Gia huấn bách tự minh: Bí quyết hưng thịnh của gia tộc Phạm Trọng Yêm

Phạm Trọng Yêm (989-1052), tự là Hy Văn, là một vị quan nổi tiếng thời Bắc Tống, được người đời gọi là “Phạm Văn Chính Công”. Suốt cuộc đời, Phạm Trọng Yêm luôn giản dị, chính trực và siêng năng. Tấm lòng “lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ” của ông đã được các thế hệ sau ca ngợi. Phạm Trọng Yêm còn truyền lại cho hậu thế “Gia huấn bách tự minh”, đây cũng là một bí quyết cho sự thịnh vượng kéo dài suốt 800 năm của gia tộc họ Phạm.

Phạm Trọng Yêm từ nhỏ đã ấp ủ chí lớn an định thiên hạ, suốt đời không ngừng tích công tích đức, không mệt mỏi không chán nản. Ông thường nói rằng: “Lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ” và “Ta kính trọng cha mẹ ta cũng hệt như kính trọng cha mẹ của người, ta yêu thương con cháu ta cũng hệt như yêu thương con cháu của người”. Đó chính là phương châm sống của ông.

Phạm Trọng Yêm đã hỗ trợ học trò, giảm bớt lao dịch, mang lại lợi ích cho dân chúng và triều đình. Thay vì tích lũy tài sản cho bản thân, ông bỏ ra một số tiền lớn để mua hàng ngàn mẫu ruộng tốt, dùng nó làm đất công ích, cứu giúp người dân khỏi đói rét. Sách “Nghĩa điền ký” của tác giả Tiền Công Phu thời nhà Tống có ghi chép như sau: “Phạm Văn Chính Công đã dành ra một ngàn mẫu đất màu mỡ bên ngoài thành, gọi là ‘Nghĩa điền’ để nuôi sống người dân. Họ được cung cấp thực phẩm hàng ngày, quần áo hàng năm, và được hỗ trợ cho các nhu cầu cưới hỏi, tang lễ và các nhu cầu khác”.

Con cháu ông đã kế thừa lòng tốt của ông, tiếp nối những việc làm tốt đẹp của ông qua nhiều thế kỷ. Do chiến loạn, nên “Nghĩa điền” từng bị phá hủy. Nhưng hai người cháu đời thứ năm của Phạm Trọng Yêm là Phạm Lương Khí và Phạm Chi Nhu đã hiến tặng toàn bộ tài sản cá nhân của mình để khôi phục lại “Nghĩa điền”.

Phạm Trọng Yêm đã gieo mầm thiện lương cho gia tộc mình, con cháu ông tiếp tục vun trồng và chăm sóc, cho đến khi nó trở thành một cây đại thụ cao lớn. Cây đại thụ ấy đã che chở cho con cháu ông, hưng thịnh suốt tám trăm năm từ đời Tống đến cuối đời Thanh.

Phạm Trọng Yêm còn để lại bài “Gia huấn bách tự minh”, nội dung như sau:

Hiếu đạo đương kiệt lực, trung dũng biểu đan thành;
Huynh đệ hỗ tương trợ, từ bi vô quá cảnh.
Cần độc thánh hiền thư, tôn sư như trọng thân;
Lễ nghĩa vật sơ cuồng, tốn nhượng đôn mục lân.
Kính trường dữ hoài ấu, liên tuất cô quả bần;
Khiêm cung thượng liêm khiết, tuyệt giới kiêu ngạo tình.
Tự chỉ mạc loạn phế, tu báo ngũ cốc ân;
Tác sự tuần thiên lí, bác ái tích sinh linh.
Xử thế hành bát đức, tu thân suất tổ thần;
Nhân tôn kiên tâm thủ, thành gia chủng thiện căn.

“Hiếu đạo đương kiệt lực, trung dũng biểu đan thành; Huynh đệ hỗ tương trợ, từ bi vô quá cảnh”, nghĩa là phải tận lực làm việc hiếu đạo, lòng trung thành phải chân thành không lay chuyển, anh em phải hỗ trợ lẫn nhau và lòng trắc ẩn phải vô điều kiện.

Khi quản lý gia đình và xây dựng sự nghiệp thì phải đặt chữ hiếu lên hàng đầu và nỗ lực hết mình để duy trì mối quan hệ tốt đẹp giữa các thành viên trong gia đình. Dù là hiếu đạo hay chân thành, tất cả đều là thể hiện của lòng từ bi. Từ bi là không có hạn độ, không có điểm cuối. Hai câu này như một lời khuyên răn các thế hệ tương lai, phải chú trọng hiếu đạo và lòng từ bi, như vậy mới có thể đoàn kết đồng lòng, kiến lập một gia đình tốt đẹp, thịnh vượng lâu dài.

“Cần độc thánh hiền thư, tôn sư như trọng thân; lễ nghĩa vật sơ cuồng, tốn nhượng đôn mục lân”, nghĩa là phải siêng năng đọc sách thánh hiền, kính trọng người thầy truyền đạo như cha mẹ, phải có lễ nghĩa phép tắc và khiêm tốn, hòa thuận với hàng xóm.

Cổ ngữ nói: “Thư đáo dụng thì phương hận thiểu”, khi cần sử dụng mới thấy hối tiếc vì đọc chưa đủ). Nếu siêng năng học hành và luyện tập, chúng ta sẽ không cảm thấy e dè khi đến lúc thực sự cần vận dụng kiến ​​thức của mình. Khi còn trẻ, Phạm Trọng Yêm đã học suốt đêm, luyện kiếm vào lúc tờ mờ sáng. Trong khi mọi người tìm thú vui từ ngắm hoa ngắm trăng, ông lại tìm thấy niềm vui trong “Tứ Thư Ngũ Kinh”. Sau nhiều năm, ông đã tinh thông kinh điển Nho gia, sáng tác thơ và câu đối một cách dễ dàng, trở thành một bậc thầy văn chương.

“Nhất nhật vi sư, chung thân vi phụ”, một ngày là thầy, trọn đời là cha. Học hành là quan trọng, nhưng kính trọng thầy cô còn quan trọng hơn. Chúng ta phải kính trọng thầy cô như kính trọng cha mẹ mình. Giữ lễ nghi, khiêm nhường và bao dung là những nguyên tắc cơ bản của cuộc sống. Nếu chúng ta mù quáng coi nhẹ chúng và hành động với thái độ kiêu ngạo, chúng ta sẽ không đạt được kết quả như mong muốn.

“Tốn nhượng đôn mục lân”, chỉ bằng cách khiêm nhường, khoan dung và nhân hậu, chúng ta mới có thể xây dựng mối quan hệ láng giềng hòa thuận.

Hai câu này nói rõ cho các thế hệ tương lai rằng, phải siêng năng học tập và sống phải khiêm nhường, khoan dung và thân thiện với mọi người, như thế chúng ta mới có thể kết được thiện duyên, xây dựng được các mối quan hệ tốt đẹp và nhận được phúc báo.

“Kính trưởng dữ hoài ấu, liên tuất cô quả bần; khiêm cung thượng liêm khiết, tuyệt giới kiêu ngạo tình”, nghĩa là phải kính trọng người lớn tuổi, quý mến trẻ nhỏ, thương cảm trẻ mồ côi và người nghèo, khiêm tốn, liêm khiết và tránh kiêu ngạo.

Tôn trọng người già, quý mến trẻ nhỏ từ lâu đã là một đức tính tốt đẹp truyền thống của con người. Lòng thương cảm những người góa bụa, trẻ mồ côi, người cô đơn và người yếu thế cũng là một đức tính cơ bản mà ai cũng nên có. Hai câu này nhắc nhở thế hệ sau phải có lòng kính trọng, phải có lòng trắc ẩn, phải khiêm cung. Chỉ có như vậy mới có thể tạo dựng uy tín và được người khác tin tưởng.

Phạm Trọng Yêm cả đời sống tiết kiệm và cần cù. Thuở thiếu niên, khi xa nhà, ông chuyên tâm học hành. Mỗi ngày ông đều nấu cháo và chia ra làm bốn phần, dùng làm thức ăn cả ngày. Về sau, khi đã làm chức vị lớn, Phạm Trọng Yêm vẫn tiếp tục phát huy truyền thống tiết kiệm trong gia đình. Cả nhà ông không sống hưởng thụ xa hoa, đồ đạc trong nhà họ Phạm rất đơn sơ, cả nhà mặc quần áo vải thô và ăn uống giản dị cơm rau dưa.

Cần kiệm là chìa khóa cho một gia đình thịnh vượng. Muốn làm được điều này thì phải tránh những thói quen xa hoa, giảm bớt ham muốn vật chất và chi tiêu phung phí. Một gia đình thịnh vượng cũng là kết quả của sự nỗ lực. Phải luôn bảo trì đầu óc thanh tỉnh, thận trọng, sức khỏe tốt và tiết kiệm, đảm bảo sự thịnh vượng lâu dài cho gia đình.

“Tự chỉ mạc loạn phế, tu báo ngũ cốc ân; tác sự tuần thiên lí, bác ái tích sinh linh”, nghĩa là đừng lãng phí giấy, hãy đền đáp ân đức của ngũ cốc, làm việc theo thiên lý, yêu thương và quý tiếc sinh linh.

Tôn trọng và quý tiếc giấy tờ là một quan niệm văn hóa truyền thống. Xuất phát từ lòng tôn kính đối với văn hóa và chữ viết, người xưa tin rằng giấy tờ (giấy có chữ) phải được sử dụng một cách trân trọng và cẩn thận.

“Ngũ cốc” là chỉ các loại cây lương thực. Ngũ cốc là căn bản cho sự sinh tồn của con người, là những thực phẩm truyền thống mộc mạc nhất, tự nhiên và giàu dinh dưỡng. Nếu không có ngũ cốc, cơ thể chúng ta sẽ không được nuôi dưỡng, và cuộc sống của chúng ta sẽ không thể tiếp tục. Vì vậy, chúng ta cần phải biết ơn ân đức của ngũ cốc.

Lòng tôn kính tự nhiên suy rộng ra chính là hành động theo thiên lý, có thể thuận theo vạn vật, yêu quý vạn vật, tuân thủ quy luật vận hành của đất trời.

“Xử thế hành bát đức, tu thân suất tổ thần; nhân tôn kiên tâm thủ, thành gia chủng nghĩa căn”, nghĩa là thực hành bát đức trong cuộc sống, tu dưỡng bản thân theo lời dạy của tổ tiên. Con cháu kiên trì tuân thủ lời răn dạy thì mới có thể kế thừa di sản của tổ tiên và đạt được những thành tựu to lớn.

Bát đức là “hiếu, đễ, trung, tín, lễ, nghĩa, liêm, sỉ” và chúng là những nguyên tắc đạo đức cơ bản của người xưa. Khởi nghiệp thì dễ, duy trì mới khó, việc giữ gìn và phát triển gia nghiệp đòi hỏi sự nỗ lực của nhiều thế hệ. Gia nghiệp không quý ở gia sản, mà quý ở tích đức, hành thiện. Cố gắng và siêng năng, làm nhiều việc thiện thì sẽ có thể kế thừa di sản và đạt được những thành tựu to lớn.

“Gia huấn bách tự minh” sử dụng ngôn từ giản dị, súc tích để tóm tắt những điểm chính về cách ứng xử trong cuộc sống và việc quản lý gia đình. Trải qua hàng ngàn năm, bài gia huấn vẫn thể hiện được giá trị truyền thống không thể xóa nhòa.

Theo Vision Times tiếng Trung
Tác giả: Thục Thận
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Những gia quy, gia huấn của người xưa giúp tạo lập gia đình hưng vượng

Mời xem video: