Thi nhân xưa: Vì sao trúc không nở hoa?

Trịnh Bản Kiều là thư hoạ gia nổi tiếng đời Thanh, thiên tư thông minh lại đa tài đa nghệ, nhưng con đường công danh gập ghềnh không thuận lợi. Ông làm tiến sỹ dưới thời vua Càn Long, là một vị quan thanh chính liêm khiết, không sợ quyền thế, hết lòng vì dân. Ông có một bài thơ về Trúc rất hay.

Trịnh Bản Kiều cả đời thích hài hước, đối với nhiều sự việc, ông có cách nhìn nhận rất khác người. Mọi người yêu thích khí tiết của trúc, Trịnh Bản Kiều lại coi trúc như mạng sống của mình. Bài thơ “Trúc” này của ông chỉ vỏn vẹn hai mươi chữ, nhưng gửi gắm chí hướng thanh cao, không màng danh lợi của thi nhân.

Nhất tiết phục nhất tiết,
Thiên chi toản vạn diệp.
Ngã tự bất khai hoa,
Miễn liêu phong dữ điệp.

Tạm dịch:

Một đốt lại một đốt,
Ngàn cành chen vạn lá.
Riêng ta chẳng nở hoa,
Khỏi tiếp ong cùng bướm.

“Một đốt lại một đốt”, trúc ngay thẳng, không uốn cong. Để được như vậy, trúc mọc thành đốt, hết đốt này đến đốt khác. Hình ảnh này gợi lên tính kiên định, trung trinh, bền bỉ, kiên cường. Đó chính là phẩm chất của người quân tử giữ vững đạo lý.

“Ngàn cành chen vạn lá” cho thấy sức sống mãnh liệt, tinh thần vượt khó. Người quân tử có nội lực, khí tiết và ý chí mạnh mẽ, hơn người.

Cũng có người giải thích hai câu này là: “Ngàn cành chen vạn lá”, miêu tả thế sự rối ren, cảnh ngộ biến đổi khôn lường, nơi nơi đều có khó nạn, lúc nào cũng có ưu phiền. Còn chữ “đốt” (节: tiết) đồng âm với chữ “kiếp” (劫: kiếp). Mỗi khi trúc mọc thêm một đốt, chẳng khác nào vượt qua một kiếp nạn, ẩn dụ cho người vượt qua sóng gió trên đường đời, từng bước kiên định giữ vững. Đời người là vậy, chẳng có được ba ngày yên ổn, người quân tử có thể giữ được bản tâm, thật khó lắm thay!

“Riêng ta chẳng nở hoa”, trúc thông thường rất hiếm khi nở hoa, có khi trăm năm mới nở hoa một lần, sau khi nở hoa thì thường cây sẽ chết đi. Người quân tử không màng hư vinh, danh lợi phù hoa. Nếu đúng theo đạo mà có được thì sẽ thông qua danh tiếng mà cứu người giúp đời. Nếu thời thế không còn có đạo thì chú tâm giữ gìn tự trọng, phẩm giá, cũng không cần tô điểm để được chú ý. Trúc mà nở hoa thì trúc sẽ chết, người mà chạy theo danh lợi hư vinh thì tâm cầu đạo kia cũng đã chết rồi.

“Khỏi tiếp ong cùng bướm”. Ong bướm tượng trưng cho những thứ quyến rũ, cám dỗ trong cuộc đời. Trúc “không nở hoa” nên không bị ong bướm vờn quanh, người quân tử không vướng bụi trần, không bị lợi danh cám dỗ. Đó cũng là sự thanh khiết, độc lập, kiên trung của người quân tử.

Trịnh Bản Kiều làm quan huyện Duy. Có một năm huyện Duy gặp phải thiên tai, đến nông nỗi “Giết thú nuôi ăn thịt, thú hết người cũng chết” (sách “Tư quy hành”). Trong lúc dân chúng đang gặp nạn lớn, khâm sai của nhà vua bất kể dân chúng khổ sở sống chết ra sao vẫn không mở kho phát chẩn, mà lại còn đòi hỏi thư họa của Trịnh Bản Kiều.

Thấy người dân đã đến nông nỗi “10 ngày bán một đứa trẻ, 5 ngày bán một phụ nữ” (theo sách “Đào hoang hành”), Trịnh Bản Kiều đã lấy hết bổng lộc bản thân, đồng thời mở cửa kho phát chẩn cứu tế cho nạn dân.

Thuộc hạ khuyên Trịnh Bản Kiều không nên tự ý quyết định để tránh bị triều đình kết tội, nhưng ông cho rằng tính mạng của người dân đang trong cơn nước sôi lửa bỏng, nếu vì cứu dân mà bị trách tội thì ông sẵn sàng một mình đón nhận. Ông còn khắc một con dấu để bày tỏ lòng mình “Hận không thể lấp đầy nợ nần và đói khát ngập trời”.

Trịnh Bản Kiều vì nỗ lực cứu giúp nhân dân trong hoạn nạn mà bị tham quan căm ghét, cuối cùng ông bị vu cáo và cách chức. Lúc ông rời nhiệm sở, dân chúng tranh nhau tới, thắp hương bày rượu đưa tiễn ông đến 10 dặm trường đình. Ông chẳng có xe ngựa và tùy tùng, chỉ thuê 3 con lừa, một con để mình cưỡi, một con chở sách vở và cây đàn, một con cho người nô bộc cưỡi. Đúng là một vị quan “Lưỡng tụ thanh phong”.

Có thể thấy được rằng thơ như người, người cũng như thơ vậy.

Dựa theo “Bài thơ ‘Trúc’ hài hước của Trịnh Bản Kiều: Lý giải tuyệt diệu nguyên do trúc không nở hoa“
Đăng trên ChanhKien.org
Tác giả: Huệ Vũ

Xem thêm:

• Đọc một bài thơ, ngẫm cách người xưa giáo dục con cái

Mời xem video: