Tại sao con cái của họ – những đứa trẻ từng rất gần gũi và nghe lời khi còn nhỏ – lại ngày càng trở nên nổi loạn? (Ảnh minh họa: Shutterstock)
Tôi thường nhận được nhiều câu hỏi từ độc giả: Tại sao con cái của họ – những đứa trẻ từng rất gần gũi và nghe lời khi còn nhỏ – lại ngày càng trở nên nổi loạn, không nghe lời và ít trò chuyện với cha mẹ khi lớn lên?
Vậy, chúng ta nên giao tiếp với trẻ em như thế nào để các em sẵn lòng lắng nghe? Làm sao để lắng nghe hiệu quả, giúp trẻ tự nguyện chia sẻ?
Đây là vấn đề mà hầu hết các bậc cha mẹ đều phải đối mặt, và nó đòi hỏi quá trình học hỏi liên tục để có thể giải quyết một cách kiên nhẫn.
Hôm nay, tôi đã tổng hợp một số tình huống giao tiếp phổ biến với trẻ em, hy vọng sẽ mang đến những gợi ý hữu ích và truyền cảm hứng cho bạn.
Trong cuốn sách “Con ơi, cứ từ từ”, Long Ứng Đài viết: “Từ góc nhìn của người mẹ để nhìn thế giới của con trẻ thì không khó; điều khó là người mẹ chịu cúi xuống, giữ cùng một tầm mắt với con để nhìn thế giới.”
Cậu bé mỗi lần đến siêu thị đều tỏ ra rất nhút nhát, lặng lẽ nép vào người mẹ, ánh mắt lúng túng, sợ hãi. Ban đầu, mẹ không hiểu lý do, chỉ thấy khó xử mỗi khi con trở nên rụt rè giữa đám đông. Cho đến một ngày, khi đang ngồi xổm xuống trong trung tâm thương mại để buộc dây giày cho con, mẹ bất chợt nhận ra: từ tầm nhìn của một đứa trẻ, siêu thị là cả một thế giới khổng lồ và đáng sợ.
Kệ hàng cao chót vót, tầm mắt chỉ thấy toàn chân người qua lại, không thể nhìn rõ gương mặt ai. Âm thanh xung quanh vang lên hỗn tạp — những tiếng nói to, the thé, vội vã — khiến không gian trở nên lạnh lẽo và xa cách.
Từ khoảnh khắc đó, mẹ thay đổi. Mỗi lần đưa con đi siêu thị, mẹ luôn bế con trên tay — để con được an toàn trong vòng tay quen thuộc, và để thế giới kia bớt xa lạ hơn một chút.
Góc nhìn thay đổi, thế giới cũng đổi thay. Hãy ngồi xuống và trò chuyện với trẻ từ một vị thế bình đẳng. Khi bạn nhìn thế giới qua đôi mắt của con, sự thấu hiểu và tôn trọng sẽ đến một cách tự nhiên.
“Bố/mẹ đang bận, để sau nhé!”; “Đừng hỏi bố/mẹ, con đi hỏi người kia đi”.
Những câu nói như vậy thường xuyên được thốt ra khi trẻ đến gần bạn với một câu hỏi hay một mong muốn được trò chuyện. Nếu lần nào bạn cũng viện cớ bận rộn để xua tay, lặp lại điều đó đủ nhiều lần, trẻ sẽ dần học cách không làm phiền bạn nữa. Và khi ấy, bạn sẽ thực sự có “thời gian rảnh” — nhưng liệu đó có phải là điều bạn mong muốn?
Tiến sĩ Giáo dục Trần Ngạn Linh từng chia sẻ một trải nghiệm: “Khi con tôi hỏi một câu gì đó, tôi không bao giờ bảo con ‘đợi một lát’. Có lần khi tôi đang nấu ăn, con chạy vào hỏi: ‘Mẹ ơi, tại sao bầu trời lại màu xanh?’ Tôi chẳng biết trả lời thế nào, nhưng tôi tắt bếp, cúi xuống nhìn con và nói: ‘Câu hỏi hay lắm. Mình cùng nhau tìm hiểu sau nhé!’”
Dù cuộc sống có bận rộn đến đâu, mong rằng chúng ta vẫn có thể dừng lại để lắng nghe, và nghiêm túc giải quyết từng điều nhỏ bé nhưng quan trọng đối với con.
Khi trẻ cố gắng giúp bạn làm việc gì đó, dù chưa thành công, đừng vội từ chối hay giành làm thay.
Những câu như: “Đừng làm vướng tay vướng chân, để bố/mẹ làm cho, con tránh ra một bên đi” – tuy nghe có vẻ đơn giản, nhưng lại dễ khiến trẻ cảm thấy mình vô dụng và không được chào đón.
Trẻ em cũng là một thành viên trong gia đình và có nhu cầu được đóng góp. Điều quan trọng là chúng ta nhìn thấy sự cố gắng của trẻ, công nhận rằng việc đó thật sự không dễ, và kiên nhẫn hướng dẫn để trẻ biết cách giúp đỡ. Điều đó sẽ tiếp thêm cho con sự tự tin và lòng can đảm để tiếp tục thử sức.
Hãy nói với con: “Mẹ rất vui vì con muốn giúp đỡ. Mẹ tin là con có thể làm được việc này”.
Nếu thành công, trẻ sẽ tự hào vì mình đã làm được một việc mà cả cha mẹ cũng thấy khó. Nếu thất bại, trẻ cũng không thấy mình kém cỏi, vì đã hiểu rằng mọi việc đều cần thời gian và nỗ lực — và có thể thử lại vào lần sau.
Nhiều bậc cha mẹ thường bỏ qua điều này. Hãy cho con cơ hội được giải thích — bởi đó là cách bạn xây dựng niềm tin, và cũng là chìa khóa để giải quyết mọi chuyện một cách êm đẹp.
Tôi từng đọc một câu chuyện về một người mẹ nhờ cô con gái bốn tuổi đi mua táo. Phải rất lâu sau cô bé mới trở về. Người mẹ nhìn thấy trên tay con là một quả táo đang ăn dở, còn những quả táo khác trên quầy đều in dấu răng.
Quá tức giận, mẹ lập tức đánh con. Đứa bé òa khóc nức nở. Mãi đến khi bình tĩnh lại, mẹ mới hỏi vì sao con lại làm như vậy. Cô bé ngập ngừng trả lời: “Con muốn nếm thử xem quả nào ngọt nhất… để mang về cho mẹ”.
Người mẹ nghe xong, ân hận đến nghẹn lời.
Khi trẻ làm một điều gì đó khiến bạn ngỡ ngàng, hãy khoan vội trách mắng. Ngồi xuống, hỏi con:
– “Con có thể kể cho mẹ nghe chuyện gì đã xảy ra không?”
– “Tại sao con lại làm như vậy?”
Đôi khi, đằng sau những hành động vụng về ấy lại là tình yêu thương và sự hồn nhiên mà chỉ cần bạn lắng nghe bạn sẽ thấy trái tim mình mềm lại.
Nhịp sống và nhịp sinh lý của trẻ em khác với người lớn. Trẻ làm mọi việc chậm hơn vì khả năng của các em còn hạn chế.
Khi bạn nói: “Sao con vẫn chưa chuẩn bị đồ đạc? Con sẽ muộn học mất!”, càng thúc giục, trẻ lại càng chậm chạp hơn.
Tốt hơn hết, hãy bắt đầu bằng những việc trẻ dễ làm và cảm thấy hứng thú. Sử dụng câu hỏi thay vì mệnh lệnh để khuyến khích sáng kiến của trẻ, từ đó trẻ sẽ sẵn sàng hợp tác hơn.
Ví dụ: “Hôm nay con muốn đi đôi giày nào?”
Khi giao tiếp với trẻ em, chúng ta cần học cách hành động như một “tấm gương” và “phản chiếu” lại lời nói và cảm xúc của trẻ.
Ví dụ, khi chúng ta đưa con đi tiêm, chúng thường khóc: “Con không muốn tiêm!” Và chúng ta thường nói: “Con là đàn ông, hãy dũng cảm lên”. Điều này không làm giảm sự lo lắng của trẻ.
Tại sao không thử nói: “Con khóc vì con sợ mũi tiêm đau, đúng không? Mẹ biết con sợ. Khi tiêm, mẹ sẽ ôm con và che mắt con, được không?”
Khi trẻ biết rằng chúng ta hiểu cảm xúc của chúng, cảm xúc của trẻ sẽ dần bình tĩnh lại và không còn phấn khích như trước nữa.
Nhà tâm lý học Piaget từng nói: “Mỗi lần chúng ta trả lời một đứa trẻ, chúng ta đã tước đi cơ hội học tập của chúng”. Một câu hỏi hay đôi khi còn giá trị hơn một câu trả lời hay.
Một lần, khi chúng tôi đi chơi bên bờ sông, đứa trẻ hỏi tôi: “Mẹ ơi, có một cây to bị đổ. Tại sao cây lại đổ vậy?” Người cha định trả lời ngay lập tức, nhưng tôi nhanh chóng ngăn ông lại và hỏi: “Theo con, tại sao chuyện đó lại xảy ra?”
Đứa trẻ suy nghĩ một lúc rồi nói: “Có thể là gió đã thổi nó ngã chăng? Hay là nó bị bệnh? Hoặc có thể nó chỉ muốn ngủ thôi!” Tôi động viên con một cách tích cực: “Con đã nghĩ ra nhiều lý do như vậy, rất tốt. Mẹ nghĩ có thể nó bị bệnh. Vậy, tại sao một cái cây lại bị bệnh? Mẹ phải làm gì nếu nó bị bệnh?”
Đặt câu hỏi là một cách quan trọng để rèn luyện tư duy. Thông qua việc hỏi và trả lời, trẻ em học cách khám phá và giải quyết vấn đề một cách chủ động.
Trẻ em thường coi mọi vật như là những sinh vật sống có ý thức giống như con người, và thường xem đồ chơi như những người bạn, giao tiếp và chơi với chúng.
“Nhìn kìa, con vứt đồ chơi khắp sàn rồi! Cất chúng đi nhanh đi!” Khi trẻ không nghe lời, tốt nhất là chúng ta nên cố gắng gây ấn tượng với trẻ bằng ngôn ngữ của chính chúng.
“Trời đã tối rồi, chú gấu nhỏ và bạn bè vẫn chưa về nhà. Chúng có bị lạc không? Mẹ của chúng chắc hẳn rất lo lắng. Con có thể giúp chúng không?”
Hãy thay đổi tư duy dạy học thành tư duy kể chuyện, tạo ra một kịch bản cho hành vi của trẻ, và trẻ sẽ cảm thấy thích thú hơn, phải không?
Khi khen trẻ, bạn nên khen một cách đúng đắn. Nếu bạn chỉ nói “Con giỏi lắm” hay “Con thông minh quá”, trẻ có thể nghĩ rằng lý do thành công của mình là nhờ trí thông minh, chứ không phải nhờ sự chăm chỉ.
Vì vậy, khi khen trẻ bạn nên khen những chi tiết cụ thể. Càng cụ thể càng tốt.
“Mặc dù khó khăn, nhưng con không bao giờ bỏ cuộc”; “Câu hỏi của con rất hay, điều đó cho thấy con đã suy nghĩ nghiêm túc về vấn đề này”.
Ở siêu thị, bạn thường thấy cảnh trẻ em khóc lóc trên sàn và đòi mua đồ chơi. Cha mẹ thường chỉ có thể hét lên: “Không!” hoặc mua đồ chơi để giữ im lặng.
Tại sao bạn không thỏa thuận với con trước mỗi lần ra ngoài: “Lần này khi đi siêu thị, con không được phép mang bất cứ thứ gì tùy ý và chỉ được chọn một món ăn vặt”?
Việc thống nhất các quy tắc trước và sau đó hướng dẫn trẻ tuân thủ sẽ hiệu quả hơn là trực tiếp yêu cầu trẻ làm theo.
Đôi khi trẻ em không cố ý phạm lỗi, chúng chỉ không biết mình có thể và không thể làm gì.
“Sao con lại vẽ lên tường nữa thế? Mẹ đã bảo con bao nhiêu lần rồi là không được làm thế mà!”
Thay vì nổi giận và la mắng con khi con mắc lỗi, hãy đưa ra giải pháp thay thế và dạy con điều gì là đúng. “Tường không phải để vẽ, giấy mới là vật dụng để vẽ”.
Nhiều bậc cha mẹ cho rằng mình phải giữ vai trò “có thẩm quyền” trong mối quan hệ với con cái và luôn duy trì sự “kiểm soát”. Dù có ốm đau, họ cũng không muốn “tỏ ra yếu đuối” trước mặt con. Khi trẻ nghịch ngợm, họ thường quát lên: “Con làm đầu mẹ nổ tung mất!”
Thực tế, trẻ em cũng quan tâm đến cảm xúc của cha mẹ. Thỉnh thoảng, bạn nên “bộc lộ sự yếu đuối” và nhẹ nhàng nói với con: “Hôm nay mẹ thấy hơi mệt. Con có thể để mẹ nghỉ ngơi một lúc được không?”
Khi trẻ gây ra vấn đề, chúng ta thường không kiềm chế được cảm xúc và vội vàng đổ lỗi cho trẻ: “Mẹ đã nói bao nhiêu lần rồi, vào nhà phải xếp giày cho gọn gàng, sao con cứ như không nghe thấy vậy!”
Nếu chỉ đơn giản mô tả vấn đề, trẻ sẽ tập trung vào việc giải quyết: “Những đôi giày chưa được sắp xếp gọn gàng”.
Việc đổ lỗi sẽ chỉ khiến trẻ nảy sinh tâm lý đối đầu. Tốt hơn hết là đơn giản hóa vấn đề, vì mục tiêu cuối cùng của chúng ta là giúp trẻ học cách giải quyết.
Trẻ em lớn lên trong trò chơi. Chơi đùa là bản chất của chúng. Khi trẻ không chịu ăn, đừng ép buộc: “Con phải ăn món này!”
Hãy thử nói: “Chuyến tàu trong bụng con sắp khởi hành rồi, mau mở cửa để chở hàng vào thôi!”
Bạn sẽ làm gì nếu con nổi cơn thịnh nộ? La hét? Đánh mắng? Điều đó có thực sự hợp lý không?
Sun Li từng chia sẻ cách làm của mình: Hãy ôm lấy đứa trẻ. Cô nói rằng khi một đứa trẻ buồn bã, tức giận hay thất vọng, điều chúng cần nhất là một cái ôm từ cha mẹ. Đừng vội thuyết giảng, hãy đứng về phía trẻ, cảm nhận thế giới từ góc nhìn của trẻ, kiên nhẫn động viên và an ủi. Chờ đến khi trẻ bình tĩnh lại bạn hãy từ tốn nói cho trẻ biết điều nên làm.
Ngay sau khi bài viết của cô được đăng tải trên Weibo, nó nhanh chóng trở thành chủ đề nóng và nhận được vô số lượt yêu thích. Học cách đồng hành và thấu hiểu lý do sau những cơn giận của con cũng là một bước trưởng thành của cha mẹ.
“Mẹ đếm đến 3! Con mau làm bài tập đi! Nếu hôm nay không làm xong thì sẽ không được ăn cơm!”
Ban đầu, những lời đe dọa như vậy có thể khiến trẻ tạm thời nghe lời. Tuy nhiên, phần lớn những lời đe dọa này đều khó thực hiện trong thực tế, nên việc lạm dụng đe dọa là không hiệu quả. Thay vào đó, chúng ta nên đặt ra những hậu quả hợp lý – tức là những hậu quả thực sự có thể xảy ra.
Ví dụ, bạn có thể nói rõ với trẻ: “Nếu con không tận dụng thời gian làm bài tập, con sẽ có ít thời gian chơi buổi tối hơn”.
Đặt ra hậu quả hợp lý sẽ hiệu quả hơn nhiều so với đe dọa, bởi mục tiêu cuối cùng của chúng ta là giúp trẻ hiểu và tự chịu trách nhiệm với hành vi của mình.
Bồi dưỡng khiếu hài hước cho trẻ là một phần quan trọng trong nền giáo dục chất lượng của Mỹ. Thậm chí, những em bé mới sinh được 6 tuần tuổi đã bắt đầu quá trình “huấn luyện hài hước sớm” mang nét đặc trưng riêng của mình.
Ví dụ, khi cha mẹ giả vờ làm rơi em bé mà thực ra không phải, khuôn mặt em bé sẽ hiện lên nụ cười ngạc nhiên. Việc tạo ra một bầu không khí gia đình vui vẻ, thoải mái sẽ có lợi hơn rất nhiều cho sự phát triển tâm lý và tình cảm của trẻ.
Tối nay, nếu con bạn không chịu đi ngủ, bạn có thể thử nói: “Nhanh nhắm mắt lại nào, chú khủng long to đang chờ chơi trốn tìm với con trong giấc mơ đấy!”
Khi trẻ lớn lên, khoảng cách về suy nghĩ và sở thích giữa cha mẹ và con cái ngày càng rộng. Nhiều bậc cha mẹ thường than thở: “Tôi không hiểu nổi con mình nghĩ gì nữa.”
Trong bộ phim Tiểu Hoan Hỉ, để hàn gắn mối quan hệ với con trai, bố của Kỷ Tử đã dần tìm ra cách giao tiếp với con, đó là giữ “cùng tần số” với con.
Ông bắt đầu tải các ứng dụng mạng xã hội, học các thuật ngữ trên mạng; trong kỳ nghỉ, ông cùng con chơi bóng rổ; đến các phòng game để trải nghiệm những trò chơi mà con yêu thích, tìm hiểu sở thích của con… Cứ như vậy, ông dần bước vào thế giới của con và trở thành bạn bè thân thiết của con.
Thực ra, ngoài thành tích, trẻ còn rất nhiều điều muốn chia sẻ với bạn. Chỉ khi giữ cùng tần số với trẻ, bạn mới có thể khiến trẻ sẵn lòng chia sẻ và giao tiếp với bạn khi gặp phải vấn đề.
Không có đứa trẻ nào sinh ra đã không muốn giao tiếp với cha mẹ. Nếu trẻ ngày càng ít nói chuyện với chúng ta, hãy tìm hiểu lý do kịp thời.
Giao tiếp là quá trình hai chiều; chỉ trút giận lên con cái không phải là giao tiếp. Hãy luôn ghi nhớ: mối quan hệ tốt đẹp giữa cha mẹ và con cái chính là nền tảng vững chắc nhất cho mọi sự giáo dục.
Trúc Nhi biên dịch
Theo Aboluowang
Đang đi trên Quốc lộ 19C hướng về huyện Sơn Hòa, chiếc xe tải bất…
Nếu bạn không quen thuộc với các khám phá và ghi chép lịch sử, thì…
Tổng thống Trump nói ông sẽ ký một sắc lệnh hành pháp vào thứ Hai…
Giao dịch nhà đất ở Hà Nội giảm gần 60% trong quý 1/2025. Giá nhà…
Trong xã hội hiện đại, kỹ năng giao tiếp, sự năng động và khả năng…
Giới chức tỉnh Bạc Liêu bị Bộ Công an yêu cầu cung cấp hồ sơ…
