Truyền thuyết Bạch Xà: Từ câu chuyện cao tăng trừ yêu thành chuyện tình giữa người và yêu quái

Vào đêm giao thừa, trong chương trình “Đêm Xuân” của đài truyền hình Trung ương Trung Quốc, nữ minh tinh Hồng Kông Triệu Nhã Chi, Diệp Đồng và nhiều diễn viên nổi tiếng khác đã biểu diễn một vở kịch ngắn mang tên “Mượn Dù”. Tiết mục này thực chất là một phân đoạn từ “Truyền Thuyết Bạch Xà”.

Trên thực tế, phiên bản gốc của Truyền thuyết Bạch Xà kể về câu chuyện trừ tà ma chứ không phải là chuyện tình giữa người và yêu quái. Vậy thì làm thế nào mà trong truyền thuyết hậu thế, nó lại biến thành một câu chuyện tình yêu?

So sánh giữa quá khứ và hiện tại: Truyền thuyết Bạch Xà đã biến đổi như thế nào từ một câu chuyện trừ yêu thành chuyện tình giữa người và yêu quái?

Trong Truyền Thuyết Bạch Xà, xà yêu hóa thành một mỹ nhân, trở thành hình mẫu lý tưởng được mọi người ca tụng. Trong khi đó, cao tăng Pháp Hải, người chuyên trừ yêu lại bị xem là kẻ phá hoại, can thiệp vào chuyện của người khác và trở thành đối tượng bị căm ghét. Nhưng thực tế, phiên bản gốc của câu chuyện ra sao?

Thời nhà Đường: Cao tăng Pháp Hải và xà yêu bạch mãng

Trước tiên, hãy nói về vị cao tăng lỗi lạc Pháp Hải. Ông vốn là con trai của Bùi Hưu, tể tướng dưới triều vua Đường Huyền Tông. Sau khi xuất gia, ông đến một hang động trên Kim Sơn để tu hành.

Một ngày nọ, khi ông đang ngồi thiền, bỗng nhiên một con bạch mãng (trăn trắng) xuất hiện và nhìn chằm chằm vào ông. Pháp Hải sử dụng thần thông để xua đuổi con bạch mãng. Từ đó, giữa Pháp Hải và bạch mãng dần dần nảy sinh những trận chiến đầy kịch tính.

Trên thực tế, từ xa xưa Trung Quốc đã có nhiều truyền thuyết về xà yêu nằm trong số những loài yêu ma chuyên hại người. Ví dụ, trong tiểu thuyết truyền kỳ thời Đường “Bạch Xà Ký”, kể về một con bạch xà thành tinh, hóa thành mỹ nhân để mê hoặc những kẻ háo sắc, sau đó ăn thịt họ. Cuốn tiểu thuyết nhấn mạnh rằng: “Con người không được sa đọa vì sắc dục; con người và yêu quái không thể chung sống cùng nhau”.

Truyền thuyết về xà yêu ở Hàng Châu

Tại khu vực Hàng Châu, từ thời cổ đại cũng đã có ghi chép về xà yêu hại người. Theo ‘Tịnh Từ Tự Chí’, vào thời nhà Tống, tại khu vực núi Âm gần ngôi chùa này từng xuất hiện một con cự mãng (trăn khổng lồ). Nó có thể biến thành một người phụ nữ và thường xuyên mê hoặc và làm hại con người. Trong cuốn ‘Nam Tống Tạp Sự Thi’ của Trần Chi Quang, cũng có câu thơ nhắc đến “Lôi Phong xà quái”, ý nói một con yêu quái rắn ở khu vực núi Lôi Phong.

Câu chuyện về Tây Hồ và bạch xà

Theo cuốn “Tây Hồ Tam Tháp Ký” trong “Diệp sư nguyên thư mục” tác phẩm thơ thời nhà Tống do Tiền Tăng của Trường Thục biên soạn vào đầu thời nhà Thanh. Ở Tây Hồ, một con bạch xà biến thành cô gái đi lạc ở Tây Hồ và được Hề Tuấn Tán cứu. Tuy nhiên, xà yêu lại có ý định ăn tim gan của Hề Tuấn Tán. Cuối cùng, nó đã bị trấn áp dưới ba ngọn tháp ở Tây Hồ. Câu chuyện này cũng nhấn mạnh rằng con người và yêu quái không thể chung sống với nhau.

Thời Minh: “Bạch Nương Tử Vĩnh Trấn Lôi Phong Tháp” của Phùng Mộng Long

Vào thời nhà Minh, nhà văn Phùng Mộng Long đã biên soạn lại Truyền Thuyết Bạch Xà trong tác phẩm ‘Cảnh Thế Thông Ngôn’, và viết một truyện ngắn có tựa đề  ‘Bạch Nương Tử Vĩnh Trấn Lôi Phong Tháp’.

Trong phiên bản này, tiểu thuyết bắt đầu nhân cách hóa xà yêu, nhưng cốt truyện vẫn nhấn mạnh bản chất xà tinh hại người, khiến Hứa Tuyên nhiều lần gặp tai ương. Câu chuyện nhắc nhở rằng con người và yêu quái không thể chung sống, và con người không nên chìm đắm trong sắc dục. Cao tăng Pháp Hải vẫn được khắc họa là nhân vật chính diện. Nội dung chính và kết thúc của câu chuyện như sau:

Hứa Tuyên trong lúc du ngoạn Tây Hồ đã gặp được một người con gái xinh đẹp tên Bạch Nương Tử. Vì si mê nhan sắc của Nương Tử, hai người quyết định kết thành vợ chồng. Tuy nhiên, Bạch Nương Tử thực chất là một con xà tinh, và nhiều lần gây tai họa cho Hứa Tuyên. Sau khi nghe cao tăng Pháp Hải tiết lộ thân phận thật của Bạch Nương Tử, Hứa Tuyên kiên quyết muốn trừ yêu.

Dưới sự hướng dẫn của Pháp Hải, Hứa Tuyên đã dùng bình bát để phong ấn xà yêu. Khi chiếc bình bát từ từ hạ xuống, Hứa Tuyên không dám buông tay, giữ chặt nó lại. Bỗng từ trong bình bát vang lên tiếng nói:

“Cùng chàng kết nghĩa vợ chồng bao năm, vậy mà chẳng chút tình nghĩa! Xin hãy nới lỏng tay một chút!”

Hứa Tuyên còn chưa kịp trả lời, thì bên ngoài có một vị hòa thượng nói lớn: “Ta muốn thu phục con yêu quái này!”

Nghe vậy, Hứa Tuyên vội vàng chạy ra nghênh đón và cung kính mời vị thiền sư vào trong.

Bước vào trong nhà, Hứa Tuyên khẩn cầu: “Xin thiền sư cứu giúp!”

Thiền sư lặng lẽ đọc một đoạn chú ngữ. Khi hoàn thành, ông nhẹ nhàng nhấc chiếc bình bát lên. Lúc này, Bạch Nương Tử đã biến thành một con rắn dài chỉ khoảng bảy tám tấc (tầm 20-30cm), nằm co quắp dưới đất, hai mắt nhắm nghiền.

Thiền sư quát lớn: “Loài nghiệt súc! Ngươi là yêu quái, sao dám dây dưa với con người? Mau khai thật tội lỗi của ngươi!”

Bạch Nương Tử yếu ớt trả lời: “Thiền sư, ta vốn là một con đại mãng xà. Vì mưa gió lớn nên ta đến Tây Hồ để nương náu và sống cùng Thanh Thanh. Không ngờ lại gặp được Hứa Tuyên, vì sắc tình hấp dẫn, không kìm nén được mà phạm vào thiên điều. Nhưng ta chưa từng giết hại ai. Xin thiền sư từ bi mà tha cho ta!”

Thiền sư lại hỏi: “Thanh Thanh là loài gì?”

Bạch Nương Tử đáp: “Thanh Thanh là một con cá xanh trong đầm nước dưới cây cầu thứ ba ở Tây Hồ, đã tu luyện thành tinh ngàn năm. Một lần tình cờ gặp gỡ, ta kết nghĩa với nó làm bạn. Nó chưa từng hại người, xin thiền sư thương xót!”

Thiền sư nói: “Niệm tình ngươi đã tu luyện ngàn năm, ta sẽ tha chết cho ngươi, nhưng phải hiện nguyên hình!”

Bạch Nương Tử không chịu. Thiền sư bỗng nổi giận, miệng lẩm bẩm chú ngữ rồi quát lớn: “Yết Đế đâu? Mau giúp ta bắt lấy con cá yêu Thanh Thanh và buộc Bạch Xà hiện nguyên hình để ta trừng trị chúng!”

Ngay lập tức, một trận cuồng phong nổi lên trước sân. Cơn gió mạnh lướt qua, chỉ nghe một tiếng “rắc rắc” vang lên, rồi từ trên không trung rơi xuống một con cá xanh dài hơn một trượng (khoảng 3-4 mét). Nó giãy giụa trên mặt đất, nhảy lên liên tục, rồi co lại thành hình dạng một con cá nhỏ dài hơn một thước (khoảng 30-40 cm).

Lúc này, Bạch Nương Tử cũng đã hiện nguyên hình, trở lại thành một con bạch xà dài ba thước (gần 1 mét), nhưng vẫn ngẩng đầu nhìn Hứa Tuyên đầy lưu luyến.

Thiền sư bắt lấy cả Bạch Xà và Thanh Thanh, bỏ vào bình bát, sau đó xé một mảnh tăng y để che miệng bình.

Ngài mang bình bát đến trước chùa Lôi Phong, đặt xuống đất, rồi sai người lấy đá xây một ngọn tháp chồng lên để phong ấn yêu quái.

Về sau, Hứa Tuyên vì ăn năn nên đã phát tâm cúng dường, xây dựng lại Bảo Tháp 7 tầng, để bảo đảm rằng ngàn năm, vạn đời, Bạch Xà và Thanh Thanh vĩnh viễn không thể thoát ra.

Trước khi rời đi, thiền sư đã lưu lại bốn câu kệ:

“Nước Tây Hồ khô cạn, thủy triều ngừng dâng,
Lôi Đỉnh Tháp sụp đổ, Bạch Xà lại tái sinh.”

Thiền sư Pháp Hải sau đó còn để lại một bài thơ tám câu để khuyên răn hậu thế:

Người đời chớ đắm chìm sắc dục,
Kẻ si mê sắc tất bị sắc trói buộc.

Tâm trong sáng, tà ma không quấy nhiễu,
Khi lụy tình, họa ắt sẽ ập đến.

Nhìn Hứa Tuyên bởi sắc mà gặp kiếp,
Lụy phiền hoài, lắm chuyện thị phi.

Nếu không có lão tăng kịp thời cứu,
Bạch Xà hại chàng, chẳng còn gì.

Hứa Tuyên xuất gia, tu hành đến viên tịch

Sau khi thiền sư Pháp Hải ngâm xong bài kệ, mọi người đều tâm phục, khẩu phục.

Riêng Hứa Tuyên, vì quá ăn năn hối cải, đã tình nguyện xuất gia, quỳ lạy thiền sư làm thầy, sau đó ở lại chùa Lôi Phong tu hành.

Sau nhiều năm tu tập, một đêm nọ, ông tọa thiền viên tịch. Chúng tăng trong chùa lo tang sự, thiêu thân xác, rồi dựng một tòa tháp xá lợi để ghi nhớ công đức của ông. Ngọn tháp này tồn tại ngàn năm không hủy hoại.

Trước khi qua đời, ông cũng để lại tám câu thơ để răn dạy thế nhân:

Bài thơ của Hứa Tuyên trước khi viên tịch

Tổ sư cứu ta khỏi bụi trần,
Cây sắt nở hoa mới thấy xuân.

Luân hồi mãi xoay vòng hóa hóa,
Sanh sanh đổi kiếp lại tái sinh.

Muốn biết có sắc hay vô sắc,
Thức tĩnh vô hình lại hữu hình.

Sắc tức là không, không là sắc,
Rỗng không sắc sắc, phải tỏ tường.

Nhìn vào toàn bộ câu chuyện, có thể thấy đây hoàn toàn không phải là một câu chuyện tình yêu, cũng không hề ca ngợi lòng chung thủy của Bạch Xà. Cốt truyện nguyên bản thực chất chỉ đơn thuần là một câu chuyện trừ yêu. Nó kể về hành trình giác ngộ của Hứa Tuyên, từ một người không tin Phật pháp, dần bước vào con đường tu hành và cuối cùng đắc đạo.

Hứa Tuyên – Người trần mắt thịt, vì tham sắc mà gặp tai họa, nhưng cuối cùng giác ngộ.

Bạch Nương Tử – Xà yêu tu luyện ngàn năm, nhưng vẫn bị ràng buộc bởi tình ái.

Thanh Thanh – Bạn đồng hành của Bạch Xà, cũng là một yêu quái nhưng ít được nhắc đến hơn.

Tóm lại, phiên bản gốc của “Truyền Thuyết Bạch Xà” không phải là một thiên tình sử bi thương, mà là một câu chuyện về trận chiến giữa yêu ma và Phật pháp.

Thời nhà Thanh: “Truyền kỳ Tháp Lôi Phong” – Khi xà yêu trở thành nhân vật chính diện, còn Pháp Hải bị oan

Vào thời đầu nhà Thanh, vở kịch “Truyền Kỳ Tháp Lôi Phong” đã thay đổi hoàn toàn câu chuyện. Bạch Nương Tử được xây dựng thành nhân vật chính diện, trong khi Pháp Hải bị xem là kẻ độc ác, ngăn cản tình yêu giữa Bạch Xà và Hứa Tuyên.

Những tình tiết hoàn toàn hư cấu xuất hiện, như: “Lấy trộm tiên thảo”, “Nước tràn Kim Sơn Tự”, nhằm tô vẽ Bạch Xà thành một hình mẫu đáng thương, chiến đấu vì tình yêu.

Tên của Hứa Tuyên cũng bị đổi thành “Hứa Tiên”, mang hàm ý tôn vinh nhân vật này hơn trước.

Sau này, các tác phẩm như “Nghĩa Yêu Truyện” và “Bạch Xà Bảo Quyển” tiếp tục đẩy mạnh việc đảo lộn thiện – ác, đưa Bạch Nương Tử lên thành nữ anh hùng, còn Pháp Hải lại càng bị miêu tả như một nhân vật phản diện độc đoán.

Vào thời hiện đại, nhà văn Lỗ Tấn trong bài viết “Bàn về sự sụp đổ của Lôi Phong Tháp” đã mỉa mai rằng:

“Nếu đến các vùng núi ven biển thuộc Ngô Việt mà thăm dò lòng dân. Trong số những người nông dân, phụ nữ nuôi tằm và dân làng, ngoại trừ những người có vấn đề về đầu óc, thì không ai là không cảm thấy thương hại Bạch Xà và trách Pháp Hải là quá nhiều chuyện!”

Lời nhận xét này phản ánh một sự thật châm biếm: Người đời sau thương cảm cho Bạch Xà, nhưng lại quay lưng với Pháp Hải, biến một bậc cao tăng chuyên hàng yêu trừ ma thành một kẻ tội đồ.

Ngày nay, ở một số nơi tại Hà Nam (Trung Quốc), người ta vẫn còn thờ phụng Bạch Nương Tử tại một nơi gọi là “Bạch Y Tiên Động”. Hương khói ở đây vô cùng thịnh vượng, cho thấy một sự đảo lộn hoàn toàn giữa chính – tà.

Yêu quái nay lại trở thành đối tượng được thờ phụng, quỳ lạy. Trong khi Pháp Hải – người từng cứu nhân độ thế, lại bị xem như một kẻ đáng ghét, bị phỉ báng.

Trong thời đại đạo đức con người còn cao thượng, yêu ma quỷ quái luôn bị phản đối, và những ai trừ yêu hàng ma đều được tôn kính. Nhưng theo thời gian: Con người dần mất đi sự phân biệt thiện – ác. Họ chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt, sẵn sàng quay lưng với điều đúng đắn. Thậm chí, người đời lại chửi rủa Pháp Hải, xuyên tạc Phật pháp để bảo vệ yêu ma.

Câu chuyện vốn có mục đích giáo dục con người về đạo đức và sự cám dỗ của sắc dục, lại dần biến thành một câu chuyện tình yêu ca ngợi yêu quái.

Về sau, “Truyền thuyết Bạch Xà” lại ca ngợi một người đàn ông biết vợ mình là rắn nhưng vẫn si mê cô và không thể thoát ra được, lại trở nên nổi tiếng đến vậy? Truyền thuyết trừ quỷ đã trở thành chuyện tình giữa người và yêu quái.

Sự xuất hiện và phát triển dần dần của “Truyền thuyết Bạch Xà” cho thấy quá trình thay đổi dần dần trong quan niệm của con người. Do đó, trong thế giới ngày nay, khi đạo đức con người đang suy thoái, những gì mọi người nghĩ là đúng rất có thể lại là sai.