Vị Thiền sư với bài thơ “Vận nước” nổi tiếng suốt thời kỳ Quân chủ

Thời nhà Đinh và Tiền Lê rất xem trọng người tu luyện, Triều đình ngoài các ban văn võ còn có Tăng Đạo. Trong Kinh thành Hoa Lư có chùa Nhất Trụ là nơi bàn việc nước giữa Vua và các Tăng Đạo. Vào thời kỳ này có Thiền sư Pháp Thuận là người nổi tiếng với bài thơ trị quốc.

Bài thơ “Vận nước” nổi tiếng suốt thời kỳ quân chủ

Theo “Thiền uyển tập anh”, Đỗ Pháp Thuận sinh năm 910, từ bé đã tu luyện Phật Pháp theo Thiền sư Phù Trì ở chùa Long Thọ, trở thành Thiền sư đời thứ 10 của dòng thiền Diệt Hỷ (Tỳ Ni Đa Lưu Chi). Sau khi theo học, ông trở thành Thiền sư có tiếng và được cử làm Trụ trì chùa Cổ Sơn ở làng Thừ, quận Ải.

Năm 968 khi vua Đinh Tiên Hàng lên ngôi đã rất xem trọng người tu luyện, vì thế mà ngoài các chức quan văn võ còn có Tăng Đạo: Ngô Chân Lưu được ban hiệu là Khuông Việt đại sư, Trương Ma Ni làm Tăng lục, Đạo sĩ Đặng Huyền Quang được trao chức Sùng chân uy nghi.

Năm 979, cả cha con Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn bị sát hại, ấu chúa Đinh Toàn còn nhỏ nên Thập đạo tướng quân Lê Hoàn nhiếp chính, phong là Phó vương. Nhưng các vị quan trụ cột khác là Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Lưu Cơ, Trịnh Tú đều nghi ngờ cho rằng Lê Hoàn sẽ gây điều bất lợi cho ấu chúa, thậm chí có thể cướp ngôi nên cùng hợp binh tiến đánh Lê Hoàn.

Nhà Tống khi nghe tin Đại Cồ Việt có biến cả Đinh Tiên Hoàng và con là Đinh Liễn đều bị giết, thì xem cơ hội chín muồi đã đến, đốc thúc binh lực chuẩn bị tiến sang.

Trước tình thế trong ngoài đều phải lo đối phó, vận nước lâm nguy, Lê Hoàn đã đặt niềm tin vào Thiền sư Pháp Thuận, hỏi xem “vận nước dài ngắn thế nào”, Thiền sư đáp lại bằng một bài kệ:

國祚如藤絡，
南天裏太平。
無為居殿閣，
處處息刀兵

Quốc tộ như đằng lạc
Nam thiên lý thái bình
Vô vi cư điện các
Xứ xứ tức đao binh.

Diễn nghĩa:

Vận nước như mây quấn
Trời Nam mở thái bình
Vô vi trên điện các
Xứ xứ hết đao binh

Bài “Quốc tộ” (國祚) này là một trong những bài thơ sớm nhất của lịch sử văn học Việt Nam, còn là bài thơ rất nổi tiếng suốt các Triều đại quân chủ trước đây.

Thiền sư chỉ “Vận nước như mây quấn”, từng sợi mây riêng lẻ thì rất yếu, nhưng nhiều sợi mây liên kết sẽ như kinh lạc nuôi sống cơ thể người. Những sợi mây liên kết sẽ thành sức mạnh không chỉ nuôi sống cơ thể mà còn buộc chặt kẻ địch. Thực hiện vô vi mà trị, “Vô vi trên điện các” thì thiên hạ sẽ thái bình “Xứ xứ hết đao binh”. Đạo vô vi ở đây không phải là không làm gì, mà là làm mà không có truy cầu cực đoan, thuận theo Thiên đạo mà làm thì mọi sự đều thông thuận.

Tham khảo Thiền sư mà có các quyết sách đúng đắn

Sau khi hỏi việc nước với thiền sư Pháp Thuận, Lê Hoàn đã liên kết sức mạnh dân tộc. Sau khi đánh bại nhóm các quan lại chống đối, Lê Hoàn không diệt tộc họ, ngược lại ông lại trọng dụng gia quyến của họ.

Dù phải giết Thái úy Phạm Hạp nhưng em trai là Phạm Cự Lượng vẫn được Lê Hoàn tin dùng phong cho làm Đại tướng quân, rồi sau lên lám Thái úy – tức tổng chỉ huy toàn bộ quân đội. Sau này khi quân Tống chuẩn bị đem quân sang xâm lược Đại Cồ Việt, chính Phạm Cự Lượng đã đề xuất nên để Lê Hoàn lên ngôi Vua tập hợp lực lượng chống giặc, và được Hoàng thái hậu Dương Vân Nga đồng ý.

Con trai của Nguyễn Bặc là Nguyễn Đê được Lê Hoàn cử làm tướng, rồi phong cho làm Hữu Điện tiền chỉ huy sứ. Sau này Nguyễn Đê di cư vào làng Gia Miêu, huyện Tống Sơn, Thanh Hóa và là tổ tiên của các chúa Nguyễn sau này, giúp biên giới nước Việt mở kéo dài đến tận vùng cực nam như ngày nay. Hậu duệ của Nguyễn Bặc sau này còn có Nguyễn Trãi.

Chính vì không tận diệt gia đình những ai chống lại mình như những người khác, thậm chí lại trao chức vụ trọng trách cho người nhà của họ, nên Lê Hoàn đã giúp cho Đại Cồ Việt có được sự gắn kết, tạo nên sức mạnh chuẩn bị cho cuộc chiến chống lại quân Tống.

Bài thơ “Nam quốc sơn hà”

Nhà Tống đưa thưa đe dọa, cử quân tiến đánh Đại Cồ Việt, tình hình rất gấp gáp, ấu chúa mới 6 tuổi chưa thể đảm đương việc nước. Thái hậu Dương Vân Nga đã khoác áo long bào cho Lê Hoàn tôn ông làm Vua trước sự reo hò hưởng ứng của các tướng sĩ.

Năm 981, quân Tống tiến đánh Đại Cồ Việt, cuộc chiến diễn ra rất ác liệt khúc sông Đồ Lỗ. Giữa lúc gian nan bỗng văng vẳng tiếng ngâm thơ:

Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Hoàng thiên dĩ định tại thiên thư
Như hà Bắc Lỗ lai xâm lược
Bạch nhận phiên thành phá trúc dư

(Theo Lĩnh Nam chích quái)

Lời thơ vang vọng giúp khích lệ tinh thần tướng sĩ đánh bại quân Tống.

Sau này bài thơ này được đặt tên là “Nam quốc sơn hà” với nhiều dị bản khác nhau, cũng được Lý Thường Kiệt sử dụng trong chiến tranh với nhà Tống. Tuy nhiên không có một ghi chép nào cho biết ai là tác giả bài thơ này. Có nhà nghiên cứu phân tích cho rằng nhiều khả năng Thiền sư Pháp Thuận là tác giả bài thơ này, vì vào thời điểm đó nhiều công văn giấy tờ do Thiền sư Pháp Thuận giúp Vua thực hiện.

Tiếp sứ nhà Tống

Năm 987 vua Tống Thái Tông cử Lý Giác là một người rất giỏi thơ đi sứ Giao Châu. Vua Lê hay tin liền cử Thiền Sư Đỗ Pháp Thuận giả làm người lái đò đến đón Sứ nhà Tống.

Đại Việt Sử ký Toàn thư có ghi lại câu chuyện này, khi thuyền đang đi trên sông Kinh Thầy (thuộc tỉnh Hải Dương ngày nay) thấy có đôi ngỗng bơi trên mặt nước, Lý Giác nổi hứng liền ngâm hai câu thơ sau:

Nga nga lưỡng nga nga
Ngưỡng diện hướng thiên nha.

Dịch là

Ngỗng ngỗng hai con ngỗng,
Ngửa mặt nhìn chân trời.

Thiền Sư Pháp Thuận đang chèo thuyền liền ứng khẩu như sau:

Bạch mao phô lục thủy
Hồng trạo bãi thanh ba.

Dịch là

Nước lục phô lông trắng,
Chèo hồng sóng xanh bơi

Thấy một người lái đò cũng biết làm thơ, Lý Giác cảm thấy khâm phục, về đến Sứ quán liền làm một bài thơ có hai đoạn kết như sau

天外有天應遠照，
溪潭波靜見蟾秋

Thiên ngoại hữu Thiên ưng viễn chiếu,
Khê đàm ba tĩnh kiến thiềm thu.

Dịch là:

Ngoài trời lại có trời soi nữa
Sóng lặng khe đầm bóng nguyệt thâu.

Đỗ Thuận chép lại bài thơ này rồi về dâng tặng vua Lê Đại Hành. Vua liền đưa bài thơ đến cho Thiền Sư Khuông Việt để cùng xem ý trong thơ là gì. Thiền Sư Khuông Việt cùng nhà Vua lý giải rằng: “Ngoài Trời lại có Trời soi nữa” nghĩa là “Ngoài Trời” (tức nước Tống) lại có Trời (ý chỉ Đại Cồ Việt) soi nữa. “Sóng lặng khe đầm bóng nguyệt thâu” nghĩa là Dưới bóng trăng thâu, khe đầm sóng gió đều yên lặng cả.

Sau khi Thiền sư Pháp Thuận mất, ông cùng với Quốc sư Khuông Việt và Minh Không được thờ ở nhiều chùa cổ trong quần thể di tích cố đô Hoa Lư như động Am Tiên, chùa Bà Ngô, chùa Nhất Trụ.

Hàng năm vào ngày 15 tháng giêng, chùa Nhất Trụ diễn ra lễ khao tống thuyền rồng, cầu nguyện cho quốc thái dân an, buổi tối có tổ chức vịnh thơ tưởng nhớ Thiền sư Đỗ Pháp Thuận.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Vua Lê Đại Hành: Ngai vàng trở thành thử thách lớn

Mời xem video: