Triệu Tử Dương để lại gì cho Trung Quốc?

Cố lãnh đạo Trung Quốc Triệu Tử Dương qua đời đã 13 năm. Nhớ lại ngày 29/12/1989, khi đó thủ lĩnh “Mùa xuân Praha” Alexander Dubček vượt qua 21 năm đau khổ, cuối cùng giành được công lý muộn màng, đã được bầu làm Chủ tịch Nghị viện Liên bang Tiệp Khắc, năm đó tôi đến Mỹ, vừa trải qua thảm kịch Lục Tứ ngày 4/6, lòng đột nhiên dâng trào cảm xúc: “Alexander Dubček Trung Quốc” mất tự do: Triệu Tử Dương tiên sinh có thể may mắn được như Alexander Dubček ‘Mùa xuân Praha’, giành được tự do cho Trung Quốc khi ông còn sống để được tận mắt chứng kiến ​​‘dân chủ và pháp trị’ mà ông kêu gào cập bến Trung Quốc? Sau đó suốt 16 năm, nỗi mong mỏi này luôn canh cánh bên tôi.

Tuy nhiên, kỳ vọng của tôi đã tan vỡ! Ngày 17/1/2005, tiên sinh Triệu Tử Dương đã ra đi! Ông đã không đợi được cho đến ngày giá trị ông đấu tranh trở thành sự thật.

Phải, năm 2005, cuối cùng Triệu Tử Dương đã giành được tự do. Nhưng tự do này là do cái chết trao cho ông. Cái đảng mà ông từng làm tổng bí thư, cái chính quyền mà ông từng làm thủ tướng, đã giam lỏng ông suốt đời. Có thể thấy “tàn nhẫn của đặc sắc Trung Quốc” là thế!

Tuy nhiên, cái chết này để gìn giữ đường ranh giới của nhân đạo, kiên định không nhượng bộ, kiên quyết từ chối tự kiểm điểm, từ chối hạ mình, nhận tội, là cái chết tự lựa chọn, không tiếc hy sinh quyền lực bản thân và tự do để gìn giữ tôn nghiêm, phá bỏ truyền thống chính trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc, thăng hoa thành nhân cách chính trị của Triệu Tử Dương.

Kể từ đó, dưới ngòi bút của các sử gia phong trào cộng sản quốc tế, Triệu Tử Dương gắn với những nhà cải cách nhân đạo của phong trào chủ nghĩa cộng sản như Alexander Dubček của Tiệp Khắc và Nagy Imre của Hungary, họ đã hy sinh tự do và sinh mạng của họ để ngăn cách với chính trị gia chuyên chế, tên tuổi họ được lưu danh sử sách.

Cũng từ đó, dưới ngòi bút sử gia cận đại Trung Quốc, Triệu Tử Dương cũng sánh cùng các nhà chính trị như Quang Tự, Tưởng Kinh Quốc, tên tuổi được ghi vào danh sách các nhà cải cách trong lịch sử Trung Quốc hiện đại.

Kể từ đó, Triệu Tử Dương đã không còn là Triệu Tử Dương của trước năm 1978, và thậm chí không còn là Triệu Tử Dương của trước năm 1989. Như Dubček sau mùa xuân Prague không còn là Dubček trước mùa xuân Prague, những năm tuổi già của Tưởng Kinh Quốc không còn như Tưởng Kinh Quốc trước năm 1986 với việc hủy bỏ lệnh cấm đa đảng và cho phép truyền thông tự do. Sau thay đổi, họ đã định hình lại sinh mệnh chính trị cho bản thân.

Tên tuổi Triệu Tử Dương liên quan đến cải cách cơ cấu kinh tế Trung Quốc vào những năm 80 thế kỷ 20, gắn với phong trào kháng nghị tại Quảng trường Thiên An Môn năm 1989. Di sản chính trị của ông, tất nhiên cũng liên quan chặt chẽ với điều này.

Cống hiến của Triệu Dương Dương đối với cải cách kinh tế của Trung Quốc trong những năm 80 thế kỷ 20 đã được nhiều người biết đến. Trong số đó, những điểm sáng nhất là cải cách hệ thống kinh tế tập thể ở các vùng nông thôn, thử nghiệm doanh nghiệp tư nhân tại Ôn Châu, đưa vùng ven biển tham gia vào lưu thông kinh tế quốc tế. Những tư tưởng này đã trở thành nền tảng của chuyển đổi Trung Quốc sang nền kinh tế thị trường trong hơn 20 năm qua, đưa kinh tế Trung Quốc cất cánh. Di sản của ông chứng minh lời mà giáo sư chính trị nổi tiếng Roderick MacFarquhar đã chỉ ra là chính xác: Triệu mới là kiến ​​trúc sư trưởng của cải cách và mở cửa, Đặng Tiểu Bình chỉ là người đỡ đầu. Đây là di sản thứ nhất của ông.

Vào cuối những năm 1980, Triệu Tử Dương đã thành lập văn phòng cải cách chính trị để thực hiện các cải cách chính trị. Mục đích cốt lõi là muốn làm giảm nhẹ và tiến tới loại bỏ cái gọi là “chống tự do hóa giai cấp tư sản”, thông qua lập pháp để bảo vệ quyền công dân, thực hiện một số biện pháp cân đối lại quyền lực của Đảng. Tuy nhiên, đa số ý tưởng và biện pháp của ông đã bị chết non do áp lực và can thiệp của Đặng Tiểu Bình, về khách quan đã trở thành ngọn lửa châm ngòi phong trào biểu tình phản kháng năm 1989 của giới trí thức và nhân dân. Đây là di sản thứ hai của ông.

Quyết định cuối cùng của Triệu Tử Dương trong phong trào tại Quảng trường Thiên An Môn năm 1989 là sự kiện đỉnh điểm của cuộc đời ông. Sự xuất hiện của phe chính trị có quan điểm chính trị đa nguyên, luôn có thể tranh luận. Tuy nhiên, ranh giới giữa kẻ vì loài người và kẻ chống loài người, giữa văn minh và dã man, giữa đen và trắng là khác hẳn, tuyệt đối không thể lẫn lộn. Dùng quân dã chiến tàn sát người dân tay không tấc sắt chính là biểu hiện chống lại loài người. Tội ác ngút trời này không gì có thể biện minh được. Hiền triết Mạnh Tử từng nói: “Khoảng cách giữa con người và cầm thú là rất mong manh”. Thực hiện tội ác kể trên là đã vượt qua ranh giới “mong manh” này. Trong mười mấy năm Triệu Tử Dương nắm quyền, hàng ngày làm việc chính trị khó tránh mắc sai lầm, cũng phải bị chỉ trích. Nhưng vào thời khắc quan trọng của lịch sử, giữa đen và trắng, giữa tội và vô tội đã thể hiện rõ ràng, ông đã lựa chọn dứt khoát không hùa theo bạo hành. Ông từ bỏ đỉnh cao để bị đối thủ nhấn chìm vào bể khổ, trở thành tù nhân. Đức Phật đã nói “Hạ đao, thành Phật”. Hành động này của Triệu Tử Dương đầy từ bi, trở thành gương sáng cho hậu thế.  Nhìn về lịch sử, sự khác biệt giữa con người và quái vật, Phật và quỷ, anh hùng và tội phạm, thường thì chỉ ngăn cách giữa một ý niệm. Lựa chọn của Triệu khiến người ta gợi nhớ một câu của ông: Tôi không vào địa ngục, ai vào địa ngục? Nào ngờ câu này lại thành lời tiên tri. Tuy nhiên, chính nhờ bước nhảy vọt này, khiến ông nhảy vào trái tim nhân loại, bước vào cung điện của các chính trị gia Trung Quốc hiện đại, và dựng lên một tượng đài nhân đạo trong bóng tối ảm đạm của chính trị Trung Quốc. Đây là di sản thứ ba của ông.

Lựa chọn của Triệu Tử Dương đã đột phá quy luật sắt trong lịch sử Trung Quốc: “Thắng làm vua, thua làm giặc”. Quy tắc vàng này của kẻ quyền thế đã bị ý dân cuộn trào lật đổ trong cuộc quyết đấu lịch sử tại Quảng trường Thiên An Môn. Sự kiện Lục Tứ ngày 4/6 đã chỉ ra: “Kẻ thắng thành tội đồ, người thua thành thánh nhân”. Hạ bệ Triệu Tử Dương, dùng súng máy và xe tăng giết hại người dân biểu tình, Đặng Tiểu Bình đã chiến thắng, Triệu Tử Dương thất bại. Tuy nhiên, kẻ chiến thắng đã trở thành tội đồ trong lịch sử, trong khi người thua cuộc Triệu Tử Dương cho dù bị mất tự do hơn 15 năm cho đến khi ông qua đời, nhưng đã thành người giám hộ của các linh hồn tại Thiên An Môn, trở thành biểu tượng nhân cách “dân chủ và pháp trị” của Trung Quốc. Trong 15 năm sau đó, ông bị giam lỏng tại nhà. Nhưng tinh thần của ông đã bay ra khỏi lồng, dần thăng hoa và tung cánh hướng đến tự do, chia sẻ giá trị thiêng liêng và được thế giới tưởng nhớ. Lựa chọn của Triệu Tử Dương đã phá vỡ hệ thống đánh giá lịch sử cố hữu của Trung Quốc, thiết lập một hệ thống đánh giá mới. Đây là di sản thứ tư của ông.

Ngày nay, di sản trong những năm cuối đời của Triệu Tử Dương như “Con đường cải cách” (tiếng Trung) và “Tù nhân của quốc gia” (tiếng Anh) đã được xuất bản. Tư tưởng và di nguyện của ông càng được thể hiện rõ và bày ra hoàn chỉnh trước thế giới. Đây là di sản thứ năm của ông.

Triệu tiên sinh có thể nhắm mắt mỉm cười nơi chín suối.

Người dân Trung Quốc hiện nay đang quan tâm nhà cầm quyền Trung Nam Hải lưỡng lự đong đưa giữa hai di sản chính trị của Mao và Đặng. Có thể gọi đây là “Phân vân giữa hai cực của ranh giới chính trị”.

Trên thực tế, với nội bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc, di sản chính trị của Mao và của Đặng đã trở thành hai hệ thống tham chiếu xu hướng chính trị cơ bản. Các nhà lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc, và thậm chí nhiều người dân Trung Quốc, đã bị đóng khung tầm nhìn trong hai xu thế tả và hữu của truyền thống Trung Quốc.

Nhưng cái chết của Triệu Tử Dương đã khiến bi kịch của ông nổi bật lên trước thế giới. Ngày nay, trước tác của ông cũng được công bố trước thế giới. Như vậy, trong hệ thống chính trị của Trung Quốc, di sản của Triệu đã nổi bật lên. Đây là di sản chính trị mới, khác với Mao cũng như với Đặng. Tháng 8/1988, Triệu Tử Dương nói: “Trong 10 năm qua, kinh nghiệm cốt lõi của tôi là gì? Tôi nghĩ rằng là hai điều, một là nền kinh tế thị trường, hai là nền chính trị dân chủ, quyết không thể thiếu một”. Trong tác phẩm để lại mới xuất bản, Triệu Tử Dương nhấn mạnh: “Một quốc gia muốn thực hiện hiện đại hóa, không chỉ cần nền kinh tế thị trường cùng với sự phát triển của nền văn minh hiện đại, còn phải thực hiện nền chính trị dân chủ nghị viện. Bằng không, quốc gia này không thể làm cho nền kinh tế thị trường của nó khỏe mạnh, hiện đại hóa; cũng không thể thực hiện được xã hội pháp trị hiện đại. Tương tự như nhiều nước đang phát triển, bao gồm cả Trung Quốc, xảy ra tình trạng thị trường bị quyền lực thao túng, tệ nạn tham nhũng tràn nan, dẫn tới một xã hội phân cực nghiêm trọng.”

Điều này hoàn toàn khác với tọa độ chính trị mới của Mao và Đặng, vì đó là một di sản chính trị mang tính phổ quát.

Từ di sản của Triệu Tử Dương, nhìn lại di sản của Mao và Đặng, không khỏi chán nản. Trên quốc tế, nhiều nhà quan sát đã chỉ ra, nhiều quốc gia xung quanh Trung Quốc đã hoặc đang trở thành quốc gia tự do, trong mô hình thế giới hiện tại như vậy, Trung Quốc có thể khoác lớp vỏ đường lối chính trị này trong bao lâu? Trên thế giới còn bao nhiêu nước đi theo con đường này? Liệu đảng Cộng sản Trung Quốc có đủ ý chí như Liên Xô cũ thời chiến tranh lạnh đối đầu với các nền dân chủ trên toàn cầu? Những người cầm quyền tại Bắc Kinh có chỉ số IQ không phải thấp, lòng họ biết rõ ngày đó sẽ đến.

Do đó về cơ bản, kể từ khi chính phủ cộng sản Liên Xô cũ sụp đổ, mỗi khóa chính phủ của Đảng Cộng sản Trung Quốc đều là chính phủ tạm thời, nội các mỗi khóa đều là nội các sống trong hoang mang, đề phòng, phải tăng cường dùng bạo lực và dối trá để kiểm soát Trung Quốc, âm thầm gửi con cháu sang Mỹ du học để phòng ngừa, chi bằng hãy sớm tỉnh ngộ làm theo tấm gương của Triệu Tử Dương vì muôn dân, dùng tính hợp pháp ngoài Đảng để thay thế tính hợp pháp trong Đảng, lấy tính người thay cho tính Đảng, làm theo “Triệu Tử Dương cuối đời”. Nhìn lâu dài, điều này không chỉ để cứu Trung Quốc, cũng là cứu bản thân họ. Tại thời điểm lịch sử quan trọng này, Đảng Cộng sản Trung Quốc đang ở đâu? Nghĩ kỹ sẽ không khó để nhận ra.

Chuyên gia về Trung Quốc Roderick Mac Farquhar từng chỉ ra: “Với Trung Quốc ngày nay, Triệu Tử Dương không được phép tồn tại. Trong tương lai khi không còn hoang tưởng, có lẽ ông sẽ được đưa vào danh sách các bậc tiên liệt của Trung Quốc: họ tận lực phục vụ đất nước, công trạng to lớn, nhưng không chung đường với kẻ thống trị tối cao. Khi tên tuổi đối thủ chính trị của họ nhanh chóng thành tro tàn, tên tuổi lẫy lừng của họ được ghi nhớ lâu dài theo thời gian, người người ngưỡng mộ.”

Ngày này sẽ không còn quá xa.

Blog Trần Khuê Đức

(Bài viết chỉ đại diện cho quan điểm ​​cá nhân tác giả)

Xem thêm: