Sĩ tử xưa kia “vinh quý bái tổ” như thế nào

Lễ “vinh quy bái tổ” là một nét đẹp trong văn hóa thời xưa. Các sĩ tử đỗ đại khoa vinh quy bái tổ đi qua làng nào, dân chúng làng đó đều đến xem đông như trẩy hội. Đoàn rước tân khoa có đầy đủ võng ngựa, cờ trống rộn ràng, dân chúng hò reo rồi cùng bàn tán “nghe nói nhà ấy ăn ở có đức…”.

Vào thời kỳ nhà Lý bắt đầu có các kỳ thi khoa bảng và cũng từ đó đã có lệ “vinh quy bái tổ”, sĩ tử đỗ đạt sẽ được ban cho võng ngựa, mũ áo trở về quê nhà bái tổ trước sự chứng kiến của đông đảo dân chúng. Tên tuổi họ sẽ được ghi lại vào sử sách cũng như gia phả dòng họ.

Tuy nhiên thời nhà Lý chưa có quy định cụ thể việc vinh quy bái tổ như thế nào. Đến thời vua Lê Thánh Tông, cùng với sự phát triển của Nho học, có các quy định thực hiện việc vinh quy bái tổ rất nghiêm, làng nào có người đỗ đại khoa đều tổ chức nghi lễ đón rước rất đầy đủ, thể hiện sự tôn kính với những người đỗ đạt.

Vào thời thịnh trị, thường thì cứ 3 năm có một khoa thi. Kết thúc khoa thi, các tân đại khoa được Triều đình ban cho mũ áo cùng đoàn rước ngựa vinh quy bái tổ. Ghi chép đầu tiên về nghi lễ vinh quy bái tổ đầy đủ là đối với Trạng nguyên Phạm Đôn Lễ của khoa thi năm 1481 thời vua Lê Thánh Tông.

Theo nghi lễ, những người đỗ đại khoa được ban mũ áo ứng với cấp bậc mà mình đã đỗ. Sau đó các sĩ tử thi đỗ dự buổi Truyền lô, đọc danh sách đỗ đạt tại điện Thái hòa hoặc tại điện Ngọ môn (đây là hai nơi trang trọng nhất), và rước bảng vàng ra treo tại lầu Phu Văn. Lễ Truyền lô có từ năm 1822 thời nhà Nguyễn, còn trước đó chưa có. Sau đó các sĩ tử được dự yến tiệc do Vua ban, được đến xem hoa ở vườn Ngự uyển, rồi được cưỡi voi hay ngựa dạo chơi khắp phố phường Kinh thành.

Khi vinh quy về làng, sĩ tử được ban cho ngựa có lọng che trên đầu, cùng đoàn rước từ Kinh thành về quê nhà. Tân khoa được ban cờ có thêu danh vị đỗ đạt như Trạng nguyên, hay cờ thêu Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ đệ tam danh, Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân, Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, bên cạnh có nhiều cờ xí cùng tiếng trống rộn ràng.

Bốn góc vây quanh ngựa sĩ tử vinh quy có 4 lính hầu cầm quạt. Ngoài ra còn có người cầm tấm biển gỗ sơn son cán dài thêu bốn chữ “Ân tứ vinh quy” để thiên hạ chiêm ngưỡng.

Sĩ tử vinh quy đi qua làng nào thì địa phương đó phải cho dân chúng biết để chúc mừng tân khoa. Tiến sĩ vinh quy bái tổ đi đến, tiếng trống giục khiến dân chúng đến xem náo nhiệt như trẩy hội, rồi cùng đồn đoán xem vị ấy người làng nào, đỗ được chắc phải siêng năng lắm, rồi nghe nói nhà ấy hiền lương có phúc, v.v…

Trước khi vinh quy bái tổ, Triều đình có thông báo với làng quê của sĩ tử đỗ đại khoa để làng chuẩn bị nghi lễ đón tân khoa tại Đình làng. Sĩ tử khi vinh quy về làng sẽ được làng đón tiếp tại Đình với đầy đủ lễ nghi, sau đó đến bái tổ tại nhà thờ tổ dòng họ, rồi đến trường hay nhà thầy dạy, cuối cùng là nơi thờ tự gia đình.

Làng nào có người đỗ đại khoa, nhất là đỗ Trạng nguyên thường phải chuẩn bị lễ đón đến mấy ngày liền nên khá vất vả, nhưng hầu hết mọi người đều rất vui vì làng mình có người đỗ đạt.

Đến thời nhà Nguyễn thì do việc chuẩn bị đón sĩ tử vinh quy bái tổ vất vả, nên nhiều sĩ tử khi đỗ đạt đã lược bỏ bớt những thủ tục vất vả để dân làng bớt khó nhọc.

Sau lễ vinh quy bái tổ, mọi người nhắc nhở con em mình học tập, cũng tự nhắc mình nên ăn ở có đức để nhà mình cũng có người đỗ đạt.

Con gái đến tuổi kết duyên cũng mong muốn mình được kết duyên với học trò nào siêng năng học hành, lại có đức độ.

Trẻ em cũng như các sĩ tử đang đi học khi chứng kiến lễ vinh quy bái tổ thì thêm động lực rèn giũa chữ Thánh Hiền, trui luyện nhân cách, với hy vọng sau khi đỗ đạt sẽ an bang tế thế phụng sự cho Giang Sơn Xã Tắc.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Nguồn gốc tên gọi Tam khôi: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa
• Con đường khoa bảng thời xưa
• Chuyện Bảng nhãn không phục Trạng nguyên, thi tài khi vinh quy bái tổ

Mời xem video: