Làn sóng tự tử của doanh nhân TQ báo hiệu khủng hoảng sâu sắc trong khu vực tư nhân

Ở Trung Quốc ngày nay, cuộc khủng hoảng lớn hơn có thể không phải là sự suy giảm kinh tế, mà là sự sụp đổ niềm tin vào chính hệ thống đó, theo chuyên gia tài chính Xiao Yi.

Người dân đi ngang qua màn hình hiển thị diễn biến thị trường chứng khoán Trung Quốc tại Bắc Kinh vào ngày 7 tháng 4 năm 2025. Wang Zhao/AFP qua Getty Images

Chỉ trong vòng bốn tháng, bốn doanh nhân nổi tiếng của Trung Quốc thuộc nhiều ngành khác nhau đã tự tử, tất cả đều được cho là đã nhảy từ các tòa nhà xuống trong những hành động tuyệt vọng cuối cùng. Các chuyên gia cho rằng những vụ việc này hoàn toàn trái ngược với tuyên bố chính thức của chế độ Trung Quốc về mức tăng trưởng GDP “tốt hơn dự kiến” trong nửa đầu năm nay.

Ngày 16 tháng 4, Bi Guangjun, nhà sáng lập Công ty TNHH Dệt may Jindianzi, đã nhảy từ tầng 28 của một tòa nhà. Người trong cuộc tiết lộ rằng ông đã đầu tư mạnh vào ngành năng lượng mới của Trung Quốc nhưng đã mất một khoản tài sản lớn.

Ngày 2 tháng 6, Liu Wenchao, chủ tịch Công ty TNHH Thang máy Xizi, một công ty vốn phụ thuộc nặng nề vào ngành bất động sản đang suy sụp của Trung Quốc, đã qua đời sau khi rơi từ một tòa nhà. Truyền thông do nhà nước Trung Quốc kiểm soát cho biết, ông Liu từng nói rằng bất kỳ ai có tham vọng rồi cũng sẽ mang đầy thương tích.

Vào ngày 17 tháng 7, Zeng Yuzhou, người sáng lập chuỗi cửa hàng vật liệu xây dựng Liangjiaju Building Materials, đã nhảy từ một tòa nhà cao tầng ở Quảng Châu, để lại hậu quả là hơn 1 tỷ nhân dân tệ (140 triệu đô la), ảnh hưởng đến hơn 2.000 gia đình, hơn 1.000 nhân viên và hơn 300 nhà cung cấp, theo truyền thông Trung Quốc.

Chỉ 10 ngày sau, vào ngày 27 tháng 7, truyền thông Trung Quốc đưa tin rằng ông Wang Linpeng, chủ tịch tập đoàn bán lẻ gia dụng khổng lồ Easyhome New Retail Group, đã tử vong sau khi nhảy lầu tự tử, chỉ bốn ngày sau khi được cảnh sát thả tự do. Ông Wang đã bị chính quyền giam giữ trong một cuộc điều tra chống tham nhũng.

Một hệ thống đang chịu áp lực

Xiao Yi, một chuyên gia tài chính người Trung Quốc tại London với 30 năm kinh nghiệm trong ngành và là một nhà quan sát tình hình Trung Quốc, đã chia sẻ phân tích của mình về bốn cái chết này với ấn bản tiếng Trung của The Epoch Times, nơi ông là cộng tác viên thường xuyên. Mặc dù các vụ tử vong xảy ra ở những lĩnh vực khác nhau, ông Tiêu cho rằng chúng phản ánh những áp lực cơ bản giống nhau đang bóp nghẹt khu vực tư nhân của Trung Quốc, bao gồm dòng tiền sụt giảm nghiêm trọng, nợ nần chồng chất, sự bất ổn trong chính sách và sự xói mòn niềm tin của công chúng.

Ông lưu ý rằng khoản nợ khổng lồ ngày càng phình to của chính quyền địa phương Trung Quốc đã lấn át khả năng huy động vốn của khu vực tư nhân. Trong khi truyền thông nhà nước hô khẩu hiệu như “hỗ trợ nền kinh tế thực”, thì vốn lại được phân bổ một cách mất cân đối cho các doanh nghiệp nhà nước (SOE), khiến các công ty tư nhân bị đưa vào danh sách đen không chính thức trong việc vay vốn.

Theo ông Xiao, do lo ngại nguy cơ vỡ nợ, các ngân hàng Trung Quốc đang thắt chặt tín dụng. Sau khi công ty của ông Bi Guangjun chịu khoản lỗ nặng nề, ngân hàng của ông đã cắt giảm cho vay thay vì hỗ trợ. 5 triệu nhân dân tệ (685.000 USD) dự trữ cuối cùng của Liangjiaju đã bị ngân hàng trực tiếp tịch thu, đẩy công ty vào bờ vực phá sản.

Suy thoái kinh tế và các quy định tùy tiện

Kể từ năm 2021, thị trường bất động sản Trung Quốc đã rơi vào tình trạng lao dốc, với nhu cầu về nhà mới và nhà đã qua sử dụng giảm mạnh. Ông Xiao cho biết điều này đã tàn phá các ngành liên quan — từ thang máy và trang trí nội thất đến thiết bị gia dụng và vật liệu xây dựng. Chu kỳ thanh toán của khách hàng đối với Liangjiaju đã kéo dài từ hai tuần lên sáu tháng. Do các nhà phát triển vỡ nợ, doanh thu của Xizi Elevator biến mất.

Ông Xiao chỉ ra rằng xuất khẩu của Trung Quốc đã suy giảm do thuế quan của Hoa Kỳ và gia tăng sản xuất mạnh mẽ ở Đông Nam Á. Công ty dệt may của ông Bi chứng kiến đơn hàng giảm 40% và thời hạn thanh toán tăng gấp đôi. Tác động cộng dồn của sự suy giảm trên toàn ngành này đã làm tê liệt chuỗi cung ứng và bóp nghẹt dòng tiền.

Các doanh nhân ở Trung Quốc đang hoạt động trong một môi trường bị quản lý quá mức và thay đổi chính sách khó lường. Các khoản phạt môi trường nặng nề, việc phong tỏa tài khoản và các cuộc kiểm toán tùy tiện có thể khiến doanh nghiệp tê liệt chỉ sau một đêm.

Điều đáng lo ngại hơn, theo ông Xiao, là quyền lực của cơ quan giám sát chống tham nhũng trong việc giam giữ cá nhân mà không cần sự giám sát pháp lý. Ông chỉ ra rằng ông Wang được cho là đã bị giam giữ biệt lập, không có luật sư đại diện — một quy trình được thiết kế để buộc nhận tội và vạch ra “mạng lưới lợi ích”, biến các nghi phạm thành công cụ trong các cuộc thanh trừng chính trị.

Niềm tin tan vỡ và sự bất công có hệ thống

Theo ông Xiao, nhiều công ty sụp đổ vận hành theo mô hình phụ thuộc vào niềm tin với các khoản thanh toán trước, chuỗi tài chính và bảo lãnh cá nhân. Khi niềm tin đó tan biến, hệ thống sẽ sụp đổ. Trong trường hợp của Liangjiaju Building Materials, khách hàng yêu cầu hoàn tiền, nhà cung cấp phản đối và nhân viên bỏ trốn.

Xiao cho biết, khác với Hoa Kỳ hoặc châu Âu, luật pháp Trung Quốc thiếu sự bảo vệ phá sản thiết thực cho các doanh nghiệp tư nhân. Hầu hết các vụ tái tổ chức đều bị tòa án bác bỏ, đặc biệt là với những công ty ít tài sản. Khi một công ty sụp đổ, quyền tự do cá nhân và tài chính của người sáng lập cũng biến mất. Họ bị đưa vào danh sách đen, giám sát, và bị cô lập, không còn cơ hội làm lại. Nhiều người xem tự sát là cách duy nhất “danh dự” để giải quyết khoản nợ không thể trả, ông Xiao nói.

Mỗi vụ tự sát của các doanh nhân đều bị kiểm duyệt khỏi xu hướng trên mạng xã hội Trung Quốc, ít nhất 24 giờ, cho thấy sự kiểm soát chặt chẽ của chế độ đối với các tường thuật công khai.

Ông Xiao quan sát các cuộc thảo luận trực tuyến ở Trung Quốc, và cái chết của ông Zeng được xem như là sự thất bại của việc “làm ăn bằng sự chính trực.” Bất chấp nỗ lực hoàn thành các dự án còn dang dở, ông vẫn bị các chủ nợ dồn ép. Câu chuyện của ông Zeng cho thấy ở Trung Quốc ngày nay, niềm tin có thể dễ dàng bị biến thành vũ khí như thế nào và danh tiếng của một người có thể sụp đổ nhanh chóng ra sao, ông Xiao nói.

Trong trường hợp của ông Wang, công chúng đồn đoán rằng ông có thể đã tiết lộ thông tin nhạy cảm về sự thông đồng giữa quan chức địa phương và giới kinh doanh trong thời gian bị giam giữ. Hệ thống tư pháp mờ ám của Trung Quốc thường đặc trưng bởi việc thiếu luật sư bào chữa, giam giữ bí mật và ép cung. Vụ việc Vương bị truy tố đã trở thành một câu chuyện cảnh báo về những gì sẽ xảy ra khi doanh nghiệp va chạm với nguy cơ chính trị, theo ông Xiao.

Một cuộc khủng hoảng niềm tin

Ông Xiao tin rằng cái chết của Bi, Liu, Zeng và Wang không phải là những bi kịch riêng lẻ. Chúng đại diện cho áp lực ngày càng gia tăng, đè nặng lên các doanh nhân tư nhân Trung Quốc, những người đang bị mắc kẹt giữa thị trường thu hẹp, chính sách khó lường, sự cô lập về tài chính và một khế ước xã hội đang sụp đổ, ông nói.

Theo Xiao, ở Trung Quốc ngày nay, cuộc khủng hoảng lớn hơn có thể không phải là sự suy thoái kinh tế mà là sự sụp đổ niềm tin vào chính hệ thống.

Xiao Yi đã đóng góp vào báo cáo này.

Theo The Epoch Times