Hàu là các ‘máy lọc nước biển’ nhưng số lượng toàn cầu đã giảm 85%

Hàu là một loài động vật đóng vai trò to lớn trong việc giảm thiểu các tác nhân gây ô nhiễm biển, loại bỏ những hóa chất độc hại, ngăn chặn xói mòn và giúp các sinh vật biển khác phát triển. Tuy nhiên, quần thể hàu trên khắp thế giới đang bị hủy hoại. Sự suy giảm số lượng hàu trên toàn cầu đã làm biến đổi đại dương.

Theo Cơ quan Đại Dương và Khí Quyển Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA), một con hàu có khả năng làm sạch đến 50 gallon (227 lít) nước mỗi ngày. Hiện tại, các nhà khoa học đang nỗ lực tìm kiếm những cách thức để tái sinh chúng ở một số vùng như Solent, bờ biển phía Nam nước Anh, nơi số lượng hàu đang sụt giảm nghiêm trọng.

Theo nghiên cứu, lượng hàu và rạn san hô trên thế giới đã giảm 85% so với thời kỳ đỉnh cao. Điều này khiến chúng bị liệt vào danh sách các loài sinh vật biển có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất thế giới.

Sự sụt giảm nghiêm trọng của loài hàu đồng nghĩa với khả năng thanh lọc của chúng với đại dương cũng biến mất, trong hoàn cảnh mà ô nhiễm nước đang là vấn đề nghiêm trọng hơn bao giờ hết.

Hàu giúp loại bỏ các chất ô nhiễm và giải phóng ra nước sạch để phát triển sự sống. Các loại động vật nhỏ cũng sống ở trên vỏ hàu, nhờ đó thu hút nhiều sinh vật hơn và là nền tảng cho toàn bộ hệ sinh thái. Tuy vậy, hàu đang đứng trên bờ tuyệt chủng vì sự ô nhiễm và nạn đánh bắt quá mức. Khi chúng thực sự biến mất, sự sống trong đại dương vốn phụ thuộc vào loài hàu cũng sẽ gặp nguy hiểm.

Những kỹ sư của hệ sinh thái

Hàu hoạt động giống như “quả thận” của biển, lọc các tạp chất gây ô nhiễm và giữ lại nước sạch. Chúng loại bỏ các hóa chất như ni-tơ và phốt-pho, những chất thường được thải ra biển do các hoạt động công nghiệp.

Một nghiên cứu của Đại học Stanford (Hoa Kỳ) đã được tiến hành vào năm 2014 để đánh giá các tác động của chúng.

Các nhà nghiên cứu đã đưa nghêu, trai, hàu vào một bể chứa nước thải bị ô nhiễm, và trong vòng 72 giờ, các loài động vật có vẻ đã loại bỏ được tới 80% các chất gây ô nhiễm trong nước, bao gồm thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu và chất chống cháy.

Hàu thậm chí có thể làm nước sạch trở nên trong hơn. Nước trong sẽ giúp tiếp thu được nhiều ánh sáng mặt trời hơn, giúp thực vật ở dưới đáy biển phát triển và qua đó thúc đẩy sự sống.

Hỗ trợ cho những sinh vật khác

Vỏ hàu cũng là nơi cư ngụ của nhiều loài động vật không xương sống, cung cấp cho chúng tấm khiên tránh khỏi thời tiết và các loại động vật săn mồi. Theo các nhà nghiên cứu của Đại học Maryland (Hoa Kỳ), một số loài phải phụ thuộc vào sự tồn tại của vỏ hàu để phát triển.

Luke Helmer, một nhà nghiên cứu tại Đại học Portsmouth (Anh) đang thực hiện công tác bảo tồn loài hàu, cho biết: “Loại sinh vật khiêm tốn này thực sự vĩ đại hơn rất nhiều, chứ không chỉ đơn thuần mang cái vỏ như cục đá và không biết di chuyển. Tầm quan trọng của chúng có thể so sánh với các rạn san hô, thậm chí chúng còn nâng đỡ, cộng sinh với những loài sinh vật đặc biệt hơn trong thực tế.” Ông cũng tiết lộ, cá ngựa đã từng được tìm thấy ở ngoài khơi Scotland nhờ vào các lồng hàu.

Jacob Kean-Hammerson, điều phối viên của dự án bảo tồn quy mô lớn tại Solent, đã mô tả hàu như những “kỹ sư của hệ sinh thái”, có khả năng tạo nên sự sống mới ở những vùng mà mình sinh tồn.

Chúng hoạt động như các rạn san hô, cung cấp một vườn ươm an toàn cho các loài khác như tôm, cá trích, cá cơm và cua, từ đó thu hút nhiều sinh vật hơn.

>> Báo cáo LHQ 2019: Sự sống trên Trái đất có nguy cơ hủy diệt hoàn toàn

Helmer khẳng định: “Môi trường biển ảnh hưởng tới tất cả các loài sinh vật sống (kể cả con người) trên hành tinh này, vậy nên, một đại dương khỏe mạnh sẽ tạo nên một hành tinh khỏe mạnh. Khí hậu, nguồn cung thực phẩm và sự sống còn của chúng ta đều phụ thuộc và có liên quan đến đại dương ở các dạng thức khác nhau.”

NOAA khẳng định: “Hàu là một phần thiết yếu của cho sự vững bền của đại dương toàn cầu, cung cấp thực phẩm, công việc và môi trường sống.” Họ cũng nhấn mạnh rằng hàu còn giúp chống xói mòn và tạo ra một hàng rào bảo vệ đất liền khỏi bão và thủy triều.

NOAA tuyên bố ưu tiên việc phục hồi và bảo tồn quần thể hàu.

Cơ hội cho sự sống mới

Những nhà bảo tồn muốn giải cứu loài hàu đang tập trung vào Solent, một khu vực nằm giữa miền Nam nước Anh và Đảo Wight. Solent đã từng là khu khai thác hàu lớn nhất ở châu Âu. Tuy nhiên, nghề đánh bắt hàu đã bị cấm ở đây, sau khi sản lượng thu hoạch sụt giảm từ 200 tấn năm 2008 xuống 20 tấn vào năm 2013.

Cơ quan thủy sản và bảo tổn quốc gia đã cho rằng hàu “không thể nào tái sinh được”. Sự sụt giảm về số lượng hàu có thể ảnh hưởng lớn đến nhiều vùng biển thuộc châu Âu.

Theo Helmer, ảnh hưởng của nó có thể nhìn thấy thông qua việc giảm chất lượng nước và số lượng cá biển. Điều này sẽ tác động lên nền kinh tế khu vực và đe dọa di sản văn hóa của cư dân.

Các nhà khoa học một mực muốn ngăn không cho tình trạng tại Solent trở nên trầm trọng hơn, đồng thời phía chính quyền cũng xác định đây là khu vực cần bảo tồn đặc biệt.

Một dự án 5 năm được hỗ trợ bởi Blue Marine Foundation đã chính thức đi vào hoạt động, với mục đích phục hồi hàng triệu con hàu biển, những nhà sinh học hy vọng có thể sẽ tạo ra sức ảnh hưởng mạnh mẽ.

Hàng triệu con hàu biển sẽ được tái sinh mỗi năm trong 5 năm liên tiếp, bắt đầu từ năm 2019, hứa hẹn có thể phục hồi lại thảm sinh vật rộng lớn đã từng bao phủ vùng đất này.

Kean-Hammerson, người điều hành dự án tại the Solent cho biết: “Vào năm 1978, có khoảng 15 triệu con hàu bị săn bắt ở Solent. Điều này cũng có nghĩa, đã có 600 triệu gallon nước không được lọc.”

Dự án Solent được truyền cảm hứng bởi dự án bảo tồn hàu ở Vịnh Chesapeake của Mỹ. Hàu gần như biến mất khỏi eo biển giữa Maryland và Virginia, nhưng dự án bảo tồn vào những năm 90 đã mang chúng trở lại.

Theo tờ The New York Times, lúc đỉnh điểm, vào khoảng năm 1875, đã có 20 triệu bushel (đơn vị đo lường, 1 bushel ~ 36 lít nước) hàu hoang dã bị đánh bắt khỏi vịnh này trong một năm. Không thể đo lường chính xác đơn vị bushel, tuy nhiên, con số này tương đương với khoảng 450.000 tấn. Đến những năm 90, con số này sụt xuống chỉ còn khoảng 20.000 bushel, cỡ một phần nghìn so với thời kỳ đỉnh cao.

“Hàu bản địa tại Vịnh Chesapeake chỉ còn khoảng một phần trăm so với số lượng trước kia.” Sean Corson, Giám đốc điều hành của Văn phòng NOAA Vịnh Chesapeake cho biết.

Các tổ chức như NOAA đã hợp tác với Chiến dịch Vịnh Chesapeake, một dự án hướng tới bảo tồn loài hàu trên quy mô lớn. Thỏa thuận Lưu vực Vịnh Chesapeake năm 2014 đã kêu gọi bảo tồn loài hàu trên 10 nhánh sông, 5 ở Maryland và 5 ở Virginia, trước năm 2025.

>> 7 vấn đề lớn của đại dương, và cách xử lý chúng

Một dự án cấp thiết

Corson khẳng định rằng dự án này là thực sự cần thiết nếu chúng ta vẫn còn mong muốn những tác động tích cực mà hàu mang lại. Ông nói: “Bạn không thể có gỗ hay các sinh vật hoang dã trong rừng nếu không có những thân cây khỏe mạnh. Loài hàu cũng vậy. Nếu ta muốn hưởng lợi từ chúng, phải có một môi trường phù hợp để hàu phát triển mạnh.”

Helmer cho hay: “Chúng ta đã mất tới 85% quần thể hàu trên toàn cầu, cùng số lượng ít những con còn sót lại đang sống trong tình trạng xấu. Nếu những dự án tương tự như của tôi không được thực hiện, toàn bộ hệ sinh thái có nguy cơ cao sẽ bị phá hủy.”