Tết đang lấp ló đâu đây. Những lúc như thế này, kỷ niệm quá khứ thường mang tôi vào nỗi hoài cảm – một nỗi buồn man mác gợi những ý nghĩ về thân phận con người và ý nghĩa cuộc đời. Câu chuyện của tôi hôm nay là về một nền văn hóa đẹp đã mất, về lòng trắc ẩn của một con người đặc biệt – bác tôi, tác giả bài thơ “Ông Đồ”…
Thiêu thân nghệ thuật là duyên nghiệp
Đốt trái tim trầm gửi gió hương
(Vũ Đình Liên)
Cứ mỗi năm TẾT đến, người ta lại nghĩ tới Ông Đồ của bác Vũ Đình Liên. Riêng tôi, tôi cảm thấy ân hận vô cùng vì đã quá dốt để không sớm hiểu được bài thơ bất hủ đó cùng chân dung tác giả của nó.
Tôi họ Phạm, bác Liên họ Vũ, nhưng tôi là một đứa cháu trong họ gọi bác bằng “bác” – Thân mẫu của bác Liên là chị ruột của Ông nội tôi.
Sinh thời, bác Liên và bố tôi thường đến thăm nhau, rất quý mến trân trọng nhau, và tôi thường được bố tôi cho “cắp tráp theo hầu” những dịp đến thăm bác tại ngôi nhà ở góc phố Trần Nhân Tông – Bà Triệu. Bố tôi hơn bác Liên 8 tuổi, nhưng lễ nghĩa họ hàng anh em đâu ra đấy. Về nghề nghiệp, hai cụ khác nhau hoàn toàn, bác Liên là một nhà thơ, tâm hồn đầy ắp chất nghệ sĩ, bố tôi là một chuyên gia kết cấu công trình, tâm hồn say mê khoa học, nhưng mỗi khi hai cụ ngồi với nhau thường trò chuyện rất lâu, bàn luận không dứt. Hồi ấy tôi còn bé, không hiểu chuyện người lớn, nhưng mãi sau này mới vỡ nhẽ ra rằng, ngoài tình anh em họ hàng, hai cụ còn đặc biệt hợp nhau ở tấm lòng nhân hậu thương người.
Họ Phạm tuy là họ ngoại của bác Liên, nhưng cùng gốc Châu Khê, Hải Dương với họ Vũ của bác Liên, cùng di cư về Hà-nội từ mấy thế kỷ trước lập nên phường Hàng Bạc Hà-nội ngày nay. Vì thế, bác Liên rất gần gũi với bên ngoại. Gần đây, anh Vũ Đình Dương, con trai thứ hai của bác Liên, có kể cho tôi nghe rằng bà nội của anh là một người đàn bà rất mực nhân hậu, và bố anh chịu ảnh hưởng rất nhiều về tình cảm và tính cách từ mẹ đẻ của mình.
Nhưng những chuyện đó đâu có hấp dẫn tôi thời trẻ? Tuổi trẻ tham lam và dại dột biến tôi thành một đứa cháu hư, bởi vì tôi có nhiều dịp được ở gần bác nhưng chẳng hiểu gì về bác, không hề cảm nhận được bầu tâm sự chất chứa trong tâm hồn rất mực nghệ sĩ và đầy ắp lòng nhân ái của bác. Lúc tôi hiểu rõ bác là ai thì đã muộn, bác đã ra đi rồi. Chỉ đến khi tuổi đời thật sự đủ chín, và chỉ sau khi được đọc những tài liệu người đời viết về bác, tôi mới giật mình nhận ra lỗi của mình. Ông Đồ của bác đã được đưa vào sách giáo khoa cho học sinh, thủa nhỏ tôi cũng được học, nhưng có hiểu gì đâu, có cảm động gì đâu, chỉ cảm nhận được đôi chút vần điệu mà thôi. Tôi quả là một thằng học trò dốt và hư. Mãi sau này, khi đã từng trải, chính bản thân mình thấy xót xa đau buồn khi phải chứng kiến những giá trị truyền thống dần dần mất mát, lụi tàn, đổ vỡ thì mới bừng tỉnh ra rằng bác mình đã nhận thấy điều đó từ hơn ba phần tư thế kỷ trước đây! Trái tim đôn hậu của bác đã sớm nhạy cảm hơn bất cứ ai trước cảnh ngôi nhà văn hoá truyền thống ngày càng bị hư hỏng, xiêu vẹo, dột nát.
Ngày nay, mỗi lần Tết đến, chứng kiến cảnh tượng xã hội đua nhau “chơi” thư pháp, tôi lại càng buồn, càng xót xa, vì biết rõ rằng đó chỉ là một cái “mốt thời thượng” tỏ ra “hoài cổ” chứ có mấy ai hiểu gì thư pháp nữa đâu. Làm gì còn thư pháp nữa, bởi vì nền văn hoá chữ Nho đã chết hẳn rồi, chết từ lâu rồi, đúng như lời bác Liên chua chát thốt lên “những người muôn năm cũ, hồn ở đâu bây giờ” …
Cùng một tâm trạng ấy, cụ Trần Trọng Kim viết: “Một cái nhà cổ rất đẹp, lâu ngày không ai sửa sang, để đến nỗi bị cơn gió bão đánh đổ bẹp xuống. Những người xưa nay vẫn ở cái nhà ấy, ngơ ngác không biết làm thế nào. Dẫu có muốn dựng lại cũng không dựng được, vì người không có mà của cũng không. Vả thời thế đã xoay vần, cuộc đời biến đổi, người trong nước đang háo hức về sự bỏ cũ theo mới, không ai nghĩ gì đến cái nhà cổ ấy nữa. Song cái nhà cổ ấy tự nó là một bảo vật vô giá…” (Nho giáo, Trần Trọng Kim, Tựa).
Tôi thuộc thế hệ con cái bác Liên, mặc dù không chứng kiến cái thời chữ Nho hấp hối, nhưng nghe bố tôi kể chuyện nỗi buồn trầm tư của ông nội tôi khi Đạo Nho suy tàn, tôi thấy thương cảm vô cùng. Đến thế hệ của tôi, tôi cũng chứng kiến cảnh “thời thế đã xoay vần, cuộc đời biến đổi…”, mặc dù những xoay vần biến đổi ấy diễn ra trên những mảng đời khác, nhưng cũng giúp tôi hiểu được phần nào những mất mát của cha ông mình, của dân tộc mình.
Nhưng khi bác Liên còn sống, tôi mải làm ăn, nên chẳng làm được điều gì để cho bác thấy lũ con cháu biết suy nghĩ như bác, nay tôi thấy ân hận vô cùng. Thú thật, khi đã biết xúc động trước LÒNG NHÂN hiếm có ở bác – một lòng nhân dẫu có đốt đuốc giữa ban ngày cũng khó tìm thấy trong thời buổi công-nghệ-trị và đô-la-trị như ngày nay – tôi thấy xấu hổ với bản thân. Tại sao bác mình có thể sống thanh bạch và giàu lòng thương người đến thế, xúc động và chia sẻ với những số phận đau khổ đến tận cùng như thế, trong khi mình thì suốt ngày chỉ biết lo toan ích kỷ, tính toán chạy chọt kiếm miếng ăn, giành giật lợi lộc, bằng cấp, địa vị, danh vọng, bằng mọi giá cho bản thân, hoặc quá lắm là cho vợ con? Suy nghĩ ấy làm cho tôi cảm thấy tự khinh bỉ mình, tự xếp mình vào loại người thấp hèn “chỉ biết chăm lo cho bộ da của mình”, và tự trách mình không sớm ngộ ra giá trị căn bản của đời người là LÒNG NHÂN chứ đâu phải bất kỳ một thứ vinh hoa phú quý nào khác!
Mỗi năm hoa đào nở, Lại thấy ông đồ già…
Nay bác chẳng còn nữa để mà nói được với bác đôi lời cho bác vui, vài lời an ủi cho bác đỡ buồn trước cảnh tượng một nền văn hoá từng một thời huy hoàng nay dần dần mai một. Thôi thì cứ tin rằng ra đi khỏi thế giới này không phải là hết, rằng linh hồn bác đang ở đâu đó, và bác đọc được nỗi ân hận của tôi, bác bảo “muộn còn hơn không bao giờ” (Mieux vaut tard que jamais!). Tôi hy vọng rằng, nếu ai đó…
Giữa ban ngày đốt đuốc,
Tìm một tấm lòng Nhân.
thì rồi ít nhất cũng sẽ gặp được một người, đó là bác Liên!
Người ta nói “Bụt chùa nhà không thiêng”, nhưng bác Liên đối với tôi là một ông Bụt “chùa nhà” rất thiêng. Tôi có suy nghĩ đó là nhờ được nghe và đọc nhiều điều tốt đẹp về bác, trong đó có những bài viết rất hay, rất cảm động, chẳng hạn như những bài sau đây:
Tôi xin phép các tác giả nói trên được giới thiệu lại nguyên văn các bài báo đó dưới đây để có thêm nhiều độc giả được biết. Xin được lượng thứ vì sự xin phép không báo trước này, và xin cảm tạ vì sự lượng thứ đó.
Tôi cũng chân thành cảm ơn độc giả vì sự chia sẻ những suy nghĩ trong bài viết này.
Phạm Việt Hưng
Mời độc giả xem 4 bài viết mà tác giả Phạm Việt Hưng giới thiệu trên blog của tác giả:
Bob Menendez, cựu thượng nghị sỹ của Đảng Dân chủ, bị kết án 11 năm…
Một chiếc túi chứa nhiều nhẫn kim cương trị giá 1 tỷ đồng vô tình…
Năm đời vua Trần từ Thái Tông cho đến Minh Tông được xem là thời…
Khu vực xảy ra cháy xuất phát từ tầng 2 của ngôi nhà có diện…
DeepSeek của Trung Quốc sử dụng mô hình độc quyền của OpenAI để đào tạo…
