Trạng nguyên và Hội nguyên làng Ngoại Lãng

Làng Ngoại Lãng nổi tiếng là đất học, là vùng đất khoa bảng của tỉnh Thái Bình, nơi sinh ra nhiều hiền tài phụng sự cho Giang Sơn Xã Tắc.

Cụ Tả Ao đến làng Ngoại Lãng

Vào thời nhà Lê ở làng Ngoại Lãng, huyện Thư Trì (nay là xã Song Lãng, huyện Thư Trì, tỉnh Thái Bình) có gia đình bà hàng nước nghèo khó. Vì không có ruộng cày nên bà phải quán nước ven đường kiếm kế sinh nhai. Chồng mất sớm nên bà phải một mình nuôi 2 đứa con trai là Đỗ Lý Khiêm và Đỗ Oánh.

“Đăng khoa lục sưu giảng” có ghi chép một chuyện về phong thủy làng Ngoại Lãng có liên quan đến bậc thầy phong thủy nổi tiếng là cụ Tả Ao. Chuyện kể rằng khi cụ Tả Ao đến vùng này thì cụ chưa nổi tiếng. Lúc ngang qua làng Ngoại Lãng, thấy có ngôi đất tốt, cụ liền đi quanh vùng đấy nói rằng: “Ai giúp cho tôi tiền hành lý, tôi sẽ cho ngôi đất Trạng nguyên”, tuy nhiên không ai tin.

Khi cụ Tả Ao đi ngang qua quán nước làng Ngoại Lãng, bà hàng nước nói rằng: “Nếu nhà tôi có, thì thực không tiếc tiền. Nhưng vốn bán nước trà, chỉ có một quan sáu, để biếu tiên sinh”.

Thấy bà hàng nước nghèo khó mà vẫn cố giúp mình, cụ Tả Ao chỉ lấy một quan, còn 6 tiền thì mua đồ giúp bà hàng nước chuyển ngôi mộ tổ đến ngôi đất tốt này.

Theo cụ Tả Ao thì đất này có hành long từ nơi rất xa, đến ngôi đất này nổi lên một ngọn bút kình thiên, khai oa kết huyệt. Rồi cụ dặn mẹ con bà hàng nước rằng: “Ngoại thân cây bút lớn là Trạng Nguyên, nội thân cây bút nhỏ là Hội nguyên. Có hai cây bút, thì trùng khoa trùng bảng. Anh em làm quan cùng triều, chỉ hiềm ngựa không quay đầu lại, sẽ chết ở làng khác”. Nhưng không ai hiểu rõ ngựa không quay đầu nghĩa là gì.

“Bút lớn Trạng nguyên”, “bút nhỏ Hội nguyên”

Anh em Đỗ Lý Khiêm và Đỗ Oánh đều hiếu thảo, dù nhà nghèo nhưng người mẹ vẫn cho hai anh em được học với thầy đồ trong làng. Nhờ sáng dạ nên hai anh em học rất mau.

Khoa thi năm Cảnh Thống thứ 2 (1499) thời vua Lý Hiến Tông, Đỗ Lý Khiêm dự thi, vượt qua được kỳ thi Hương và thi Hội, vào đến kỳ thi cuối cùng là thi Đình.

Khi chấm bài thi các quan giám khảo đều rất bối rối khi chọn người đỗ Trạng Nguyên, bởi hai người đỗ cao nhất Đỗ Lý Khiêm và Lương Đắc Bằng đều là những người tài năng nhất, tài học ngang nhau, nhưng ngôi Trạng nguyên chỉ có một.

Vì bài Văn sách ngang nhau nên Vua cho thi Ứng chế, nhưng hai bài lại cũng hay như nhau nên phải thi tiếp. Bấy giờ Đỗ Lý Khiêm thấy Lương Đắc Bằng cũng là một nhân tài nên chủ động viết một bài qua loa cho xong, nhằm nhường ngôi Trạng nguyên cho Lương Đắc Bằng.

Lương Đắc Bằng biết được thì vô cùng hổ thẹn, nhận thấy nhân phẩm không bằng Đỗ Lý Khiêm nên cũng không dám nhận Trạng nguyên. Sau thời gian dài so tài đến đây thì cả hai sĩ tử đều nhường ngôi Trạng nguyên cho nhau mà không còn muốn thi nữa.

Các quan liền nghĩ ra một cách là vẽ vòng tròn trên sân rồng rồi cho 2 người tung quyển thi vào, quyển thi của ai gần tâm vòng tròn hơn sẽ là Trạng nguyên.

Kết quả quyển thi của Đỗ Lý Khiêm nằm trong vòng tròn, còn quyển thi của Đắc Bằng nằm ngoài vòng tròn. Thế là Đỗ Lý Khiêm đỗ Trạng nguyên, còn Lương Đắc Bằng đỗ thứ hai tức Bảng nhãn.

Đỗ Lý Khiêm được đổi tên thành Đỗ Lý Ích, làm quan đến Phó đô Ngự sử. Ông là người tiết tháo, làm quan trải 4 đời Vua là Hiến Tông, Túc Tông, Uy Mục và Tương Dực.

Thời vua Tương Dực ông được cử dẫn đầu đoàn sứ bộ sang nhà Minh, bằng tài năng của mình khiến vua quan nhà Minh tôn trọng và đón tiếp trọng thể.

Hoàn thành chuyến đi sứ trở về, đến Bằng Tường thì đoàn sứ bị cướp tấn công. Đỗ Lý Khiêm dũng cảm chống trả, không may bị trúng tên, mất trên đường trở về.

Triều đình thương tiếc, Vua ban cho ông tước Thái bảo hàm Thượng thư, lại phong làm Phúc thần làng Ngoại Lãng. Đền thờ ông còn ghi:

Cảnh Thống Trạng nguyên vọng phiên sơn đẩu
Bằng Tường sứ tử tiết lẫm băng sương.

Nghĩa là:

Đỗ Trạng nguyên năm Cảnh Thống danh vọng như núi cao, như Bắc Đẩu
Đi sứ tử tiết ở Bằng Tường, tinh thần khí tiết như sương trong.

Người em Đỗ Oánh tham dự khoa thi năm Đoan Khánh thứ tư (1508) thời vua Lê Uy Mục, sau khi vượt qua kỳ thi Hương thì đến Kinh thành dự thi Hội và đỗ đầu tức Hội nguyên, đến kỳ thi Đình thì đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân, làm quan đến Thượng thư bộ Lễ.

Đỗ Oánh làm quan trong cảnh nhà Lê suy sụp, loạn quân nổi lên khắp nơi. Trong khi dẹp loạn quân Trịnh Duy Sản, ông bảo vệ Vua lánh nạn và bị tử trận. Vua ban cho ông hàm Thái bảo, làm Phúc thần làng Ngoại Lãng.

Như vậy là cả Đỗ Lý Khiêm và Đỗ Oánh đều qua đời khi đang làm nhiệm vụ, chính là ứng với câu “chỉ hiềm ngựa không quay đầu lại, sẽ chết ở làng khác”.

Hai anh em đều thi đỗ đại khoa không phải hiếm, nhưng cả hai được được phong Phúc thần ở làng quê mình thì thật hiếm.

Từ đường họ Đỗ qua các Triều đại đều được các vị Vua ban sắc phong, như vua Tự Đức tặng anh em Trạng nguyên và Hội nguyên bức trướng như sau: “Cảnh Thống Trạng nguyên, Đoan Khánh Hội nguyên, Tình nghĩa hồng đàm bằng tường suý tiết thanh cao”.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Chuyện cụ Tả Ao tìm huyệt quý cho họ Đàm Thận làng Me
• Chuyện cụ Tả Ao điểm mắt cá chép cho làng Hành Thiện ở Nam Định

Mời xem video: