Núi sông rồi có chết không?

Tôi đã dịch xong toàn bộ bài thơ, hay nói đúng ra là bài hát tiếng Nhật có chứa ba câu thơ ám ảnh một nhà báo. Tôi dịch và đưa ba câu thơ này lên Facebook đã lâu và chính tôi không còn nhớ gì nữa dù có thể khi đó tôi rất xúc động. Trong một lần gặp vội vã trong một quá cà phê ở Hà Nội trước khi anh trở về Nam, anh bảo tôi cố tìm lại ba câu này vì anh chỉ nhớ nó nhắc đến “cố hương” rất tha thiết. Tôi cố gắng tìm nhưng bất lực. Chẳng ngờ anh tìm được lại ba câu đó. Hồi ấy tôi dịch thế này.

Biển rồi có chết không?
Núi rồi có chết không?
Và cả quê hương yêu thương của ta nữa…

Giờ đây, nhờ sự nhắc nhở của anh, tôi đã tìm được toàn bộ lời bài hát-bài thơ. Hóa ra nó là một sáng tác của nhạc sĩ-ca sĩ người Nhật Sada Masashi sinh năm 1952. Bài hát này được ông sáng tác khi một đạo diễn đề nghị ông viết một bài hát cho bộ phim “Cao điểm 203”, một bộ phim lấy bối cảnh là cuộc chiến tranh Nga-Nhật. Theo wikipedia, ông đã hỏi lại đạo diễn “Có phải là ông muốn tôi viết một ca khúc về chuyện người lính thắng rồi thì hô vạn tuế không?”. Đạo diễn mỉm cười đáp “Không! Đây là bộ phim không nói về kẻ thắng hay kẻ bại, nó nói về những con người nhỏ nhoi nằm ngoài những kẻ đó”. Tuy nhiên, ông không thể viết được ngay ca khúc này mà phải chờ sau đó khi làm bộ phim khác mà ông là diễn viên chính, ông mới bật ra tác phẩm gần như trong khoảnh khắc.

Tác phẩm ngay lập tức làm cho người Nhật khắp nơi xúc động mãnh liệt. Nhiều người coi nó là bài hát phản chiến sâu sắc. Có thể hiểu được tình cảm đó của người Nhật đối với ca khúc này khi bối cảnh ra đời của nó là tháng 10 năm 1980, thời điểm nước Nhật giàu có về vật chất nhưng đang chao đảo dữ dội giữa tả và hữu, giữa Đông và Tây còn giới trẻ thì hoang mang đau khổ. Sinh viên đấu tranh phản đối chính giới, đốt trường đại học và biểu tình khắp nơi. Thời điểm mà Murakami Haruki – tiểu thuyết gia viết “Rừng Na Uy” và hàng loạt tác phẩm khác vĩnh viễn khắc khoải và bị cầm tù trong đó.

Sau đó bài hát được thu thành đĩa đơn (đĩa đơn thứ 12 của Sada Masahi) và ngay lập tức bán được 65 vạn bản.

Dưới đây, tôi xin đưa lên nguyên tác tiếng Nhật và bản dịch vội vã của tôi. Tôi nghĩ bài thơ này có lẽ khi dịch sang tiếng Việt nên dịch sang thể lục bát mới thể hiện được hết triết lý Phật giáo và cái thống thiết, bi thương của kiếp người nhưng tạm thời tôi chưa làm được.

Xin dịch tạm vậy.

Tên bài thơ trong nguyên tác là “防人の詩” (sakimori no uta), “uta” là thơ, là bài hát, “sakimori” là từ chỉ chế độ quân sự được tiến hành ở Nhật Bản từ thời Asuka (538-710) đến thời Heian (794-1185), đồng thời cũng chỉ những người bị chính quyền bắt đi làm lính thú canh giữ biên ải trong thời kì này.

Các bạn có thể nghe bài hát do chính tác giả trình bày trong một liveshow được tổ chức tại Osaka năm 1981.

Bạn nào biết tiếng Nhật có thể đọc thêm hàng trăm bình luận của người Nhật để hiểu thêm bài hát – bài thơ.

Trong bản dịch tôi có đánh số các đoạn để bạn đọc tiện theo dõi.

Nguyên tác tiếng Nhật:

防人の詩

おしえてください
この世に生きとし生けるものの
すべての生命(いのち)に　限りがあるのならば
海は死にますか　山は死にますか
風はどうですか　空もそうですか
おしえてください

私は時折
苦しみについて考えます
誰もが等しく　抱いた悲しみについて
生きる苦しみと　老いてゆく悲しみと
病いの苦しみと　死にゆく悲しみと
現在(いま)の自分と

答えてください
この世のありとあらゆるものの
すべての生命(いのち)に　約束があるのなら
春は死にますか　秋は死にますか
夏が去る様に　冬が来る様に
みんな逝(ゆ)くのですか

わずかな生命(いのち)の
きらめきを信じていいですか
言葉で見えない　望みといったものを
去る人があれば　来る人もあって
欠けてゆく月も　やがて満ちて来る
なりわいの中で

おしえてください
この世に生きとし生けるものの
すべての生命(いのち)に　限りがあるのならば
海は死にますか　山は死にますか
春は死にますか　秋は死にますか
愛は死にますか　心は死にますか
私の大切な　故郷(ふるさと)もみんな
逝ってしまいますか

海は死にますか　山は死にますか
春は死にますか　秋は死にますか
愛は死にますか　心は死にますか
私の大切な　故郷(ふるさと)もみんな
逝ってしまいますか

Bản dịch:

BÀI THƠ CỦA NGƯỜI GIỮ BIỂN

Sáng tác: Sada Masashi

1. Hãy trả lời tôi đi!
Nếu tất cả sinh mệnh
Của hết thảy sinh linh
Sống trên thế gian này
Không ra ngoài hữu hạn
Biển rồi có chết không?
Núi rồi có chết không?
Gió rồi sẽ ra sao?
Và trời sẽ thế nào?
Làm ơn cho tôi biết

2. Đôi khi tôi ngẫm nghĩ
Về nỗi khổ trên đời
Mọi người ai cũng thế
Bình đẳng gánh trên vai
Khổ vì sinh vì tử
Khổ vì bệnh vì già
Và nghĩ về tôi nữa
Ở hiện tại chưa qua.

3. Hãy trả lời tôi đi
Nếu hết thảy sinh mệnh
Của mọi thứ trên đời
Chung cuộc là số phận
Mùa xuân có chết không?
Mùa thu còn bất tử?
Giống hè qua đông tới
Tất cả rồi đi xa?

4. Liệu tôi có thể tin
Ánh sáng của sinh linh
Nhỏ nhoi đang lấp lánh?
Liệu tôi có thể tin
Thứ gọi là hi vọng
Vốn chẳng thấy bằng lời?
Người đến rồi người đi
Trăng hết tròn lại khuyết
Trong thế giới vô thường.

5. Hãy trả lời tôi đi
Nếu tất cả sinh mệnh
Của hết thảy sinh linh
Sống trên thế gian này
Không ra ngoài hữu hạn
Biển rồi có chết không?
Núi rồi có chết không?
Mùa xuân có chết không?
Mùa thu còn bất tử?
Tình yêu có qua đời?
Trái tim không đập nữa?
Và cố hương yêu thương
Tất cả cũng qua đời?

6. Biển rồi có chết không?
Núi rồi có chết không?
Mùa xuân có chết không?
Mùa thu còn bất tử?
Tình yêu có qua đời?
Trái tim không đập nữa?
Và cố hương yêu thương
Tất cả cũng qua đời?

Nguyễn Quốc Vương dịch

Đăng lại từ Facebook Tác giả, dịch giả Nguyễn Quốc Vương

Xem thêm cùng tác giả, dịch giả:

• Trẻ em bây giờ khác chúng ta ngày xưa như thế nào?
• Nghịch lý trong giáo dục

Mời xem video: