nam – càng củng cố giả thuyết đây là tàu ngoại quốc.

Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An đã phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM cùng Bảo tàng Đà Nẵng để khảo sát và giám định mẫu vật.

Các nhà khoa học lấy mẫu phân tích C14, xác định chủng loại gỗ và bào tử phấn hoa theo quy trình nghiêm ngặt. Kết quả bước đầu cho thấy niên đại của tàu rơi vào khoảng giữa đến cuối thế kỷ XIV-XVI, trùng khớp với thời kỳ thương cảng Hội An đạt đỉnh cao hưng thịnh. Khu vực này từng phát hiện nhiều mảnh sứ hoa lam Trung Quốc từ thế kỷ XVII-XVIII, gợi ý con tàu có thể đã đắm khi đi qua vùng biển Cửa Đại. Các chuyên gia đưa ra nhiều giả thuyết đây là tàu thương mại đường dài, tàu chiến hoặc thậm chí là tàu cướp biển.

Hiện trường đang rất nguy cấp do thủy triều lên xuống mỗi ngày. Khi triều rút, các cấu kiện gỗ lộ ra và nhanh chóng khô nứt, giãn nở. Khi triều dâng, sóng biển đánh trực tiếp khiến gỗ mềm nhũn, nấm mốc và phân rã. Khu vực bờ biển cũng sạt lở nghiêm trọng. Lực lượng chức năng đã khoanh vùng, cắm biển cảnh báo, căng dây và đóng cọc để bảo vệ. UBND phường Hội An Tây đồng thời tuyên truyền, vận động người dân và du khách không tiếp cận khu vực này.

Chiều ngày 11/11, Sở Văn hóa Thể thao Du lịch Đà Nẵng tổ chức cuộc họp khẩn với Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An và các đơn vị chuyên môn.

Các bên thống nhất rằng công tác khai quật đòi hỏi chuyên môn cao và hồ sơ phải chặt chẽ. Tàu gỗ tồn tại hàng trăm năm dưới nước sẽ dễ hư hỏng nặng khi tiếp xúc với môi trường mới. Vì vậy, cả quá trình khai quật lẫn trục vớt được tính toán kỹ lưỡng từng bước.

Phó giám đốc Trung tâm Phạm Phú Ngọc đề xuất phương án khai quật khẩn cấp theo kiểu “khai quật ướt”. Cụ thể, sẽ đóng cừ Larsen bao quanh khu vực tàu, sử dụng máy bơm hút cát và nước ra ngoài, kết hợp nạo vét thủ công, làm sạch và ghi chép tư liệu khảo cổ.

Khi bề mặt gỗ lộ ra, lực lượng chuyên môn sẽ phủ vải bố đã tẩm hóa chất bảo quản và định kỳ tưới nước sạch để giữ độ ẩm. Bất kỳ di vật nào trong lòng tàu cũng sẽ được xử lý theo đúng quy trình khảo cổ học.

Quá trình khai quật được chia thành hai giai đoạn rõ ràng. Giai đoạn 1 tập trung vào khai quật khẩn cấp, giai đoạn 2 triển khai các biện pháp bảo quản cấp thiết. Tổng kinh phí dự kiến là 5 tỷ đồng, chia đều 2,5 tỷ cho mỗi giai đoạn. Thời gian khai quật dự kiến kéo dài trên 30 ngày, với thời điểm bắt đầu chậm nhất là 10 ngày sau khi được cấp phép. Sau đó, trọng tâm sẽ chuyển sang bảo quản, nghiên cứu và chuẩn bị trưng bày.

Việc bảo tồn tại chỗ được đánh giá là không khả thi do tình trạng sạt lở liên tục. Vì vậy, Trung tâm đề xuất di dời toàn bộ con tàu về khuôn viên Bảo tàng Hội An. Tại đây, tàu sẽ được ngâm trong bể đặc biệt để xả mặn, khử trùng sinh học, ngăn ngừa mục nát. Đồng thời, một nhà bao che tạm thời sẽ được dựng lên để trưng bày khi hoàn tất giai đoạn bảo quản ban đầu.

Phó giám đốc Sở Văn hóa Thể thao Du lịch Đà Nẵng Hà Vỹ cho biết sẽ báo cáo cấp trên để xin ý kiến chỉ đạo và đẩy nhanh thủ tục theo hướng khai quật khẩn cấp. Trước mắt, cần tăng cường bảo vệ hiện trường, tránh mọi hành vi xâm nhập có thể làm hư hại di vật. Ông Phạm Phú Ngọc nhấn mạnh rằng phải hành động sớm, không thể để chậm trễ thêm nữa.

Con tàu cổ này là chứng tích sống động về tuyến đường thương mại biển sầm uất của Hội An xưa. Phát hiện quan trọng này không chỉ làm sáng tỏ lịch sử hàng hải miền Trung mà còn góp phần xây dựng hồ sơ di sản văn hóa dưới nước của Việt Nam.