Tấm lòng hiếu khách giúp cả làng giàu có thịnh vượng suốt 400 năm

Làng Xà, nay là thôn Đông, xã Tam Giang, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, là một ngôi làng nổi tiếng hiếu khách. Ngôi làng này đã từng vì lòng hiếu khách mà giúp đỡ một sĩ tử, cuối cùng nghĩa cử đó lại giúp cả làng giàu có thịnh vượng suốt 400 năm.

Sĩ tử vinh quy, gặp chuyện buồn

Câu chuyện trên bắt đầu vào cuối thế kỷ 15 ở một ngôi làng cạnh làng Xà là làng Như Nguyệt. Bấy giờ có người họ Nguyễn làng Mai Thượng (thuộc huyện Hiệp Hòa, Bắc Giang) đến làng Như Nguyệt (thuộc Yên Phong, Bắc Ninh) làm nghề thợ rèn. Ông kết hôn với người con gái tại đây và sinh được người con trai đặt tên là Nguyễn Quang Tán.

Họ Nguyễn bị dân làng Như Nguyệt phân biệt vì chủ gia đình là người nhập cư, vì thế gia đình gặp khó khăn và nghèo khó. Nhưng cậu bé Nguyễn Quang Tán rất thích chữ Thánh Hiền, được thầy đồ yêu mến nhận vào lớp. Từ đó Nguyễn Quang Tán chăm chỉ đèn sách.

Khoa thi năm 1529 thời nhà Mạc, Nguyễn Quang Tán dự thi và đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân, nhận mũ áo vinh quy bái tổ về làng.

Nhưng khi gần về đến làng thì Nguyễn Quang Tán gặp người làng ngăn cản. Họ đố kỵ, phân biệt dân nhập cư nghèo khó, không muốn cho sĩ tử đỗ tiến sĩ làm lễ vinh quy bái tổ về làng.

Nguyễn Quang Tán chẳng biết về đâu, đành sang làng bên là làng Xà xin tá túc.

Dân làng Xà hiếu khách trọng kẻ sĩ

Dân làng Xà hay tin thì vui mừng đón tiếp tân tiến sĩ, không chỉ cho ông tá túc mà còn tổ chức lễ vinh quy cho ông, cho ông vào ngôi đình rất thiêng của làng, tổ chức lễ vinh quy long trọng dù làng còn nghèo lại không chuẩn bị trước.

Tương truyền xưa kia khi cuộc chiến giữa quân Đại Cồ Việt và quân Tống đang diễn ra ác liệt thì bài thơ “Nam quốc sơn hà” chính là được đọc ra từ ngôi đền làng Xà. Vì thế sau khi vua Lê Đại Hành đánh thắng quân Tống đã cho cho quân sĩ ăn mừng ở làng Xà. Từ đó dân làng đặt tên cho đình làng của mình là Đình Mừng, rất linh thiêng, chỉ những sự kiện quan trọng mới tổ chức lễ ở Đình Mừng.

Việc tân khoa Nguyễn Quang Tán dù là khách nhưng được làm lễ vinh quy tại Đình Mừng cho thấy tấm lòng hiếu khách và trọng người tài của dân làng Xà.

Trước sự đón tiếp long trọng của dân làng Xà, Nguyễn Quang Tán cảm động và xin được chuyển cả gia đình đến đây sinh sống. Nhờ được làng giúp đỡ, ông sắp xếp chỗ ở cho cả nhà ở làng Xà rồi đến Triều đình nhận chức quan.

Nguyễn Quang Tán làm quan tài năng, được thăng đến chức Giám sát Ngự sử và 3 lần lãnh trọng trách đi sứ sang nhà Minh, nhờ đó mà biên giới phía bắc ổn định, nhà Minh không lợi dụng cuộc chiến Nam – Bắc triều mà đưa quân nam tiến.

Ngôi làng giàu có thịnh vượng suốt 400 năm

Mỗi lần đi sứ bang giao phải mất vài năm trời, nên lúc rảnh rỗi Nguyễn Quang Tán thường dạo bước ngắm cảnh ngoài Kinh đô nhà Minh. Nhận thấy người dân làng Xà hiền lành nhưng còn nghèo khó, Nguyễn Quang Tán liền học lấy nghề ép dầu ở Trung Quốc với hy vọng truyền cho dân làng.

Sau khi về nước, ông truyền hết nghề lại cho người làng Xà. Nhờ có nghề ép dầu mà từ đó kinh tế làng phát triển, dân làng trở nên giàu có, cuộc khấm khấm khá kéo dài suốt 4 thế kỷ liền đến tận năm 1945.

Vì làng Xà có cuộc sống thịnh vượng nhất vùng nên làng còn có tên là Hương La (nghĩa là tiếng thơm), được chọn làm huyện lỵ trung tâm của huyện Yên Phong.

Nhớ ơn tổ nghề Nguyễn Quang Tán, người dân làng Xà đã dựng đền thờ và tôn ông là Thánh Sư. Trong gian thờ chính có treo 4 chữ “Sơn Lộc đại phu” nghĩa là bậc đại phu như núi.

Hàng năm vào ngày 12 tháng 2 âm lịch dân làng lại dâng hương lên Thánh Sư, có những năm còn mở hội tôn vinh tưởng nhớ đến ông.

Vào những năm mở hội đều có các trò chơi dân gian mang đậm bản sắc dân tộc như đánh cờ, chọi gà, đấu vật, cùng những câu hát quan họ tôn vinh ông tổ nghề ép dầu.

Đặc biệt du khách đến làng Xà chơi đều được đón tiếp rất nồng hậu. Người làng rất thích được khách ghé thăm, cho rằng nhà nào có nhiều khách đến thăm thì cả năm may mắn.

Người làng lưu truyền câu ca:

Miếu hàng dầu tự thuở xưa
Thờ ông tổ nghiệp ép ra dầu nhờn
Dầu này bán lẻ bán buôn
Đem bán các chốn khắp vùng Bắc Ninh
Dầu của ta thật nổi danh
Trong như hổ phách ai sành cũng khen

Trần Hưng

Xem thêm:

• Ông tổ nghề thêu
• Lương Như Hộc: Thám hoa nhà Lê, ông tổ nghề in
• Chuyện trạng Bùng đưa hạt giống cây ngô về Việt Nam

Mời xem video: