Làm thế nào để vượt qua ‘bóng ma’ của bắt nạt học đường?

Những giờ nghỉ trưa bị cô lập đó có còn làm bạn day dứt không? Một mình ngồi trong góc, nhìn những bạn khác cười nói vui vẻ, còn mình lại như một người vô hình; hay những tin đồn ác ý bị lan truyền, khiến bạn cảm nhận ánh mắt khác biệt từ mọi nơi, thậm chí là những cuộc tấn công bạo lực ê chề mà suốt đời không thể quên… Những trải nghiệm đó, giống như những mũi gai trong tâm hồn, dù đã qua nhiều năm, nhưng chỉ cần chạm nhẹ vào vẫn khiến bạn cảm thấy đau nhói.

Nếu bạn đang phải trải qua nỗi đau như vậy, hoặc vẫn bị bóng ma của quá khứ ám ảnh, tôi muốn nói với bạn một điều: Nỗi đau của bạn là có thật, cảm xúc của bạn được hiểu và, quan trọng nhất là — tất cả những điều này rồi sẽ qua. Trong lĩnh vực tâm lý học, các chuyên gia đã có nhiều quan điểm về việc phục hồi từ những chấn thương tâm lý, và họ đã giúp đỡ vô số người. Hy vọng những điều này sẽ có ích cho bạn.

1. Chấp nhận nỗi đau của chính mình: Sự khôn ngoan của Carl Rogers

Cha đẻ của tâm lý học nhân văn, Carl Rogers, có một câu nói nổi tiếng được trích dẫn rộng rãi: “Khi tôi sẵn sàng chấp nhận hoàn toàn bản thân hiện tại của mình, tôi sẽ thay đổi ngay lập tức”. Câu nói này hé lộ một sự thật có vẻ mâu thuẫn nhưng lại rất sâu sắc.

Nhiều nạn nhân của bắt nạt thường có thói quen tự trách mình: “Tại sao tôi lại yếu đuối như vậy? Tại sao tôi không thể như những người khác, không bận tâm?” Nhưng Rogers đã dạy chúng ta rằng sự thay đổi thực sự bắt đầu từ việc chấp nhận, không phải là phản kháng. Trong lý thuyết về bản thân của mình, Rogers nhấn mạnh rằng mỗi người đều có khả năng tự thực hiện và phát triển, mỗi người đều có tiềm năng lớn để hiểu chính mình và giải quyết vấn đề của mình.

Những tổn thương do bắt nạt gây ra là có thật, giống như cơ thể bị thương thì sẽ đau, tâm hồn bị tổn thương cũng sẽ đau. Bạn không cần phải cảm thấy xấu hổ về điều đó, và cũng không cần ép buộc mình phải nhanh chóng khỏi. Rogers dạy chúng ta rằng việc công nhận cảm xúc và nhu cầu của bản thân giúp xây dựng những mối quan hệ tích cực và sự chấp nhận bản thân, đây là yếu tố quan trọng để duy trì sức khỏe tâm lý.

2. Định nghĩa lại quá khứ: Tâm lý học dũng khí của Alfred Adler

Một trong 3 đại nhân vật của tâm lý học, Alfred Adler, có những quan điểm độc đáo và sâu sắc về việc phục hồi từ chấn thương. Khác với Freud, người nhấn mạnh rằng chấn thương trong quá khứ quyết định hiện tại, Adler lại cho rằng, những trải nghiệm trong quá khứ không thể quyết định tương lai của bạn, điều quan trọng là cách bạn giải thích và sử dụng những trải nghiệm đó. Những ai hiểu được điều này sẽ thấy câu nói này quý giá như thế nào.

Adler có một ví dụ phân tích điển hình: Một người đàn ông vì bị bắt nạt trong thời thơ ấu mà không dám ra ngoài. Freud sẽ tìm nguyên nhân từ những tổn thương trong quá khứ, nhưng Adler lại cho rằng, người này trước tiên đã có mục tiêu “không muốn ra ngoài”, và để đạt được mục tiêu đó, anh ta đã chọn ra những ký ức bị bắt nạt trong quá khứ để tạo ra triệu chứng hiện tại.

Quan điểm này có ý nghĩa đặc biệt đối với nạn nhân của bắt nạt. Bạn không phải là nạn nhân của những gì đã xảy ra trong quá khứ, mà là người tạo ra những mục tiêu cho tương lai. Tâm lý học cá nhân của Adler nhấn mạnh rằng, mỗi người đều có động lực bên trong để tìm kiếm sự vượt trội và vượt qua cảm giác tự ti, và điều quan trọng là làm sao để chuyển hóa động lực này thành những mục tiêu sống “tích cực”.

• Những dấu hiệu cho thấy con bạn đang bị bắt nạt

3. Tìm kiếm ý nghĩa trong nỗi đau: Tri thức sinh tồn của Viktor Frankl

Viktor Frankl, một người sống sót sau cuộc thảm sát Holocaust và là nhà tâm lý học, đã viết trong cuốn sách Man’s Search for Meaning (Tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống): “Chúng ta không thể tránh khỏi nỗi đau, nhưng chúng ta có thể chọn cách đối diện với nỗi đau, tìm kiếm ý nghĩa trong nỗi đau, và tiếp tục bước đi với phẩm giá”.

Phương pháp “Liệu pháp ý nghĩa” (Logotherapy) của Frankl đã đưa ra những lời khuyên mạnh mẽ về phục hồi chấn thương: Động lực chính của con người không phải là tìm kiếm hạnh phúc, mà là tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống. Dù trải qua những đau khổ nhất, nếu ta có thể tìm thấy ý nghĩa trong đó, nó có thể biến thành sức mạnh để phát triển.

Đối với những nạn nhân của bắt nạt, lý thuyết của Frankl có nghĩa là: Những trải nghiệm đau đớn của bạn có thể trở thành sức mạnh để giúp đỡ người khác, sự nhạy cảm của bạn có thể trở thành món quà để hiểu người khác, và sự kiên cường của bạn có thể truyền cảm hứng cho những người đang vật lộn trong bóng tối. Như Frankl đã nói: “Mục tiêu của liệu pháp tâm lý truyền thống là phục hồi khả năng của bệnh nhân để anh ta có thể làm việc và tận hưởng cuộc sống. Liệu pháp ý nghĩa đi xa hơn, nó giúp bệnh nhân khôi phục khả năng chịu đựng nỗi đau, và do đó cần phải khám phá ý nghĩa trong nỗi đau”.

4. Xây dựng lại sự tự tin: Hướng dẫn học tập của Bandura

Nghiên cứu của giáo sư Stanford Albert Bandura chỉ ra rằng sự tự tin thực sự có thể được nuôi dưỡng. Có thể bắt nạt đã khiến bạn nghi ngờ bản thân, nhưng sự tự tin có thể được xây dựng dần dần từ những việc nhỏ. Bandura tin rằng, chỉ cần bạn khuyến khích chính mình, xem thử thách là những kỹ năng mà mình có thể dần dần nắm bắt, bạn sẽ nhận ra mình mạnh mẽ hơn những gì mình nghĩ.

Bắt nạt thường làm tổn hại sự tự tin của nạn nhân, khiến họ cảm thấy mình “không làm được gì”, “mãi mãi không xứng đáng có bạn bè”. Tuy nhiên, nghiên cứu của Bandura chỉ ra rằng sự tự tin có thể được xây dựng lại thông qua các cách sau:

1. Trải nghiệm thành công: Bắt đầu từ những việc nhỏ, dần dần xây dựng cảm giác thành công;

2. Trải nghiệm thay thế: Quan sát và học hỏi từ những người đã thành công vượt qua bóng tối, chẳng hạn như đọc tiểu sử của những người nổi tiếng, nghe những câu chuyện về những cuộc đời thay đổi ngoạn mục;

3. Thuyết phục qua lời nói: Khuyến khích và phản hồi tích cực từ người khác;

4. Điều chỉnh cảm xúc qua thể thao, thư giãn.

Bandura nhấn mạnh rằng, những người có khả năng tự quản lý cao thường dễ dàng xem các nhiệm vụ khó khăn như những thứ cần phải học hỏi, chứ không phải là mối nguy cần tránh. Điều này có nghĩa là, khi sự tự tin được khôi phục, bạn sẽ thấy mình có đủ dũng khí để đối mặt với những tình huống xã hội mà trước đây bạn từng sợ hãi, rồi tiếp tục thử thách những đỉnh cao tiếp theo.