Đào Uyên Minh: “Áo ướt chẳng đáng tiếc, chỉ mong đừng trái với lòng”

Đào Uyên Minh là thi nhân tài đức cuối thời Đông Tấn, được ví như “Ông tổ thi nhân ẩn dật”. Ông sinh ra trong một gia đình nhiều đời làm quan, ông nội là danh tướng Đào Khản, trọng thần hộ quốc của Đông Tấn. Tuy rằng cả ông nội và cha đều làm đại quan nhưng gia đình Đào Uyên Minh lại sống một cuộc sống rất đạm bạc. Đến đời Đào Uyên Minh, cha mất sớm, gia thế đã suy tàn, có thể nói là nghèo khổ.

Tuy sống trong nghèo khó từ nhỏ nhưng Đào Uyên Minh không coi đó là nỗi khổ lớn. Suốt cuộc đời ông không có công danh sự nghiệp hiển hách, nhưng lại khiến hậu thế phải ngưỡng mộ, truyền tụng không nguôi bởi nhân cách cao thượng và những thành tựu xuất sắc trong thơ văn.

Thời niên thiếu, Đào Uyên Minh ôm chí lớn cống hiến cho quốc gia xã tắc và tự hứa với mình rằng “mãnh chí dật tứ hải”, ý chí lớn mạnh vượt lên cả bốn biển. Nhưng sống trong thời loạn thế, ông ôm chí lớn mà không được vẫy vùng, chỉ làm một vài chức quan nhỏ. Trong thời gian làm quan, ông thường khích lệ bản thân thủ “Chân” thủ “Đạo”, mong muốn ngôn hành của mình phù hợp với tiêu chuẩn được bậc Thánh nhân đặt ra.

Trong thời gian làm huyện lệnh ở huyện Bành Trạch, vì không muốn đội mũ quan, đeo đai quan nghênh đón vị quan đốc bưu có quan phẩm không tốt nên Đào Uyên Minh đã lựa chọn treo mũ giải ấn, trở về quê nhà. Ông nghĩ rằng: “Ta không thể chỉ vì vài đấu gạo mà cúi đầu khom lưng trước kẻ tiểu nhân hương lý”.

Khi đó, Đào Uyên Minh đã viết bài thơ “Quy khứ lai từ” để thể hiện chí khí của bản thân với lời tựa rằng: “Chất tính tự nhiên, phi kiểu lệ sở đắc, cơ đông tuy thiết, vi bối giao bệnh,…”, bản tính tự nhiên của ta là thế nên không thể miễn cưỡng, gượng ép được, lo cái ăn cái mặc cho cả gia đình là điều cần thiết, nhưng làm trái với lương tâm thì còn đau khổ hơn.

Trong sự giằng xé giữa “đói rét” và “làm trái với lương tâm”, ông đã đưa ra một lựa chọn không hề dễ dàng. Điều đó có nghĩa là vợ con cũng sẽ phải chịu đói chịu rét cùng ông, ông cũng sẽ không có tiền để mua loại rượu ngon yêu thích… thậm chí ông có thể phải đi xin ăn khi đói. Tô Đông Pha khi đọc bài thơ “Khất thực” của Đào Uyên Minh đã không khỏi cảm thấy đau lòng: “Không chỉ ta cảm thấy bi thống cho ông ấy, người trên đời này, có ai mà không cảm thấy bi thống cho ông ấy!”

Thế nhưng, trước những ma nạn khiến người ta khó có thể tưởng tượng này, Đào Uyên Minh vẫn luôn không oán không hận, an bần thủ đạo, tự hứa với mình rằng “y triêm bất túc tích, đãn sử nguyện vô vi”, áo ướt chẳng đáng tiếc, chỉ mong đừng trái với lòng mình.

Có thể thấy rằng Đào Uyên Minh hiểu rất rõ chính mình, thay vì chìm nổi trong dòng nước đục khiến tâm không thể tĩnh lại, ông đã nhảy ra khỏi dòng nước ấy để tâm hồn được tự do. Đối với ông, “làm trái với lòng mình” còn đáng sợ hơn là “đói rét”. Ông sẵn sàng xả bỏ hư danh nơi thế tục, lựa chọn ẩn cư, trở về với vòng tay của núi rừng, trở về với sinh mệnh đích thực.

Những khổ nạn của hiện thực cuộc sống không ngăn cản được người có trí huệ và lòng quyết tâm. Dũng khí của Đào Uyên Minh khiến người ta phải bội phục. Nếu không thực sự hiểu chính mình, không thiết tha mong mỏi tìm kiếm giá trị và sự tự do của sinh mệnh, thì một người bình thường rất khó có thể đưa ra quyết định khi đứng trước lợi ích.

Sống vào thời loạn thế, khắp nơi đầy rẫy kẻ xấu và tham quan, Đào Uyên Minh đã không để bị cuốn theo dòng, cũng không bán rẻ linh hồn, mà tôn trọng chí hướng của bản thân, lựa chọn từ quan để không hổ thẹn với lòng mình. Thế còn chúng ta, chúng ta nên đối đãi với sinh mệnh của mình như thế nào đây?

Khổng Tử nói rằng: “Nếu phú quý có thể cầu được theo đúng đạo lý, thì cho dù có là làm công việc thấp hèn như cầm roi da dẫn đường ta cũng sẵn lòng. Nếu phú quý không thể đạt được bằng con đường chính đáng, thì ta thà theo đuổi lý tưởng mà ta mong muốn.” (Luận ngữ – Thuật nhi)

Chỉ cần phù hợp với đạo, thì có thể theo đuổi phú quý ấy; còn nếu không phù hợp với đạo thì không cần bận tâm truy cầu. Bậc Thánh nhân không phản đối việc làm quan hay phát tài, nhưng tất cả cần phải phù hợp với đạo. Nếu điều mà mình theo đuổi đi ngược lại với chính đạo thì thà từ bỏ vinh hoa phú quý để kiên trì bước đi trên con đường chân chính.

Theo “Tinh giải Luận ngữ: Như bất khả cầu, tùng ngô sở hiếu“
Đăng trên ChanhKien.org

Xem thêm:

• Thi nhân Bạch Cư Dị: Nơi thế gian nhỏ bé có gì để tranh giành?

Mời xem video: