Vị tiến sĩ văn võ song toàn của Nghệ An

Làng Thổ Hào (xã Thanh Giang, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An) là vùng đất bán sơn địa nằm ở hữu ngạn sông Lam. Nơi đây đất đai xen kẽ rừng núi, có động lớn là động Con Kiến và động Giăng Màn được nhiều người biết đến. Nơi đây ở xa đô thị nên để vào được làng cũng trở ngại vì giao thông khó khăn. Người dân làng Thổ Hào dựa vào đất đai và núi rừng để trồng trọt lúa và hoa màu. Trong lịch sử, Thổ Hào xuất sinh một vị tiến sĩ văn võ song toàn là Phạm Kinh Vỹ. Làm quan trong thời loạn, giặc cướp cùng loạn quân nổi lên khắp nơi, ông vừa là quan văn, vừa là võ tướng, vào nam ra bắc đánh dẹp các nơi.

Thi đỗ tiến sĩ

Năm 1691, họ Phạm ở Thổ Hào sinh được người con trai, đặt tên là Phạm Kinh Vỹ. Lúc nhỏ cậu bé được học chữ Thánh Hiền, đọc rất nhiều sách Nho gia, ngoài ra còn xem cả sách về thiên văn đia lý, vì thế mà lớn lên thì Bách gia Chư tử đều tinh thông cả.

Năm 1708, Phạm Kinh Vỹ 18 tuổi dự thi Hương và vượt qua được tam trường. Đến khoa thi năm 1714 thì Kinh Vỹ vượt qua cả tứ trường kỳ thi Hương và đỗ đầu tức Giải nguyên.

Đến khoa thi năm 1724 thời vua Lê Dụ Tông, ông tham dự và đỗ tiến sĩ, được Vua ban mũ áo, cùng các vị đại khoa khác dự yến tiệc ở vườn thượng uyển, vinh quy bái tổ về làng trong sự háo hức chào đón của cả làng.

Làm võ tướng đánh dẹp loạn quân

Năm 1729, chúa Trịnh Giang lên ngôi, nghe lời gièm pha của các hoạn quan mà giết chết nhiều đại thần, ai không thuận ý đều bị giết.

Trịnh Giang không quan tâm triều chính, xây cất nhiều hành cung phục vụ cho việc ăn chơi, quốc khố cạn kiệt thì tăng thuế nhằm vơ vét của dân.

Dân chúng đói kém, giặc cướp nổi lên khắp nơi, hoành hoành ngang ngược, nhiều cuộc khởi nghĩa cũng nổ ra. Để cứu vãn tình thế, năm 1740, mẹ của Trịnh Giang là Thái phi Vũ Thị Ngọc Nguyên cùng các quan đưa em của Trịnh Giang là Trịnh Doanh lên ngôi Chúa.

Chúa Trịnh Doanh lên ngôi sắp xếp lại bộ máy quan lại, đồng thời quyết đánh dẹp các đảng cướp cùng loạn quân khắp nơi. Phạm Kinh Vỹ được phong làm Hiệu thảo giám sát ngự sử đạo Sơn Nam, vừa làm quan văn cũng vừa là quan võ.

Phạm Kinh Vỹ mộ thêm quân rồi đánh dẹp các loạn quân ở khắp nơi. Ông có nhiều trận đánh, lập công lớn khi cùng các tướng dẹp yên các cuộc khởi nghĩa cùng loạn quân ở phía bắc.

Năm 1748, ông làm Trấn thủ Nghệ An và châu Bố Chính, đưa quân đánh dẹp loạn đảng, giữ yên 14 tổng, tiêu diệt 14 tướng, lập công lớn.

Dẹp yên loạn đảng phương nam, ông lại được cử ra bắc đánh loạn quân ở Hưng Hóa, Tuyên Quang. Sau khi dẹp được đám loạn quân nơi đây, ông được vua ban chức Hàn lâm ngũ phẩm và 30 mẫu ruộng lộc điền.

Ông lại được cử cầm quân đánh dẹp loạn quân các xứ Cao Thổ, Thạch Bi, Hữu Lũng. Thắng trận trở về, khi đi qua núi Nữ Cốc, ông vịnh bài thơ:

Duy trung mặc vận tử phòng trù
Chỉ họa âm tùng Nữ Cốc thu
Tà ỷ nhạc yêu xuyên điểu đạo
Hoành phàn thạch nhụ sấn xà mâu
Tiền mao khí tác tam quân tráng
Hoạt lỗ oa cùng nhất trận thu
Chiến bại tẩy qua tàng vũ khố
Phong bi ngật lập độ miêu lưu.

Diễn nghĩa:

Trong màn tướng vận trù mưu kế đánh giặc
Vạch ra con đường theo hang tối Nữ Cốc
Dựa vào lưng đèo theo đường chim bay
Vịn vào các lớp thạch nhụ phóng ngọn xà mâu
Khí thế ba quân nơi lán trại hùng mạnh
Chỉ cần một trận đã bắt gọn lũ giặc ở hang cùng
Đánh xong, rửa giáo, cho vào kho vũ khí
Dựng bia lưu lại điều tốt đẹp cho mai sau.

Năm 1753, Phạm Kinh Vỹ được cử làm Đốc đồng xứ Sơn Tây.

Năm 1754, ông vào làm việc trong Phủ Chúa, được phong chức Nhập nội bồi tụng Tổng lý cơ mật viện.

Năm 1755, ông được phong làm Đông các Đại học sỹ tòng tứ phẩm. Cũng năm này ông cầm quân đánh dẹp loạn quân các nơi, lập công lớn.

Năm 1756, Phạm Kinh Vỹ được giao làm Giám trị Nghệ An. Ông giúp vận chuyển đưa muối đến cho người dân tộc thiểu số trong vùng.

Đưa giống sâm quý về quê nhà

Tháng 8/1755, Phạm Kinh Vỹ được phong làm thừa chánh sứ, đi sứ sang nhà Thanh. Nhờ thông minh học rộng, ông hoàn thành nhiệm vụ và trở về.

Khi ở bên Trung Quốc, thấy nơi đây có giống sâm rất quý, ông mang về cho dân làng Thổ Hào quê mình trồng. Loài sâm này được mang tên là sâm Thổ Hào, được người dân trồng thâm canh đến tận ngày nay.

Tưởng nhớ

Phạm Kinh Vỹ mất năm 1758 ở quê nhà, thọ 68 tuổi. Nhà thờ ông có đôi câu đối như sau:

Văn mạch đăng khoa hào khí vượng
Khoa danh trường đối bình phong quang.

Diễn nghĩa:

Văn mạch đậu cao hào khí vượng
Khoa danh đình đối rạng hào quang

Và

Phố thủy nam lưu văn mạch viễn
Hào phúc Bắc Kỳ phúc căn nguyên.

Diễn nghĩa:

Sông Phố về Nam mạch truyền mãi
Phúc Hào rẽ Bắc phúc cội nguồn.

Các đời Vua sau này có các đạo sắc phong cho ông:

Năm 1896 vua Thành Thái có sắc phong là “Đoan túc dực bảo trung hưng tôn thần”.

Năm 1809 vua Duy Tân phong là “Đoan túc dực bảo trung hưng Phan Tướng Công chi thần”.

Năm 1924 vua Khải Định có sắc phong là “Đoan túc dực bảo trung hưng Hộ quốc cứu dân tình xuyên bá Phạm Tướng Công trung đẳng thần”.

Trần Hưng

Xem thêm:

• Vị Chúa phải chui nhủi dưới hầm suốt 20 năm cuối đời
• Trịnh Sâm: Từ vị Chúa anh minh bỗng trở nên u mê vì nữ sắc

Mời xem video: