Đạo làm quan: Tế thế an dân, hậu đức tải vật

Trình Di thời Bắc Tống là học giả kiệt xuất, có ý chí tế thế an dân rất mạnh mẽ. Bất kể làm quan ở đâu, ông đều lấy phương châm hành động là bốn chữ “thị dân như thương”, đối đãi với người dân như với người thương tật – lo ngại sẽ làm phiền nhiễu dân, trân trọng, yêu quý sâu sắc đối với người dân.

Khi Trình Di nhậm chức tại huyện Phù Câu, Hà Nam, đã giúp đỡ người dân giải quyết rất nhiều khó khăn thực tế. Lúc vừa mới đến, nghe nói nước uống ở đây bị nhiễm mặn, ông hỏi phụ tá: “Chẳng lẽ bách tính cứ phải uống nước này sao?” Phụ tá thưa: “Ngài có điều chưa biết, gần đây chỉ có giếng ở nhà chùa thì nước ngọt hơn một chút, nhưng giếng nước này không được phép cho phụ nữ đến lấy nước”. Sau khi bàn bạc với các phụ tá, Trình Di ra lệnh đào một cái giếng cùng mạch nước với giếng ấy, thu xếp sao cho không ảnh hưởng đến sự tu hành của nhà chùa, vậy nên người dân đã có nước ngọt để sử dụng. Mọi người đều nói: “Vấn đề này đã bao nhiêu năm rồi, vậy mà huyện lệnh vừa đến đã giải quyết xong”.

Quan tuần duyệt bảo giáp Vương Trung Chính là người thân cận của Hoàng đế, mỗi khi đến tuần tra nơi nào, thì quan cai quản ở đó đều chi rất nhiều tiền để lấy lòng. Khi Vương Trung Chính đến huyện Phù Câu, quan lại huyện Phù Câu xin ý kiến của Trình Di về khoản chi phí tiếp đón, Trình Di đã dứt khoát trả lời: “Huyện ta nghèo, làm sao có thể theo các huyện khác chi dùng khoản tiền lớn để biếu Vương hồng nhân đó được? Hơn nữa, tiền ngân khố đều là thu từ người dân, theo phép thì không nên chi tiêu sai”. Sự cương trực của Trình Di đã làm Vương Trung Chính bị chấn nhiếp, nên trong suốt thời gian Trình Di nhậm chức ở địa phương, Vương Trung Chính cũng không đến nữa.

Trình Di viết thư với bạn nói: “Đối với bách tính, tôi dùng nhân đức để giáo hoá”. Có người ăn trộm bị bắt, Trình Di nói: “Nếu ngươi cố gắng sửa chữa những sai lầm trước đây, thì ta sẽ tha cho mà xử nhẹ đi”. Người này sau đó tái phạm, khi quan huyện đến bắt, anh ta cảm thấy xấu hổ nếu gặp lại Trình huyện lệnh, nên đã tự sát. Điều này cho thấy Trình Di đã thật sự chạm đến lương tâm của dân chúng.

Khi Trình Di rời khỏi huyện Phù Câu để đến nơi khác nhậm chức, thì người dân vừa khóc vừa đi theo đến tận biên giới huyện để mời giữ ông ở lại.

Trịnh Di còn đảm nhận chức quan ở một số nơi khác, nguyên tắc làm quan của ông là dùng đức hạnh để cảm hoá dân chúng. Khi ông làm huyện lệnh ở huyện Thượng Nguyên, đê bị vỡ, cần phải lập tức lấp chặn ngay, nếu không kịp thời thì sẽ ảnh hưởng đến việc tưới tiêu đồng ruộng, nhưng việc này phải cần rất nhiều nhân lực. Nếu như chờ được cấp trên xem xét cho làm thì đã quá muộn, Trình Di ngay lập tức quyết định tổ chức nhân dân lấp chỗ đê vỡ, sau đó mới bẩm báo lên trên. Các phụ tá của ông nói: “Lẽ nào ngài không biết làm như thế thì sẽ bị trách phạt sao?”. Trình Di đáp: “Đợi cử người đến lấp đê vỡ, thì hoa màu đã hỏng rồi, năm tới người dân lấy gì ăn? Ta vì tính mệnh của người dân, nếu như tính đây là tội, thì ta cũng không phàn nàn gì”. Dưới sự đốc thúc của Trình Di, chỗ đê bị vỡ đã rất nhanh được sửa chữa. Năm đó mùa màng thu hoạch rất tốt, người dân đều cảm ơn đức của ông.

Trình Di từng dạy học cho Hoàng đế. Ông đã đề xuất với Hoàng đế Tống Triết Tông rằng một người cao quý nên chú ý “hàm dưỡng tính cách và tu dưỡng đạo đức của mình”. Ông thích gần gũi với những người có phẩm hạnh cao quý và dám đưa ra lời khuyên, lời can gián cho Hoàng đế.

Người xưa có câu: “Vui sau cái vui của thiên hạ, lo trước nỗi lo của thiên hạ”. Bởi vậy các vị thanh quan thời xưa có ý chí tế thế an dân mạnh mẽ. Một mặt, họ tích cực quan tâm đến khó khăn và lợi ích của dân, nhân từ yêu dân; mặt khác, họ nỗ lực làm được “dùng đức phục người”, cảm hoá dân chúng.

Theo “Tinh giải luận ngữ: Thiện tâm đối đãi người“
Đăng trên ChanhKien.org

Xem thêm:

• Đạo làm quan thời xưa: Lương thần làm trái ý Vua
• Đạo làm quan thời xưa: Xử chặt chân người, người vẫn cảm ân

Mời xem video: