Tản mạn về chiếc gương đồng thời xưa

Gương đồng là vật dụng thường ngày trong sinh hoạt của người dân thời xưa. Nó có lịch sử lâu dài và cũng là sản phẩm nghệ thuật tinh xảo, hình thành nên văn hoá gương đồng cổ đại với nội dung rất phong phú.

Thời nhà Ân Thương, sử sách đã bắt đầu ghi chép về gương, là chiếc gương được đúc bằng đồng. Loại gương đồng này có một mặt được mài sáng bóng và một mặt được chạm khắc hoa văn. Bởi vì gương đồng chủ yếu được sử dụng để soi dung nhan nên nó được gọi là “giám”.

Thời Chiến Quốc, gương đồng bắt đầu trở nên thông dụng phổ biến, được làm mỏng nhẹ và khá tinh xảo. Đến thời nhà Hán, chúng được làm tinh xảo hơn, hoa văn ngoài các họa tiết hình học ra còn có các loài chim, thú và hình người. Từ giữa thời Đông Hán đến thời Ngụy, Tấn, xuất hiện gương chân dung phù điêu, rất tinh xảo.

Vào thời nhà Đường, nghệ thuật làm gương đặc biệt tinh xảo và đẹp đẽ. Gương không còn chỉ là tròn, mà còn có gương hình bát lăng, lăng hoa và hoa hải đường… Những chiếc gương khảm trai thì mới lạ, độc đáo và tráng lệ hơn. Trên gương đồng cũng có loại hoa văn nhật nguyệt thiên địa, nó có mối quan hệ sâu xa với quan niệm thiên địa Thần linh.

Vào tháng 12 năm 1956, 13 chiếc gương đồng cổ tuyệt đẹp của Trung Quốc đã được phát hiện trong một ngôi mộ cổ ở thành phố Okayama, Nhật Bản. Người ta ước tính chúng có lịch sử hơn 1.800 năm. Điều này cho thấy lịch sử gương đồng rất lâu đời.

Ngoài gương đồng ra, thời nhà Tần còn có gương vàng (kim kính), thời nhà Hán có gương sắt (thiết kính), thời nhà Tấn có gương bạc (ngân hoa kính), thời nhà Tống và thời nhà Nguyên xuất hiện gương có cán để cầm, từ thời nhà Thanh trở về sau còn có gương thủy tinh.

Để tránh việc gương kim loại bị đen và gỉ sét khi ẩm ướt, người cổ đại đã sử dụng thủy tinh làm gương. Gương thủy tinh du nhập vào vùng Á Đông khoảng 300 năm trước. Lúc đầu, chỉ có người giàu mới có thể mua được, sau đó chúng dần trở nên phổ biến đối với dân thường.

Trong tín ngưỡng dân gian, ngoài chức năng để soi khuôn mặt ra, gương còn có chức năng xua đuổi tà ma. Đại y học gia Lý Thời Trân đã viết trong cuốn “Bản thảo cương mục” của mình: “Gương là vật tinh hoa của vàng và nước, trong sáng ngoài tối. Gương cổ giống như thanh kiếm cổ uy phong, giống như Thần linh vậy, cho nên chúng có thể xua đuổi ma quỷ và chống lại tà ác. Nhà của người bình thường đều nên treo những tấm gương lớn để xua đuổi tà ma.” Loại gương này từ xưa còn được gọi là “Kính chiếu yêu”, được làm bằng kim loại.

Trong các tiểu thuyết cổ điển như “Tây Du Ký”, có rất nhiều miêu tả về kính chiếu yêu. Ví như trong hồi 58 viết: Ngọc Đế truyền chỉ cho gọi Lý Thiên Vương, bảo: “Lấy kính chiếu yêu ra soi xem đây ai là thật, ai là giả, giả sẽ giết, thật thì giữ”.

Gương cũng là điều được người xưa ví với sự tu dưỡng sửa mình. Trong cuốn “Hàn Phi Tử. Quan hành” viết: “Thời xưa, mắt người thiếu khả năng tự nhận thức nên dùng gương để soi mình; trí tuệ thiếu khả năng tự nhận biết nên dùng Đạo để sửa mình. Không có gương thì không có cách nào để chỉnh trang diện mạo; không có Đạo thì không có cách nào để biết sự mê muội của mình.”. Vậy nên thời cổ người ta còn treo một tấm gương cao trong nhà để thể hiện sự kính ngưỡng Đạo.

Có một truyền thuyết về chiếc gương đồng nổi tiếng thời nhà Tần như sau:

Cung điện Đại Minh là cung điện lớn nhất ở Trường An vào thời nhà Đường. Nó có diện tích khoảng 3,2 km², gấp bốn lần Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh. Tương truyền rằng khi mới xây dựng, những người thợ đã đào được một chiếc gương đồng cổ sáng lấp lánh. Chiếc gương cao năm thước chín tấc và rộng bốn thước. Mặt trước của nó giống như mặt trời, tỏa sáng rực rỡ, mặt sau giống như mặt trăng, phản chiếu ánh sáng. Sau khi nhìn thấy, Hoàng đế Đường Thái Tông không biết được báu vật này là của triều đại nào nên đã hỏi Phòng Huyền Linh, Ngụy Trưng và những người khác đi cùng.

Ngụy Trưng nói chiếc gương quý này chính là chiếc gương thời Tần nổi tiếng, được cất giữ trong cung điện Hàm Dương của Tần Thủy Hoàng. Nó có một đặc điểm kỳ lạ, nếu nhìn vào gương từ phía đối diện thì sẽ thấy hình ảnh phản chiếu của mình còn nếu đặt tay vào ngực thì có thể nhìn thấy rõ các cơ quan nội tạng của mình. Quan trọng hơn là nó có thể phản chiếu ra được sự trung hay gian của hạ thần, sự hưng thịnh và suy vong của đất nước. Tần Thủy Hoàng chỉ dùng nó để giết những kẻ có ý định gian dối, bất chính. Nhà Tần truyền đến Tần Nhị Thế thì Hoàng đế ngu muội, khiến cho nước Tần hùng mạnh bị diệt vong chỉ trong chốc lát. Khi Hán Cao Tổ Lưu Bang vừa chiếm lĩnh Hàm Dương của nhà Tần, Tiêu Hà đã khuyên ông nên phong ấn cung điện Hàm Dương, cung A Bàng và tất cả các cung điện khác, không được mang đi vàng bạc châu báu, mà chỉ mang đi sách vở trong cung điện Tần và chiếc gương này.

Hoàng đế Đường Thái Tông nghe vậy thì nói rằng ông không cần chiếc gương này, vì Ngụy Trưng chính là chiếc gương của ông. Đường Thái Tông sau này còn nói rằng: “Lấy đồng làm gương có thể chỉnh lại áo mũ; lấy cổ xưa làm gương, có thể biết được sự hưng suy; lấy người làm gương, có thể biết được mất”.

Theo Epoch Times tiếng Trung
Tác giả: Như Chi
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Nguồn gốc câu thành ngữ “Vẽ rồng điểm mắt”

Mời xem video: